“Ədəbiyyat və incəsənət” portalın Mənsurə Qaçayqızının hekayələrinin dərcini davam etdirir. Bu gün sizlərə “Nənəmin rəfiqəsi” hekayəsi təqdim ediləcək.
Kəndimizdə maraqlı bir kitabxana var. Deyəcəksiniz ki, kitab olan yer maraqlı olar, burada qəribə nə var ki... Haqlısınız. Bəlkə də, mənə maraqlı gələn – kitablara məhz oradan yaranan sevgimdi. Hər halda, yenə fikrimdə qalır və deyirəm: “Kəndimizin ən gözəl yeri kitabxanadı”. Tez-tez sinif yoldaşlarımla, qonşu uşaqlarla kitabxanaya gedirdik. Yol boyu qarşımıza çıxan uşaqlar da bizə qoşulurdular. Ərkimiz çatan darvazanı döyür, dostlarımızı çağırırdıq. Hətta kəndimizin balaca idman meydançasında futbol oynayan uşaqlar da oyunu dayandırıb əllərində top bizimlə gedərdilər. Beləcə, dəstəmiz böyüyərdi. Kiminin əlində futbol topu, kiminin əlində quş vurmaq üçün sapand, kiminin əlində kitabxanaya qaytaracağı kitab... Həmin gün bizim üçün maraqlı və əyləncəli olardı. Kiçik yaşlı uşaqlara şəkilli nağıl kitabları seçərdim. Kitablara baxmaq, tozunu təmizləmək, yerlərini dəyişmək, vərəqləmək gözəl, dəcəl uşağın saçlarına sığal çəkmək kimi bir şeydir, məncə. Həm zövq alırsan, həm də öyrənirsən. Çox vaxt kitabxanada işləyən qadını sənədləri qaydaya salan görərdim. Arada gözucu bizə baxmağı vardı. Onsuz da adam az olan köhnə, kərpicdən tikilmiş yarıqaranlıq kitabxanada sevimli məşğuliyyətimə bir neçə saatımı itirəcəyimi bilsə də, baxışları ilə hər zamankı sözünü deyərdi: “Kitab seçə bilməmisən?” Gülümsəyirdim. Taxta rəflərdəki kitablara artıq neçənci dəfə təkrar-təkrar baxardım. “Bir kitabı bir neçə dəfə oxumuşam, yeni kitablar hələ gəlməyib”. Kitabları yaxşı tanıdığımı bilirdi qadın. Buna baxmayaraq, əlimdəki kitaba diqqətlə baxdığımı görəndə:
– Maraqlı kitabdı, – deyər və soruşardı: – Yenə gedirsən nənəngilə?
– Hə, yeni kitabınız yoxdu. Bu dəfə də bunları aparıram. Yenə təkrar… Bir gün nənəm məni qovacaq…
Qadın gülümsünərdi:
– Gələn dəfə olacaq. Yeni kitablar gələcək.
Hər dəfə belə deyərdi: “Gələn dəfə”... Gələn dəfəyə nə qalıb ki? Onsuz da bir həftədən sonra yenə ora getməliyəm. Ora deyəndə ki… Nənəmgilə.
– Yaxşı, sağ olun. – Kitabları götürüb sevimli məkandan çıxardım. Uşaqlar da arxamca gələrdilər. Kitab götürənləri də olardı, götürməyənləri də.
– Bir, iki, üç, dörd, beş, altı... Niyə gəlmişdiniz? Gərəksiz sualdı. Hərəsinə bir kitab verərdim. – Alın, heç olmasa adama bir kitab götürün.
Kitabları çox götürməyim işə yarayardı. Diqqətli, səliqəli olmalarını tapşırardım. Kitablar mənim adıma qeydiyyat olardı axı! Onları götürdüyüm kimi qaytarmalıydım. Çiçəyin əlindəki kitab diqqətimi çəkmişdi və mən sevinclə: “Aha, Ciçək kitab seçib ki… O hansı kitabdı?”, – deyə soruşmuşdum.
Çiçək: “Nağıllar” – deyəndə mən: – “Sənin nağıl oxuyan vaxtındı? Roman oxu, roman...” – demişdim.
Gülmüşdü. Bilirdim ki, nağılı da oxumayacaq, şəkillərinə baxacaq.
Mənə oxşamayan dostlarım… Bədii kitabları ya dərs kitablarımın arasında oxuyardım, ya da gecə yatarkən çarpayımın yanındakı pəncərənin pərdəsini kənara çəkib, qonşu otaqdan düşən televizorun işığına...
***
Taxta qapını açıb hay-küylə həyətə girəndə nənəm tut ağacının budaqlarından asdığı nehrəni çalxayırdı. Onun hər bazar nehrə asmağı vardı. Bəzi yerlərdə nehrə çalxalamaq deyirlər, biz isə tut ağacından asıldığı üçün “nehrə asmaq” deyirik.
Hər bazar günü nənəmgilə gələrdim. “Onun nehrə asmağı ilə mənim gəldiyim vaxt”, demək olar ki, üst-üstə düşürdü. Nənəm belini dikəldər, nehrənin iplərindən tutub dayandırardı. “Gəl bura” deyib mənə qucaq açardı. Qaçıb nənəmin qucağına atılardım, o üzündən, bu üzündən öpüb, nehrənin üstündə əyləşərdim və ayaqlarımı nehrənin üstündən aşırıb iplərindən tutardım. Nehrə yenidən yellənər və bu, xoşuma gələrdi. Elə bil nənəm bununla məni mükafatlandırırdı. Ağır məktəb çantamı o kənddən bu kəndə gətirirdim, axı! Zarafat deyil qonşu kənddən çiyində çanta gətirmək. Hələ içindəki yükün ağırlığı... Nənəm o yükün nə olduğunu yaxşı bilirdi. Həyətdə yaranan səs-küydən qonşu usaqlar gəldiyimizi bilərdilər. Çox çəkməzdi ki, həyət uşaqlarla dolardı. Onu da bilirdim ki, bu gün burada ən sevimli uşaq mənəm, nənəm üstümdə əsir. Nehrənin üstündən atılıb uşaqlara tərəf qaçırdım...
Nənəm nehrədən süd qoxulu yağı yığırdı və samovara od salandan sonra səslənirdi:
– Bəsdi oynadın. Get o ağacdakı meyvələrdən ye.
Meyvə yemək istəməsəm də, bunun da xüsusi qulluğa aid olduğunu bildiyim üçün birbaşa bağa qaçırdım. Nənəmgilin gözəl bağında iri, sulu gavalılar ağacları əyirdi. Ağaca dırmanırdım və elə buradanca gözüm qoz ağacından asılan yelləncəyə sataşırdı. Bunu da nənəm bizim üçün asmışdı – axşama yaxın yelləncək mərasimi başlayırdı… Budur, yenə həmin günlərdən biridir. Uşaqlar ağacın ətrafına toplaşıblar, gavalıdan dərib aşağıya – uşaqlara atıram. Nənəm ağaca yaxınlaşır:
– Düş, o gavalıdan yemə.
Ağacdan aşağıya baxıram:
– Niyə?
– Get alma ağacının yanındakı gavalıdan ye. O, yaxşıdı, qırmızı yapon gavalısıdı. Bu, eşşək gavalısıdı.
Bilmirəm, bu gavalıya niyə “eşşək gavalısı” deyirlər. Gül kimi gavalıdır, həm də dadlıdır. Hər halda, nənəm istəmədi. Dərdiyim gavalını yerə atıb ağacdan düşdüm. Alma ağacının yanındakı gavalını tapdım. Nədənsə, uşaqlar arxamca gəlmədilər. Onlar ağaca çıxıb eşşək gavalısından yığıb qucaqlarını doldurandan sonra yanıma gəldilər. Heç nənəm də onlara: “Eşşək gavalısından yeməyin”, – demədi.
– Uzağa getmə. O çil xoruzu tut, ver mənə. Axşama kəsdirəcəyəm, – deyə nənəm evdən səsləndi.
Nənəmə deməyə utandım ki, xoruz nədir, mən cücədən də qorxuram, əl vura bilmərəm.
Uşaqlarla xoruzu həyətin bir küncünə qısnayıb tutduq. Tutduq deyəndə ki… Uşaqlar tutdular. Küçəyə çıxıb xoruzu çığırda-çığırda kəsdirməyə adam axtardıq. İki-üç ev aralı olan qonşunun oğlu xoruzun üzünü qibləyə çevirib kəsdikdən sonra ayaqlarından tutub mənə verdi. Hə, indi onun cansız bədəninə əl vura bilərdim. Xoruzu qanı yerə damcılaya-damcılaya evə gətirdim.
– Kim kəsdi?
Nənəmin xasiyyəti idi. On yeddi-on səkkiz yaşı tamam olmayan kimsə bu xoruzu kəssəydi, ətindən yeməzdi, “mundardı” deyərdi. Ona görə də: “Qonşu Əli kəsib”, – deyərək xoruzu nənəmə verdim və küçədə gözləyən uşaqların yanına qaçdım.
Hə... İndi sizə nənəmin rəfiqəsi haqqında danışacağam. Nənəm onu, o da nənəmi çox istəyirdi. Aralarında iki-üç yaş fərq vardı. Hiss olunurdu ki, nənəmin rəfiqəsi cavanlıqda gözəl olub. Ağ saçları ilə sifətinin nuru bir-birinə qarışmışdı. Nənəm rəfiqəsinə hörmət etməyimizi istəyirdi. O, qonşuluqda yaşayırdı və gözləri görmürdü. Əsasını yerə toxundura-toxundura yolun izini tutub gəlirdi. Əsası hər gün gəldiyi yolun cizgisindən kənara çıxmırdı. Bizimlə görüşəndə əlləri ilə toxunar, barmaqları ilə saçımızı axtarar, sığal çəkərdi. O gələndə nənəm qolundan tutub xalçanın üzərinə sərdiyi yumşaq döşəkçənin üstündə əyləşdirər, kürəyinə yastıq qoyardı. Süfrə açar, hər şeyin yaxşısını düzərdi. O, demək olar ki, hər gün nənəmin yanına gəlirdi. Qışda yun jaketinin, yayda yüngül arxalığının cibindən konfet, alma çıxarıb süfrəyə qoyardı. Biz nənəmgildə olanda isə gecə yarısına qədər oturardı və mən nənəmlə rəfiqəsinə kitab oxuyardım. Nənəmin rəfiqəsi bu axşam da hökmən gələcəkdi…
Uşaqlarla nənəmin rəfiqəsi yaşayan həyətə gəldik. Onlardan biri – nənəmin rəfiqəsinin nəvəsi otağın qapısını açıb içəri baxdı. Nənəsinin evdə tək olduğunu görüb başı ilə uşaqlara işarə elədi. Yaxınlaşıb baxdıq: nənə xalçanın üstündəki doşəkçədə əyləşərək əlində tutduğu təsbehi ağır-ağır fırladırdı. Qarşısındakı süfrədə meyvə və nar çubuğu vardı. Uşaqlar bir-birinə göz vurub him-cimlə danışırdılar, heç nə başa düşmürdüm. Maraqla seyr etdiyimi görüb biri mənə yaxınlaşdı:
– Get nənəmin tumanının altında konfet var, onu götür. Biz götürsək, biləcək.
Nənəmin rəfiqəsinin qat-qat tikilmiş böyük ətəyi vardı. Bu geyimlərə o zamanlar kənd yerlərində “yedditaxta tuman” deyirdilər. Yəni yeddi hissədən və çox parçadan tikilmiş geyim sayılırdı və bu tuman əyləşdiyi döşəyin üstünü tutmuşdu.
Uşaqların sözünə baxıb əlimi qapıdan içəri uzatdım. Qapıya yaxın əyləşdiyindən əlim nənənin tumanının ətəyinə çatırdı. Duyuq düşər deyə, nəfəsimi çəkmirdim. Əlim bir balaca tumanın altına getmişdi ki, barmaqlarıma dəyən çubuğun təsirindən əlimi sinəmə sıxdım: nənə yanındakı nar çubuğunu götürüb barmaqlarıma çırpmışdı.
Səsimi qısmaq məcburiyyətində idim. O, məni tanımamalıydı. Uşaqlar əməliyyatın uğursuz olduğuna gülürdülər. O gün uşaqların həmişə nənənin tumanının ətəyindən oğurluq etdiklərini öyrəndim və məni də bu oyuna qurban etdiklərinə görə onlardan incidim. Özüm isə hərəkətimə görə çox utandım…
Çil xoruz süfrədə “məni ye” deyə çığırırdı. Nənəm və rəfiqəsi süfrənin ətrafında əyləşib kitabdan oxuduqlarıma diqqətlə qulaq asırdılar. Məktəb çantamın – boğçamın ağzı açılmışdı. Kitabxanadan götürdüyüm kitablar süfrənin kənarına elə düzülmüşdülər, elə bil hərəsi canlı bir qonaq idi. Və mən oxuyurdum... Artıq onlar da bir kitaba neçənci dəfə qulaq asdıqlarına baxmayaraq, maraqla dinləyirdilər.
Yuxum gözümdən tökülürdü. Qocaların isə yatmaq fikri yox idi. Nənəmin rəfiqəsi də, deyəsən, evinə getmək istəmirdi. Oxuduqlarımı qısalda da bilmirdim, başa düşürdülər. Bir dəfə belə bir şey etmişdim. Bir-iki cümlə oxumadan o biri səhifəyə keçmişdim, dayandırmışdılar.
– Dayan, düz oxu. Ola bilməz. Birdən-birə elə şey olar? Birdən-birə... O cümlədən sonra nəsə uyğun gəlmir. Nəsə qırıldı, hadisə düz gəlmir.
Nənəm yaxınındakı oxlovu götürüb mənə tərəf uzatmışdı. Demək istəyirmiş ki, “bizi aldatma”. Elə bil kitabı öz əlləri ilə yazmışdılar. Bəzən hirslənirdim. “Sizi gərək kitablara alışdırmayaydım”. Bəzən də kitabları mənə onların sevdirdiyini xatırlayıb səbir edirdim. İndi də təxminən həmin vəziyyət idi: oxumaqdan gözüm yumulur, səsimdə titrəyiş əmələ gəlir, boğazım quruyurdu. Nənəm və rəfiqəsi çil xoruzun ətindən iştahla yeyə-yeyə qulaq asırdılar. Elə bil nə eşidəcəkdilərsə, onu qənimət bilirdilər. Bir əlim kitabda, bir əlim yeməkdə idi. Nənəmin rəfiqəsi boğazımın qovuşduğunu hiss edib:
– Mürəbbəli çay iç, – dedi.
Mürəbbəni çaya atmağı sevməsəm də, nənəm zoğal mürəbbəsini çayla qarışdırıb qarşıma qoydu.
Nənəmin rəfiqəsi oxuduqlarıma qulaq asa-asa arada bir “eh” deyə köks ötürürdü. Eh, dünya...
Nəhayət ki, o, tumanının balağını yığışdırmağa, nənəm də süfrənin kənarını qatlamağa başladı. Nənəm rəfiqəsini yola salanda o, əl ağacına söykənib dedi:
– Nətəər də yadımdan çıxıb… Heç məndə huş qalmıyıb. Orda uşağa bir az pay qoymuşam. A bala, boğazına fikir ver, oxuyan uşaqsan, yaxşı ye, gözün işıqlı olsun.
Onu yola salıb geri qayıtdıq. Nə zaman gətirmişdi bu payı? Görməmişdim. Süfrənin kənarında qəzetə bükülü iki alma, bir də qat-qat tumanının ətəyindən götürmək istədiyim bir neçə konfet vardı…
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.08.2024)