“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində növbə memuar ədəbiyyatınındır. Bu gün sizlərə Şirməmməd Nəzərlinin “Natamam bir əsrin özəl nöqtələri” adlı yazısı təqdim edilir.
Aşağıdakı qeydlər hazırda öz peşələrinə uyğun aktiv fəaliyyətdə olan jurnalistlərin – 75 yaşlı kişinin və onun 72 yaşlı xanımının bir yerdə 98 illik əmək fəaliyyətinin bəzi məqamlarıdır. Qeydləri yazıçı, jurnalist, fotoqraf Şirməmməd Nəzərli Azərbaycan Milli Mətbuatının 148 illiyi münasibətilə hazırlayıb.
*Deyəcəklərimdə nə şikayət var, nə də özünüreklam motivləri. Sadəcə, faktlardır, yaradıcı ömrün anlarıdır.
*1974-cü il. ADU-nun 3-cü kursunda (jurnalistika fakültəsi) oxuyurdum. AzTV ilə sıx əməkdaşlıq edirdim. İlk televiziya reportajım Yerevan sakini olmuş, yeganə oğlu bu şəhərin parkında haylar tərəfindən qətlə yetirilmiş rəssam xanım, bütün işlərinin fonu qara parça olan Filurə Şeyxova haqqında oldu. (Gələn il, sağlıq olsa, ilk tv işimin 50 yaşı olacaq).
*Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqı İdarə Heyətinin sədri Hacı Hacıyev rəhbəri olduğu diplom işimlə tanış olandan sonra dedi ki, universiteti bitirən kimi onun yanında – İttifaqda işləməliyəm, vəssalam. Amma mən “yekəxanalıq” edib “İdarə məmurluğunu” bəyənmədim.
*Azərbaycanın siyasi rəhbəri Heydər Əliyev Sov.İKP MK-nın Baş katibi L.İ.Brejnevin Orta Asiya respublikalarının birində inşa etdirmək istədiyi Məişət Kondisionerləri Zavodu (MKZ) tikintisinin coğrafiyasını dəyişməyə nail olmuşdu. Bakıda qurulmuş bu müəssisə 1975-ci ilin dekabr ayında istifadəyə verilmişdi. Zavod nəinki SSRİ-də, deyilənə görə, hətta Avropa məkanında da ilk idi. Zavodda, onun Xüsusi Konstruktor Bürosunda və müttəfiq respublikaların paytaxtlarında kondisionerlərin Texniki Təminat Atelyelərində ümumilikdə 10 minə yaxın işçi çalışırdı. Müəssisədə çoxtirajlı qəzet və radio fəaliyyət göstərməli idi. O vaxtlar üçün unikal sayılan süni iqlim məişət aparatlarının istehsalı ilə məşğul olanların da hər biri mənim nəzərimdə unikal sayılırdı. Jurnalist marağı və peşəmə sonsuz həvəs məni MKZ-yə gətirdi. Radio-qəzet redaktoru kimi işə qəbul olundum.
*Yazılarımın qəhrəmanları adi fəhlədən tutmuş, baş direktorun müavinlərinə kimi bir-birinə bənzəməyən müxtəlif hazırlıqlı, fərqli dünyagörüşlü insanlar idilər. Bakıdan kənarda fəaliyyət göstərən atelyelərə ezamiyyətim isə həmişə yeni informasiya almağım üçün (eləcə də ölkəmiz haqqında maraqlı məlumatlar çatdırmağımdan ötrü) əvəzsiz imkanlar yaradırdı. Moskva, Daşkənd, Düşənbə, Vilnüs, Tiflis, İrəvan, Kiyev və digər şəhərlərdə çalışan işçilərimiz əsl insan xarakteri palitrası idi.
*İllər keçəndən, yaşadığımız keçmiş “Böyük ölkədə” dəyişən sistemi, fərqli ictimai-siyasi həyatı, qeyri-səmimi insan münasibətlərini, qərəz və ikili standartları gördükcə MKZ ilə bağlı nostalji hissləri məni qarabaqara izləməyə başladı. 70-ci illərdə respublika rəhbərinin bu müəssisənin Azərbaycanda inşası üçün hansı maneələri, hansı siyasi-iqtisadi əngəlləri bacarıqla dəf etməsi barədə yeni materiallar qarşıma çıxdı. İlk ağlıma gələn fikir bu oldu: “Biz o günləri niyə lazımınca qiymətləndirmədik?”
*Müəssisə işçiləri maaşdan əlavə rüblük, istehsalat yarışlarında qalib qismində, keyfiyyət göstəricilərinə görə, planda nəzərdə tutulandan əlavə məhsul istehsalına və s. və i.a. görə mükafat alırdılar. İlin sonundə 13-cü maaş verilirdi. Həmkarlar İttifaqları Komitəsinin xəttilə SSRİ daxilində və xaricdə yerləşən istirahət evlərinə güzəştli turist putyovkaları olurdu. Müttəfiq respublikaların paytaxtlarına cümə günlərindən başlayaraq güzəştli ödənişlə 3 günlük turların təşkili adi hal idi. Zavodun bir istehsalat sexi ərazisi qədər yer tutan yeməkxanası pəhriz, tez qidalanma, qonaq sektorlarına bölünmüşdü. Mədə-bağırsaq (qastrit) problemi olan əməkçilər üçün məxsusi yeməklər hazırlanırdı. Müəssisə nəzdində nümunəvi poliklinika fəaliyyət göstərirdi.Təsadüfi deyil ki, akademik Zərifə Əliyeva oftalmologiya üzrə elmi-tədqiqat işini həm də buradakı fəaliyyəti ilə əlaqələndirmişdi.
*MKZ əməkçiləri üçün yaşayış binası istifadəyə verildi, hələ yüzlərlə insan da növbəsini gözləyirdi. Elə gün olmurdu ki, müəssisəyə ölkə və şəhərlərdən nüfuzlu qonaqlar gəlməsin. Bayramlar ərəfəsində konsert proqramları təşkil olunurdu. Müəssisənin yardımçı təsərrüfatı məhsulları ilə yanaşı, rayonlardan gətirilən kənd təsərrüfarı məhsullarının satışı da müntəzəm xarakter almışdı.
*Zavodun inşasında son sözünü demiş Sov.İKP MK-nın Baş katibi L.İ.Brejnevin müəssisəyə gəlişi isə tarixi hadisə idi. MKZ minlərlə gənc, orta yaşlı insanın qazanc, xoş gələcəyə ümid, beynəlmiləlçilik şəraitində ümumi dinc fəaliyyət yeri kimi tanınırdı. Ümummilli lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyi ilində xalqını düşünərək atdığı addımlardan təkcə MKZ nümunəsi bir uzaqgörənlik, siyasi məktəb, rəhbərlik örnəyi kimi göstərilə bilər.
*Ötən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq SSRİ Xalq artisti Rəşid Behbudovun ifasında səslənən “Sağ olsun yol göstərən” mahnısı necə də populyar idi…
*Belə bir həyat təcrübəsi jurnalistlik və yazıçılıq fəaliyyətim üçün təbii stimul yaradır, rəngarəng mövzular diktə edirdi. Foto işləri də öz yerində. Sadə dillə desək, danışmaqla qurtarmaz.
*Rusiyanın Kirov vilayətinin mərkəzində ezamiyyətdə idim. Nahar etmək üçün yeməkxanaya gedib növbəyə dayandım. Az keçmiş yaxınlıqdakı texniki peşə məktəbi şagirdlərindən də bir neçəsi gəlib məndən sonra növbə tutdu.. Bu zaman divardan asılmış bir rəsm əsəri – portret diqqətimi çəkdi. İncəsənətlə çox maraqlandığımdan portretin kimə aid olduğunu öyrənmək üçün yaxına gedib gördüm ki, deyəsən, V.İ.Leninin obrazını yaratmağa cəhd ediblər. Kepkasını əlində tutub Qırmızı Meydanda duran bu badamgöz kişi inqilab rəhbərindən daha çox “bomj”a oxşayırdı. Təəccüb elədim ki, Leninin rəsmini çəkməyə yalnız titullu rəssamların ixtiyarı çatdığı halda, bu şarj necə gəlib ictimai yerin yuxarı başında qərar tutub. Portretə bir az da yaxın durub çərçivənin küncündə və ya altında “əsər” müəllifinin adını axtardım. Yox idi. Qayıdıb növbədə durduğum yerə gedəndə gördüm ki, texniki peşə məktəbi şagirdlərindən iki qız təəccüblə mənə baxıb pıçıldaşır. Biri o birisinə deyir: “… Ooo! Sən bir işə bax. Bu adam hələ yazı oxumağı da bacarırmış!”
*Hələ də araşdırıram: necə olub ki, Rusiya bölgələrində qeyri-rus millətindən olanlar bu səviyyədə tanıdılıb?
*Zavodda yeddi il “həyat məktəbi” keçəndən sonra Azərbaycan radiosuna üz tutdum. Tanınmış jurnalist Rafiq Savalanın baş redaktoru olduğu redaksiyada “Ailə və məktəb ” jurnalını hazırlayırdım. Pedaqoji məktəb bitirmiş bir jurnalist üçün bu sahə tam uyğun idi. Yalan-doğru, redaksiyada işimdən razılıq edirdilər. Paytaxtdakı uşaq evlərinin birindən hazırladığım “Nə çatmırdı o gözlərdə?” süjetini hətta radionun “Qızıl fondu”na vermişdilər.
*Bu arada diplom rəhbərim, mənə bir növ hamilik etmək istəyən Hacı müəllim (o özü də vaxtilə radioda çalışmışdı) redaksiyamıza zəng vurub məni ərkyana tənbeh etdi və dedi ki, əlimdəki verilişi təhvil verib İdarə Heyətinə gəlim.
*İttifaqda məsləhətçi vəzifəsində işləməyə başladım. Sonra baş məsləhətçi, xarici əlaqələr şöbəsi və Jurnalist Fondu sədrinin müavini…Yazıçı Fərman Eyvazlı, məşhur jurnalist Valid Sənani, AzTV-nin Moskva müxbiri olmuş Altay Zahidovla birgə çalışdıq. 1986-cı ildə Valid Sənani ilə ikimiz Naxçıvan MR-ə gedib burada Jurnalistlər Təşkilatının təsis yığıncağını reallaşdırdıq. Beləcə, Muxtar Respublikada da təşkilatımız fəaliyyətə başladı.
*Jurnalistlər İttifaqına dünyanın müxtəlif ölkələrinin mətbuat işçiləri ezamiyyətə gəlirdi. Həmin qonaqlarla əvvəlcədən hazırladığımız plana uyğun olaraq mən işləyirdim. Onlarla ünsiyyətimizin tərkibində Qarabağ problemi, onun kökü, faktlar… önəmli yer tuturdu. Yadelli jurnalistlər vətənlərinə qayıdanda verdiyim məlumatlar əsasında yazılar hazırlayırdılar və İttifaqımızın ünvanına təşəkkür məktubu yollayırdılar. Kubadan, İsveçrədən, Monqolustandan və s. gələn təşəkkür məktublarının bir qismini qoruya bilmişəm. Azərbaycanda olmuş əcnəbi həmkarlarımızdan bəziləri isə bizi cavab səfərinə dəvət edirdi. Bu qəbildən Monqolustan səfərimdə “Çingiz xan diyarında” adlı qeydlərim yarandı və yazı “Azərbaycan gəncləri” qəzetinin 2 sayında hər dəfə bir səhifə olmaqla dərc edildi.
*Sumqayıt hadisələri də ən çox səs-küyə səbəb olan və ürək ağrıdan olaylardan oldu. Hadisələrdən az sonra saxta, qondarma, ssenari əsasında baş vermiş hadisənin mahiyyətilə bağlı yazım uyğunlaşdırılaraq Türkiyə mətbuatında dərc olundu.
*1989-cu ildə Türkiyəyə dəvətlə səfərim jurnalist həyat yoldaşımla baş tutdu. “Boğaziçi”ndə gecəyarısı rəhmətlik Turqut Özal və xanımı Səmra Özalla görüşümüzü kino lenti kimi həmişə xatırlayıram. Smitəoxşar kökəni xırçıltı ilə yeyib çay içən iri gövdəli T.Özal qonşu masada “Günaydın“ qəzetinin şöbə müdirini və bizi görcək (yəqin, qiyafəmizdən qonaq olduğumuz bilinirmiş) arxasında durmuş cangüdənlərinə nəsə dedi. Onlar bizə yaxınlaşıb nəzakətlə salamlaşdılar və bizi Türkiyə ali rəhbərinin yanına dəvət etdilər. (Elə ilk dəqiqədən sadə, səmimi, insansevərlik mühiti bizi valeh etdi). O, ölkəmizin iqtisadiyyatı ilə maraqlandı və dedi ki, sizdə, deyəsən, “ailə podratı” adlanan hərəkat başlayıb. Şübhəsiz ki, bu, azad, işgüzar bir mühitə çevriləcək və iqtisadyyatınızı irəli aparacaq. (Bu məqamda xanımlarımızın illərin tanışları kimi şirin-şirin söhbətə başlamaları da gözümdən qaçmadı).
T.Özal sonra məndən danışmağımı (necə deyərlər, ürək sözlərimi dinləmək) rica etdi. Mən qısaca bildirdim ki, biz niyə qardaş Türkiyəyə Gürcüstandan – Sarp qapısından gəlməliyik? Axı Naxçıvanla Türkiyəni 15 km uzunluğunda torpaq sahəsi birləşdirir. Hələ onu demirəm ki, iki ölkə arasında hava nəqliyyatı da yoxdur. Türkiyə dövlətinin Azərbaycanda təmsilçiliyi də o cür.
Türkiyənin dövlət başçısı döş cibindən kiçik bir kalkulyator, kağız çıxarıb qeydlər etdi və əlavə elədi ki, narahat olmayım, bunların hamısı tezliklə həllini tapacaq.
Şükürlər olsun ki, bir müddət sonra iki qardaş ölklə arasında bu sayaq problemlər, doğrudan da, tarixə qovuşdu…
*Məlum 1990-cı il 20 Yanvar faciəsi günlərində İdarə Heyəti əməkdaşlarının da problemləri artdı. AZƏRTACın binasında (4-cü mərtəbə) fəaliyyət göstərirdik. Birinci mərtəbədə Məzahir Süleymanzadə, Şakir Yaqubov və nəşrin jurnalist kollektivinin 20 Yanvar faciəsilə bağlı “Səhər”qəzeti nömrələrini hansı zəhmətlə hazırladıqlarının şahidiyəm.
İşlədiyimiz binanı əlində süngülü avtomat tutmuş rus hərbçiləri “qoruyurdu”. Məhz onlar da günahsız 20 Yanvar qurbanlarını və fəlakət mənzərəsini əks etdirən fotolardan hazırlayıb binamızın qabağında qoyduğumuz stendi avtomatlarının qundağı ilə vurub dağıdırdılar.
*İdarə Heyətində məsləhət oldu ki, 1990-cı il fevralın 6-da Moskvada keçiriləcək Sov. İKP MK-nın növbəti plenumunda Mixail Qorbaçovun “Bakı hadisələrində qadın və uşaq ölməyib” ağ yalanını ictimailəşdirmək üçün sənədlər hazırlayıb poçt vasitəsilə plenum iştirakçılarına yollayaq. Bu iş mənə həvalə edildi. Yanvarın 23-24-də gecə-gündüz bilmədən faciəni əks etdirən fotolardan, Allahşükür Paşazadənin, Milli Məclisin sədri Elmira Qafarovanın müvafiq bəyanatlarından ibarət 90 zərf (zərfləri bütün Sovetlər İttifaqı üzrə iri partiya təşkilatlarına çatdırmağı nəzərdə tuturduq) hazırlayıb gecə vaxtı Mahaçqaladan keçən qatarla yola düşdüm. Mahaçqalada poçtlardan iki gün ərzində zərfləri müvafiq qaydada ünvanlara yola saldım. Yerli əhali çox zaman məni erməni hesab edib kinli sözlərindən, təhqirlərindən də qalmırdı, hətta öldürməklə hədələyirdilər… Amma mən kəlmeyi-şəhadətimi hündürdən oxuyan kimi sakitləşirdilər.
*Jurnalistlər İttifaqının 1980-ci ilin axırları, 1993-cü il də daxil olmaqla, fəaliyyət dövrü mürəkkəb ictimai-siyasi ovqatla keçdi. Amma təşkilat nikbinliyini itirmirdi. Belə dövrdə İttifaqın sədri H.Hacıyevin razılığı ilə ölkə rəhbərinə – ölkənin ilk prezidentinin adına bir müraciət məktubu hazırladım. Məktub 12 bəndlik təkliflərdən ibarət idi. Məsələn, ADU-nun S.M. Kirovun yox, M.Ə.Rəsulzadənin adına olmasını təklif edirdik; Azərbaycanda Mətbuat Gününün mayın 5-də (“Pravda” qəzetinin ilk nömrəsinin çıxdığı gün) deyil, “Əkinçi”nin ilk nömrəsinin işıq üzü gördüyü tarixə uyğun qeyd edilməsini istəyirdik; Nardaranda Jurnalistlərin Beynəlxalq İstirahət Evinin tikintisini dirçəltməyi, KİV-in inkişafında fəallıq göstərən qələm sahiblərinə “Əməkdar jurnalist” fəxri adının verilməsinin bərpa olunmasını xahiş edirdik və s.
Bu arada, İttifaqın inzibati binasında ikiillik “Jurnalist sənətkarlığı məktəbi” təşkil etdik. Həmin məktəbi bitirənlərdən bir neçəsi hazırda media sahəsində baş redaktor kimi fəaliyyət göstərir və ya tanınmış jurnalistlərdir.
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin (Daha İttifaq yox) üzvlük vəsiqəsinin və embleminin çizgilərini hazırlamaq da mənə həvalə edilmişdi.
Sonralar bu məsələlərin hər biri özünəməxsus tərzdə həllini tapdı.
*1997-ci ildə “Vışka” qəzetinin Ukrayna üzrə xüsusi müxbiri işləmişəm.
*Əsrin baclanğıcında aktyor Nizami Mirsalayev komik aktyor İlham Quliyevlə lağlağı, parodiya duetlərindən bezib yalnız milli dəyərlərin və etiqadımızın təbliğinə hesablanmış “Zaman” teatrını qeydiyyatdan keçirə bildi. Di gəl bu sahədə səhnə əsəri qıtlığı konkret problem kimi meydana çıxdı. Mənə müraciət edildikdə ilk repertuar kimi “Müctəhidin yuxusu” birpərdəli pyesimi təklif etdim. Bəyənildi və premyera Dövlət Akademik Dram Teatrında baş tutdu... Zalda oturmağa yer olmadığından Abşeron kəndlərindən icarə avtobuslarla teatra gəlmiş həvəskar tamaşaçılar ayaq üstdə qalmalı oldular. 45 dəqiqəlik tamaşa öncəsi ölkənin qüdrətli sənət adamları, məşhur aktyor və rejissorlar 40 dəqiqə fərəhlə yeni istiqamətli teatr barədə damışdılar.
Bu hadisədən sonra həmmüəllif olduğum iki pyes də ölkənin baş səhnəsində tamaşaçılara təqdim olundu. (Tamaşa günü son məşq istisna olmaqla digər məşqlər ayrı-ayrı teatrların səhnələrində keçirilirdi). Belə anşlaq tamaşalardan sonra Mədəniyyət Nazirliyindən “Zaman” teatrı rəhbərinə xəbər göndərildi ki, hər tamaşa günü üçün müəlliflər 900 manat (doqquz yüz) ödəməlidirlər. Tamaşaya görə bilet satmayan, yalnız xeyriyyəçilərin ianəsi hesabına fəaliyyət göstərə bilən teatr üçün bu tələb “İşinizi dayandırın!” anlamına gəlirdi. 2000-ci illərdə bir gün üçün 900 manatın nə qədər pul olduğunu hamı yaxşı bilir... Teatr işləyə bilmədi.
“Qələmi sınmış” mən həm bir qədər nəfəs almaq, həm də dolanışıq dərdindən Moskvaya getməli oldum. Moskva nə Moskva? Sanki azərbaycanlıların ikinci yaşayış məskəni. Bir tanışımı axtarırdım, həmvətələrimiz dedilər ki, o adam “Tekstilşiki” metrostansiyasının yaxınlığındakı tərəvəz bazasında olur. Deyilən yerə yollandım. İri dəmir örtüklü binaya çatanda çürümüş, kəsif kartof və soğan qoxusu məni geri “itələdi”. Özümü toparlayıb binanın darvazası qarşısında dayanmış cavan oğlandan tanışımı soruşdum. Dedi: “Hə, keçin, içəridədir, amma yatır”. Hündür qalaqlanmış kartof tayaları sırasının sonuna qədər xeyli addımlayıb, divarın sonuna çatanda gördüm ki, tanışım yerə salınmış yorğan-döşəyə bənzər parçalara bürünüb yatır. Sən demə, adam burada həm işləyir, həm “yaşayırmış”...Ümumiyyətlə, Moskvanın bu rayonu bir növ “azərbaycanlıların məskəni” imiş. Hətta Azərbaycan dilində sınıq-salxaq danışan milisə də rast gəldim. Məni görcək pasportum və Moskva qeydiyyatımla maraqlandı və hiyləgərcəsinə gülümsəyib soruşdu: ”Sende biş yuz rubl var?”. Diaspor nümayəndələrindən də soydaşlarımızın bu şəhərdəki gün-güzəranı ilə bağlı ürəkaçan heç nə eşitmədim. Faktlar isə ürək yandırırdı. Məsələn, Moskvanın təkcə bazarlarında 500-ə yaxın ali təhsilli azərbaycanlı vətəndaşın əziyyətlə çörəkpulu qazanmağını öyrəndim. Qeydiyyatı olmayan onlarla həmyerlimizin üstüaçıq yük maşınında üzüaşağı uzanmış vəziyyətdə “bölməyə” aparıldığı, yolda milisin onların kürəkləri üzərində yeriyib “Nefti başqalarına verirsiz, çörəkpulunu isə bizdə qazanmaq istəyirsiz, çurbanlar?!”deyərək təhqir etməsi kimi faktlar isə adamı xəcil edirdi.
Müxtəlif vaxtlarda obyektiv, ya da subyektiv səbəbdən Moskvaya hicrət etmiş və nisbətən oturuşmuş soydaşlarımızla tanışlıqdan məlum oldu ki, onların enerjisi pul qazanıb ailələrinə göndərmək, həmyerlilərimizin hüquqlarını müdafiə etmək, imkan daxilində onların əxlaq normalarından uzaq düşməməsinə nail olmaq, ayda heç olmasa, bircə dəfə A-3 formatında qəzet və uşaqlar üçün jurnal buraxmaq kimi xeyirxah işlərə sərf olunur. Çox çətin vəzifədir! Təsəvvür edin ki, mənzilini kirayə verən moskvalı elanında “qafqazlı müraciət etməsin” yazır. Moskvanın “Əldən ələ” (“İz ruk v ruki”) 120 səhifəlik həftəlik qəzetinin “tanışlıq” bölməsində xüsusi olaraq “qeyri-ruslar narahat etməsinlər ” deyə bildirilir.
Moskvada yaşayarkən dünya din tarixində özünəməxsus maraqlı həyatı ilə məşhur olan Yusif peyğəmbər haqqında yazdığım “Yusifin qəmi” pyesinə Rusiya Dövlət Duması sədrinin müavini olmuş Vyaçeslav Ali Polosin ön söz yazdı və əsəri rejissorlara nişan verdi. Əsər (iki dildə) kitab halında min nüsxə ilə nəşr olundu və çox qısa müddətdə Rusiyada yaşayan soydaşlarımız kitabın 900 ədədini aldılar. Bakıya qayıdanda yalnız yüz ədədini gətirə bildim. Bir müddət sonra İran kinematoqrafçıları “Yusif Peyğəmbər” serialını dövriyyəyə buraxdılar. İndi fikirləşirəm ki, pyesi onlardan xeyli əvvəl yazıb nəşr etdirməyim necə də yaxşı olub. Yoxsa ...
*Rusiyada yaşayan soydaşlarınızdan ibarət bir çox qurum və cəmiyyətlərdə məni artıq tanıyırdılar. Ünsiyyətlərimizin birində təklif olundu ki, Moskvada diasporun öz televiziyası olmalıdır. Əmin etdilər ki, əgər mən bu şirkəti Rusiya Dövlətinin rəsmi qeydiyyatından keçirə bilsəm, TV-nin fəaliyyəti üçün hər cür şərait yaradacaqlar. Televiziya şirkəti arzulayan, lakin onun yaşaması üçün ümdə şərtlərdən xabərsiz bu insanlara izahat verməkdən usanmırdım. Hətta bir dəfə belə bir müqayisə aparıb dedim: “Yer üzərində hərəkət edən qatar, avtomobillər də nəqliyyatdır, havada uçan təyyarə də. Yol gedərkən yerüstü nəqliyyatın yanacağı qurtaranda o, sakitcə dayanır, sərnişinlər bundan xəsarət almırlar. İndi siz göydə uçan təyyarənin benzini birdən qurtaranda nə baş verəcəyini təsəvvür edin... Bax, televiziya kanalı həmin o sərnişin təyyarəsinə bənzəyir. Yəni dediyiniz bu işin möhkəm maliyyə təməli olmasa, TV təyyarə gününə düşəcək...”. Bu müqayisənin nəinki təsiri olmadı, hətta incidilər də: “Siz bizi nə hesab edirsiz? Biz heç imkansızlara oxşayırıq?”
*Qısası, qollarımı çırmaladım, Moskvadakı bütün köhnə tanışlarımın, yeni dostlarımın, hüquqşünasların məsləhət və imkanklarından istifadə edib işə girişdim. Əcnəbilərin Rusiyada TV yaratmaları üçün qanunla tənzimlənən qaydaları ilə üz-üzə durmuşdum. Şərtlərin ən ağırı o idi ki, rusiyalı olmayanlar TV təsisçisi ola bilməzdilər. Rusiyalı isə indən belə yerüstü TV yarada bilməzdi. (Hakimiyyətə yeni gəlmiş V.Putinin göstərişlərinə görə). Köməkçilərimin məsləhəti belə oldu ki, belə vəziyyətdə sputnik TV ən yaxşı variantdır. Əgər bir moskvalı tapsam, onunla ikimiz niyyətimizə çata bilərik. Ona görə də mən Moskvada yaşayıb daimi qeydiyyatda olan yaxın qohumumla ikimiz təsisçiliyimizi sənədləşdirə bildik. O vaxtlar Moskvada indi bizdə fəaliyyət göstərən ASAN xidmət kimi mərkəzləşdirilmiş qurum olmadığından hər dəfə sübh tezdən gedib qalaq-qalaq sənədləri qeydiyyatdan keçirmək üçün növbədə dururdum. Oradan da hər dəfə məni bir bəhanə ilə geri qaytarırdılar. Məsələn, şəxsiyyət vəsiqəm Bakıda rus dilinə tərcümə edilib möhürlə təsdiq edilsə də, bildirilirdi ki, belə əsas sənədlərin yalnız Moskva tərcüməsi keçərlidir. Dediklərini edib yenidən təsdiqə gələndə başqa bir şey tapırdılar. Misal üçün bildirilirdi: “ Sizin gələcək TV ünvanında nəsə başqa bir şirkətin fəaliyyət göstərəcəyi məlum olub. Gedin yeni ünvan tapın”. Bütün bu bəhanələr vaxt, əsəb, enerji, maddi vəsait aparırdı. Moskvanın bütün sənədlərinin qeydiyyatı üçün sübh tezdən bura axışanların çoxu artıq bir-birilərini tanıyır, dərdləşirdilər. Sübhün ala-qaranlığında növbəyə yarım saat gecikənlər binanın içərisində hətta durmağa yer tapmayıb bayırda gözləməli olurdular. Kirayədə yaşadığım yer buradan xeyli uzaq olduğu üçün bir neçə nəqliyyat dəyişirdim, o üzdən mən də iki-üç dəfə bayırda gözləməli olmuşam – qış, külək, 25-28 dərəcə soyuq öz işini görürdü. Qeydiyyatla bağlı digər sənədlərin taleyi də oxşar sınaqlara məruz qaldı...
*Xülasə, payızın əvvəlində başlayıb qışın sonuna yaxın soydaşlarımıza xidmət üçün nəzərdə tutduğumuz sputnik “DA TV” (Dünya azərbaycanlıları tv) kanalının sənədləri dövlət qeydiyyatına alındı. Əsasnaməyə görə, verilişlər Azərbaycan və rus dillərində hazırlanmalı, müharibəyə, iğtişaşlara, irqçilik və millətçiliyə səsləməyən, spirtli içkilər və tütün məhsullarını təbliğ etməyən, erotika və zorakılıq, həmçinin sırf dini təbliğat xarakterli verilişlərdən başqa cəmiyyət üçün aktual sayılan bütün istiqamətlərdə peşəkarcasına hazırlanmış materiallara yaşıl işıq yanırdı. İndi həm də təkcə məndən asılı olmayan işlərin icrası qalmışdı: Ofis binası tapmaq, zəruri avadanlıq alıb texniki və yaradıcı heyəti formalaşdırmaq, proqrama uyğun fəaliyyətə başlamaq. Sevincimin həddi-hüdudu yox idi. Sonuncu dəfə 1977-ci il iyul ayının 12-də oğlumun – ilk övladımın dünyaya gəldiyi gün bu cür xoşbəxt olmuşdum.
*Bu yerdə “Sən aydığını say...” atalar məsəlinin əsl yeridir. Soydaşlarımıza xidmət naminə hər şeyə hazır görünənlər, mənə qol-qanad verənlər atlı olmuşdu, mən piyada. Vaxt keçir, əsəblərim tarıma çəkilir, o biri tərəfdən də qanuna görə şirkətin hər ay, hər rüb, yarımillik və illik hesabatlarını vermək lazım gəlirdi. Özümdən başqa DA TV- də ilk işçi mühasib oldu. O, müqavilə əsasında məvacib alıb deyilən işləri görürdü.
*Günlərin birində kirayədə qaldığım mənzildə özümü çox pis hiss elədim, ağlıma gəldi ki, mənzilin qapısını açıq qoyum. (Qapıbir qonşularım yaşlı ər-arvad hərdən gəlib məndən hal-əhval tuturdular, indi də gəlməli olsalar, açıq qapıya diqqət edəcəkdilər). ...Bir də gözümü açanda özümü xəstəxanada gördüm. Dedilər ki, Elmi Tədqiaq İnstitutunun N.V.Sklifosovski adına Təcili Yardım Xəstəxanasındayam. Bir həftə müayinə-müalicədən sonra buraxıldım.
Mühasibimiz artıq bir il idi ki, “sıfır hesabat” hazırlayıb lazımi təşkilatlara təqdim edirdi.
Elə bir məqam da çatdı ki, Vətəndən ayrı yaşamağın mənlik olmadığını anladım, Bakıya qayıdıb oğlumla bərabər “Azəri prodakşn” yaratdıq. (Amma Moskvadakı mühasib də vaxtında məndən maaş alıb hesabatları ünvanına çatdırırdı). Azərbaycanın hər sahədə uğuru, milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasına diqqət, milli musiqi mədəniyyətimiz, uşaqlar üçün cizgi filmlərinin dublyajı və Azərbaycandan kənarda yaşayanlarda maraq doğuracaq digər mövzulara dair verilişlər hazırlayırdıq.
“DA TV” barədə Bakıdakı imkanlı, vəzifəli şəxslərə, həmçinin dövlət qurumlarına məlumat verirdm. TV-ni tam özləri işlədəcəklərsə və ya məndən alacaqlarsa, onlara hər cür yaradıcı, təşkilati yardım etməyə hazır olduğumu da bildirirdim. Lakin heç nə alınmırdı, anlayırdım ki, birbaşa gəlir gətirməyən işə heç kəs baş qoşmaq istəmir... Mən bir müddət də Moskvaya uçub mühasibimlə hesabat sənədlərini təhvil verdim. Lakin Don Kixotluğun sonu gəldi. Artıq maddi imkanlar qırmızı işıq göstərirdi.
Lakin bu günün özündə də ”DA TV” ekranının heç vaxt işığı yanmayacağnı bilə-bilə ona aid sənədləri elə məhəbbətlə qoruyuram ki!
*Jurnalistlik fəaliyyətimdə foto işinə də az vaxt ayırmamışam. Mətbuat Şurasının, Fotoqraflar Birliyinin təşkilatçılığı ilə təşkil olunmuş sərgilərimlə yanaşı, Rusiya Səfirliyinin Mədəniyyət Mərkəzində, Rəssamlar İttifaqının V.Səmədova adına sərgi salonunda da sərgim baş tutdu. Mədəniyyət tariximizdə ilk dəfə nümayiş olunan sərgi “Azərbaycan rəssamlarının foto portretləri” adlanırdı. 55 fırça və tişə ustasının irihəcmli portretləri üzərində 8 ay işləmişdim. Sərginin təşkilində Xalq rəssamı Arif Hüseynovun xüsusi əməyi vardı. Sərginin müddəti nəzərdə tutulduğundan bir həftə də artıq uzadıldı. Sonda isə portretləri rəssamlarımıza hədiyə etdik.
*Amma ilk peşəkar sərgim 2009-cu ildə AYB-nin binasında keçirilib. Bircə gün nümayiş olunan sərgiyə böyük maraq göstərildi, AYB-nin sədri Anar, məşhur rəssam Toğrul Nərimanbəyov, Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayev, Xalq şairi Fikrət Qoca... foto işlərimə xüsusi maraq göstərdilər, şəkilaltı mətnlərə diqqətlə göz yetirib mənə suallar verirdilər. Məsələn, Anar müəllimlə “Ağaclar da Yaradana təqdis edir” fotosu ilə bağlı qısa müzakirəmiz oldu. Toğrul müəllim isə Moskvada “İzmaylovo parkı”nda çəkdiyim iri ölçülü payız mənzərəsinə baxıb dostu Anara dedi: ”Əvvəl elə bildim rəsm əsəridir...”
Sonda AYB-yə iki əsərimi hədiyyə etdim. Biri Azərbaycan televiziya qülləsinin fəsillərdə, gücə-gündüz saatlarında, müxtəlif hava şəraitində silsilə görünüşü, digəri isə Rusiya paytaxtı parklarının birində çəkdiyim, sanki sulu boya ilə işlənmiş mənzərə idi.
*2000-ci ildən təsisçisi və baş redaktoru olduğum beynəlxalq “İRS” jurnalı fəaliyyətə başladı. Bakıda o vaxtlar nəfis jurnal üçün müvafiq çap şəraiti olmadığından materialları üç dildə hazırlanan dərgini Moskvada nəşr etdirirdim (əlbəttə, şəxsi vəsaitim hesabına). Jurnalın fəaliyyəti, materialların aktuallığı və oxucu coğrafiyası mənə “HUMAY” mükafatı qazandırdı. Müstəqillik dövründə həm də qəzet və jurnallarda məqalə, foto və müsahibələrim müntəzəm dərc olunurdu.
*Səkkiz il fasiləsiz işlədiyim xəbər agentliyində elm və mədəniyyət şöbəsini aparırdım. Fotolentlərlə müşayiət olunan xəbərlərin sayını itirmişəm. Amma yadımdadır ki, “Media kapitanları” seriyasından 55 müsahibəmi ayrıca kitab şəklində buraxmaq niyyətim var idi. Sonra dəyərlər, münasibətlər, medianın təşkili və tələblər elə dəyişdi ki, daha buna lüzum görmədim.
*Akkreditasiya ilə xarici xəbər agentliyində işlədiyim illərdə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevi xarici ölkələrə səfərlərdə müşayiət edən jurnalistlərin sırasında, rəhbərin rəsmi qəbullarında mən də bir neçə dəfə olmuşam. Onun dialoq qurmaq məharətini, müsahibini fakt və məntiq qarşısında mat qoyduğunu, mətləbi çatdırmaq tərzini, emosiyasız, səbirli davranışını, jurnalistlərlə səmimi münasibətini və əlbəttə, özünəməxsus təbəssümünü yaxından izləyə bilmişəm. Eyni zamanda onun xeyirxah təklif və siyasi addımlarını anlamayan (anlamaq istəməyən) əcnəbi həmkarlarını da tanımışam .
*Jurnalist yazısı müsabiqələrində dəfələrlə qalib sayılmışam. “Azərbaycanda turizmin inkişaf perspektivləri”, ”Zeytun bağları”, “Erməni xisləti” və s. mövzular üzrə jurnalist yazısı müsabiqələrində birincilik qazanmışam. Beynəlxalq hekayə müsabiqəsində (rus dilində) “Весь в отца” hekayəsi, Mədəniyyət Nazirliyinin elan etdiyi “Ən yaxşı pyes” müsabiqəsində “Yusifin qəmi”əsərim ikinci yerə (birinci yer heç kimə verilmədi) layiq bilinib. Müsabiqənin şərtlərinə görə, qalib əsərlərin dövlət hesabına tamaşası hazırlanmalı idi. “Yusifin qəmi”də Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanovun quruluşunda səhnə təcəssümü tapdı.
Digər pyeslərim və müştərək əsərlərim Bakı teatrları səhnələrində tamaşaya hazırlanıb. Roman, povest və hekayələrdən ibarət 14 kitab ərsəyə gətirmək qismətim olub.
*Dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuli ilə böyük rus yazıçısı Lev Tolstoyun Bərzəx aləmində görüşünə həsr etdiyim “Mən haqqı sevirəm ” adlı mistik tamaşa mətni 2017-ci ilin may ayında Yazıçılar Birliyinin saytında dərc olundu və bu günə kimi 17 mindən çox oxucunu cəlb edib.
*Ölkəmizin qəzet və jurnallarında jurnalist materialları ilə yanaşı, vaxtaşırı hekayələrim də dərc olunur.
*“Özgə canda doğma ürək” pyesim əsasında hazırlanmış “ Tac Mahal və ya iki damla göz yaşı” radio tamaşası Azərbaycan Radiosunun “Qızıl fond”unda saxlanılır. Pyesin radio versiyasında Moğol hökmdarı Şah Cahan obrazını – baş rolu sevimli aktyorumuz Fuad Poladov canlandırırdı.
*Geologiya və Geofizika İnstitutunda İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəhbəri işlədiyim son 6 ildə “Elmin cazibəsi” silsiləsində 3 kitab hazırlamışam, hazırda 4-cü kitab üzərində işləyirəm.
*Azərbaycan Jurnalistlər (1977), Yazıçılar (1999) və Fotoqraflar Birliklərinin (2012) üzvüyəm . Bu istiqamətlərdə mütəmadi hesabat verirəm – publisistik yazılar, bədii əsər, foto sərgisi şəklində.
*Bütün bu qayğılarla dolu həyatı xanımım Yazıçılar Birliyinin və Jurnalistlər Birliyinin üzvü Esmira Nəzərli ilə bölüşmüşəm. O, “Qobustan” jurnalının “çağa”vaxtından bu redaksiyada fasiləsiz işləyir. (Bildiyim qədər, ölkəmizdə eyni redaksiyada yarım əsrdən də çox fasiləsiz çalışan ikinci jurnalist təhsilli qadın yoxdur). Keçən əsrin 90-cı illərində, axır ki, E.Nəzərlinin əməyini qiymətləndirib, onu “H.Zərdabi” mükafatı ilə təltif etdilər. Məmim kimi həmişə məşğul, infarkt keçirmiş, koronavirusa yoluxmuş, iki dəfə açıq ürək əməliyyatına məruz qalmış ərinin, iki uşağın qayğısı yolunda saç ağartmış xanımım publisistik yazılarından ibarət “İncəsənət inciləri” və “Kim deyir ağlamır kişilər” kitablarını da ərsəyə gətirə bilib.
*“Qobustan”ın bütün saylarında maraqlı yazıları dərc olunub. Həmin yazıları da, nömrənin digər materiallarını da ümumi işə xatir həmişə evə gətirərək korrektə və redaktə edib. Jurnalın fəaliyyət istiqamətinə, dil-ifadə tərzinə görə ilk illərdə “Qobustan”a, onun təsisçisi və baş redaktoruna bir neçə səviyyədə dil uzadanlar olub. 30 yaşlı Anarın jurnala rəhbər təyin olunduğu elə ilk günlərdən “Qobustan”adına irad tutulur, guya bu kəlmə dəvə assosiasiyası yaradır, sən demə, yeni nəşr türkçülük missiyası daşıyır və s. Bu yaramaz hal jurnalın əməkdaşlarına, illah da baş redaktora, əlbəttə, xoş heç nə bəxş etmirdi, acı təəssüf yaşadırdı. O qəbildən olanların indi tərif-təbriklərini, jurnalın 40, 50 illik yubileylərində sürəkli alqış sədalarını eşidəndə deyirsən: “Ey gidi dünya...”
*Esmira xanım Xalq yazıçısı Anarın, Xalq şairi Fikrət Qocanın, tanınmış şair Ələkbər Salahzadənin, Əməkdar mədəniyyət işçisi Vaqif Əlixanlının jurnala rəhbərlik etdiyi vaxtlarda jurnalda getmiş kino, teatr, musiqi, rəssamlıq, qurama və icəsənətin digər sahələrində məşhur olan aparıcı sənətkarlar haqqında məqalə və müsahibələrini ehtiva edən “İncəsənət inciləri ” kitabını (2009-cu il) ərsəyə gətirdi. Nadir sənədli fotolarla zəngin kitab Anarın ““Qobustan”lı günlərim” yazısı ilə başlayır. İlk redaktor burada jurnalın keşməkeşli taleyini, gərgin fəaliyyət şəraitini və redaksiya əməkdaşlarının ali məramını ətraflı şərh edir.
Esmira xanımın 2020-ci ldə “Kim deyir ağlamır kişilər...” kitabında Azərbaycanın 20 məşhurunun (birinci kitabda isə 30) sənət və özəl həyatı, sevinc və problemləri, eyni zamanda müəllifin yarım əsrə yaxın jurnalist təcrübəsinə əsaslanan mülahizələri yer alıb. Fotolarla müşayiət edilən və maraqlı faktlarla zəngin materiallar məhz “Qobustan”a xas oxunaqlı dildə təqdim olunur.
200 sayı oxuculara təqdim edilmiş jurnal nümunələrinə hazırda nəzər salanda “Qubustan”ın sabiq redaktorlarının yaradıcılıq məharətinin, materialların fərqli təqdimetmə üsulunun şahidi oluruq. Bu gün jurnalın sükanı gənc, lakin ədəbiyyat aləmində, pedaqoji fəaliyyətdə və sənət meydanında özünə halalca nüfuzlu yer qazanmış Pərvin Nurəliyavanın əlindədir. Həssas oxucu yeni redaktorun rəhbərliyilə hazırlanmış elə ilk nömrələrdən hiss elədi ki, jurnal 50 ildən sonra “modernləşmə” pilləsinə qədəm qoyub indi təhdidlər yoxdur, texniki vasitələr bolluğudur, buyur işlə... Esmira xanım da bu yeni, sağlam ab-hava şəraitində gənclik həvəsilə işləməkdədir.
*Demək olar ki, bütün publisistik yazılarımın, bədii əsərlərimin ilk oxucusu və qiymətverəni həyat yoldaşım olub. Ən xırda çatışmazlıqları belə görən onun kimi müşahidəçi və məsləhətlərini əsirgəməyən başqa birini təsəvvür etmirəm. Bu yazım da onsuz hasil olmadı, oxudu və dedi: “...Elə bil iti bucaqlı bir həndəsi fiqurun tinlərini rəndələməyə çalışmısan. Məsələn, niyə yazmamısan ki,.. sadalayır...
...Gülümsəyir və əlimi astaca yuxarı qaldırıram, yəni kifayətdir. Deyirəm: “Görürsən ki, Mətbuat Şurasının sabiq sədri, Milli Məclisin deputatı, hazırda “Xalq qəzeti”nin baş redaktoru Əflatun Amaşovun ön söz yazdığı “Foto və söz” kitabımda tələbə gənclərə foto sənətkarlığı barədə rəngarəng materiallar təqdim olunur. Məqsədim foto sənətilə bağlı informasiya təqdim etməklə yanaşı, həm də onlarda bu sahəyə həvəs yaratmaq olub. Amma o sadaladıqların barədə indi söz açsam, foto jurnalistikası gənclərə “ujas“ filmlərini xatırladacaq... Ömür vəfa eləsə, iki ildən sonra ümumi jurnalist stajımız 100-ə çatacaq. Onda hər şeyi “bitdə-bitdə” deyərik, inşəallah...
Gülüşürük.
Biz özümüzü çox xoşbəxt sayırıq!
Bəs xoşbəxtlik daha necə olur ki?!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(30.12.2023)