“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün şeir vaxtıdır, şair Rəşid Faxralının “Gerçək nağıllar” mənzum hekayəsi ilə tanışlıqdır.
GERÇƏK NAĞILLAR
(mənzum hekayə)
Vətən müharibəsinin şəhidlərinə
"Nağıl dili yüyrək olur", – deyiblər,
"Nağılçılar kövrək olur", – deyiblər,
"Kövrəklərin yüyrəkliyi uşağın
Yuxusuna gərək olur", – deyiblər.
Min illərin o üzündən bu yana
"Biri vardı, biri yoxdu...", – deyilib,
Gecələri kirpik çalan uşağın
Yuxuları nazbalınca əyilib.
Zaman keçib, vaxt dəyişib...
Yenə də
Uşaqların nağılçısı – babalar,
Gerçəkliyin duaçısı – babalar
"Biri vardı, biri yoxdu...", – deyirdi,
"Müharibə başlayalı, ay bala,
Hüri yoxdu, pəri yoxdu...", – deyirdi...
"Məlikməmməd, Cırtdan yoxdu...", – deyirdi,
"Əlibaba, Əhməd, Məmməd, Ələddin, ...
Nağıllarda çoxdan yoxdu...", – deyirdi.
“Müharibə başlayalı nağılların
Əlifi var,
Yusifi var,
Vəziri var nağılların,
Etibarı, Təbrizi var,
Mübarizi, Çingizi var nağılların...", – deyirlər...
Acı çəkən gecələr
Acıyla ötüşürdü,
Gecələr uşaqların
Yorğun yuxularına,
Nağıl-nağıl daranmış
İpək yuxularına,
Narın yuxularına
Göydən üç alma deyil,
Üç-üç mərmi düşürdü...
Gündə bir buğda boyu
Böyüyürdü uşaqlar
Gerçək qəhrəmanları
Gerçək tanımaq üçün.
Ağ atlı oğlanların
Səngərlərinə sarı
Ağ atlar çapmaq üçün...
Bir işığa dönürdü
Gerçəkliyin nağılı –
Babanın danışdığı
İgidliyin nağılı,
Qaziliyin nağılı,
Şəhidliyin nağılı...
İşğal müddətində erməniliyin söndürdüyü ocaqların həsrəti ruhun can köynəyinə dönürdü. Nənələr Allahdan doğma yurduna qayıdınca ömür möhləti istəyirdi, babalar "Ev-eşiyimə dönməmiş ölümə can vermərəm!", – deyirdi. Uşaqlar yeniyetmələşmişdi, yeniyetmələr cavanlaşmışdı, cavanlar əsgərlikdəydi. Torpaqlarımızın işğalı onların da ürəyini sıxırdı, Ermənistan danışıqlardan yayındığına görə Azərbaycan əsgəri də xalq kimi müharibə arzulayırdı...
Əsgər nəfəsidi oyadan yeri,
Səngər, bizi döyüşlərə uğurla!
Oyanınca bizə baxır dan yeri,
Səngər, bizi döyüşlərə uğurla!
Yal-yamacda dolaşanda küləklər,
Dərə keçib yal aşanda küləklər,
Kola-kosa daraşanda küləklər,
Səngər, bizi döyüşlərə uğurla!
Göy üzündən uğur yaşı üzülsün,
Damla-damla yarpaqlara süzülsün.
Silahımın qundağına düzülsün,
Səngər, bizi döyüşlərə uğurla!
***
İki əsgər vardı – Ziyəddin, Kəramət. Hərbi xidmətə eyni gündə gəlmişdilər. İlk "salam-əleyk"dən bu yana bir yerdəydilər. Eyni taqımda xidmət edirdilər, çarpayıları yan-yanaydı. İkisi də torpaq mehirliydi, ikisi də tariximizi yaxşı bilirdi. İkisi də dürüst dostuydu. Yuxuları dolaşıq düşəndə pıçıltıyla Başlıbel faciəsindən danışırdılar, Qaradağlı faciəsindən danışırdılar, Meşəli, Ağdaban, Xocalı faciəsindən danışırdılar. İşğalı sonlandırmaq üçün, Şəri biryolluq yox eləmək üçün onlar da müharibə istəyirdilər...
Müharibə başladı. Müharibə xalqın müharibəsiydi. Bu iki dost Füzuli istiqamətində döyüşürdü. Komandirləri ikisinə və daha iki döyüşçüyə döyüşlə sol tərəfdən düşmənin diqqətini yayındırmaq əmri vermişdi. Həmin tərəfdə döyüşürdülər...
Sağda güllə səsləri
Axdı daşlığa sarı.
Oruc oğlu Ziyəddin
Ürəyinin gözüylə
Baxdı daşlığa sarı.
Ruhu candan ayırdı
Dar macalda gümanlar.
Bir çəkilməz yük oldu
Ürəyinə damanlar...
Kəramətin avtomatı kirimişdi. Ziyəddin ona sarı süründü. Sürünə-sürünə onu səslədi. Kəramətin səsimi gəlmədi, Kəramət onu eşidəmi bilmədi, hər nəyiydisə, Ziyəddinin qəlbini gümanlar didişdirirdi. Bir də səslədi. Güllə səsləri içində səssizlikdən ürəyi sıxıldı. Güllələr papağını sıyırdı. Dizi üstə sürünə-sürünə dostuna yetişmək, onun hoyuna çatmaq istədi...
Bir təntələk yel əsdi.
Yaralı döyüşçünün
Ömürünə tələsdi...
Dostunun gəlişini duyan Kəramət azca dikəldi. Elə bil gözlərinin işığı artdı. Dar macalda həzin-həzin əsən meh ümidinin köynəyinə döndü, göynəyinin məlhəminə. Dirsəklənmək istədi. Ağrılar imkan vermədi. Canını dişinə sıxıb döyüşlər gedən tərəfə baxdı. Sonra – Ziyəddinə sarı. Gözləri torlaşmışdı...
"Qayıt, döyüşə qayıt,
Döyüş – ömürdən ötə..." –
Kəramətin səsindən
Bir döyüşçü istəyi
Dikəldi pərdə-pərdə...
Heç biri bilmədi ki,
Ömür tilsimə düşür
Ölüm gərnəşən yerdə...
"Kəramət!", – Ziyəddinin
Qəfil qırıldı səsi.
Sözünü bitirməyə
Çatmadı son nəfəsi.
Sinəsinə dəymişdi
Snayperin gülləsi.
Qaranlıqlar alınca
gözünün qarasını
Sinəsiylə sarıdı
Şəhidin yarasını...
***
Əli silah tutanlar döyüşlərə can atırdı, döyüşlərə can atanların ruhu döyüşənlərin sırasındaydı. Anaların dolaşıq yuxularını güllələr qanadırdı. Yeniyetmələrin yollar yoran xəyallarında güllələr didişirdi, ataların düşüncələrində mərmilər partlayırdı. Şəhidlərin sinəsi yaralanan torpaqların sarğısı olurdu. Ot basmış yollara iz düşürdü, iz cığıra dönürdü, cığırlar döyüşə aparırdı, döyüşlər – qələbəyə. Döyüşə can atanlar döyüşənlərə deyirdi ki,
Göylər uğur diləyibdi
Ürəyi təmiz oğula.
Uğur duaçısı olur
Hər cığır, hər iz oğula.
Bu yaş ərənlik yaşıdı.
Səngərə uğur daşıdı...
Qaraca Çoban daşıdı
Dava günü Kirs oğula.
Yolun qar daşı olarıq,
Elin Sur daşı olarıq...
Döyüş qardaşı olarıq
Biz oğullar siz oğula...
Üç dostuydular. Hərbi xidmətə eyni gündə gəlmişdilər. Üçü də ali təhsilliydi. İlham ədəbiyyat müəlimiydi, Rəhman rejissoruydu, Mikayıl rəssamıydı. İlhama Şair deyirdilər, Rəhmana Bəstəkar, Mikayıla Rəssam. Müharibə başladı. Onlar da döyüşürdülər. Döyüşə-döyüşə bir-birini qoruyurdular, bir-birini qoruya-qoruya döyüşürdülər, döyüşə-döyüşə Qələbəyə yaxınlaşırdılar...
Füzuliyə hücum olacaqdı. Əmr gözləyirdilər. Yanaşı döyüşəcəkdilər. Zaman dayanmışdı elə bil. Dayanmış zaman içində Şairə elə gəlirdi ki, barmağıyla torpağa misralar yazır. Rəssam xəyalında rənglərlə Qələbə anının görüntülərini çəkirdi. Bəstəkar qənşərindəki kiçicik daşları royal dilləri kimi dilləndirirdi. Çağıran olmasa, nələr yazılardı, nələr çəkilərdi, nələr eşidilərdi?!
Bir-birinə çataqlı üç güllə səsi eşidildi – döyüş başlamışdı. Şair ortada döyüşürdü. Bəstəkar Şairin sağında, Rəssam şairin solunda...
Güllələr daşlardan qamqalaq qopardırdı. Nə həndəvərlərini yaralayan güllələrə məhəl qoyurdular, nə də yaxınlığa düşən güllələrə.
Füzuli...
Köndələnçay...
Dan yerinin ilməsi
Döyüş-döyüş sökülür,
Qaranlığın gözləri
Ovucuna tökülür...
"Şair!", – Rəssamın səsiydi, səsindən hiss elədi ki, yaralanıb, köməyə səsləyir. Ona sarı getmək istəyirdi ki, Bəstəkarın səsini eşitdi: "Şair!". O da yaralanmışdı. O da köməyə çağırırdı Şairi...
Gümüldənən iki səs
Səlim oğlu İlhamı
Çıxardıb səngərindən,
Yarasından qan damır
Döyüşən səngərin də...
Sağda – döyüşçü dostu,
Solda – döyüşçü dostu...
"Şair!" – haraylayır səs,
"Ay şair!" – harayını
Göy üzünə yayır səs...
Səsin biri sağa çəkir,
Sola çəkir səsin biri.
İki səsin arasında
Necə böləydi, necə
Döyüşdə bir ömürü?!
Bir addım sola tərəf,
"Şa-ir...Şa-ir..." harayı...
Bir addım sağa tərəf,
"Şa-ir...Şa-ir..." – harayı...
O da qardaş harayı,
Bu da qardaş harayı...
İki səs
təngiyir nəfəs-nəfəs...
Sonda bir daş harayı...
Beş-üç anın içində bir addım sola atdı, bir addım sağa. Sağa dönəndə solu yanırdı, sola dönəndə sağı. İki ömür arasında bir ömrü bölməyə gücü çatacaqdımı?..
Bir anlığa
Baxır sola,
Baxır sağa...
Güllə dəyir sinəsinə...
Nəfəs-nəfəs əyilir
Üzü üstə torpağa...
Göy üzü kəfən olur
sonuncu nəfəsinə...
Azca dikəldi. Üzü üstə torpağa döşəndi. Güllə ürəyindən dəyibmiş...
Bu anlarda onların sağında-solunda güllələr didişirdi. Həmin döyüşdə Şair də şəhid olmuşdu, Bəstəkar da, Rəssam da...
***
Elvin Şükürlü vardı. Baş leytenantıydı. Xidmət etdiyi hərbi hissə Murovdağ istiqamətində döyüşürdü. Əsgər Samir Qasımovun döyüşdən əvvəl dedikləri hamısının döyüş əzmini, qələbə ruhunu coşdurmuşdu: "Şəhid olsam, qisasımı alsanız, ruhum sizə alqışçı olar...".
Elvin əsgərin qisasını alacağına and içmişdi.
Qisas günü çatıbmış...
Yellər qanad çalırdı
Dağın nəfəsi ilə.
Elvin üçün hər səhər
dan yeri sökülürdü
Samirin səsi ilə:
Sıyrılı qılıncını
çək düşmənin üstünə.
Qüdrət dumanı kimi
çök düşmənin üstünə.
Gecənin gecə vaxtı
göydən ulduzlar axdı...
Elvin uğura çıxdı
tək, düşmənin üstünə...
İşıq üçün gözləri
səyriyən qaranlığı,
sükutun bürküsündən
əriyən qaranlığı
yara-yara gedirdi,
dikələn səksəkəni
yora-yora gedirdi...
Gedirdi min illərə
sədaqət yerişiylə,
zamanına sığmayan
qətiyyət yerişiylə,
Azərbaycan adında
qüdrət səltənətinə
məhəbbət yerişiylə.
Bu yerişin eşqinə
göy yerə alçalırdı.
Qələbə istəyiylə
gecə kirpik çalırdı...
On addım...
Beş addım...
Üç addım...
Son addım...
Dan yeri sökülməkdəydi. Səssizcə düşmənin mövqeyinə düşdü. Qarşısına çıxan düşməni səssizcə boğdu, sonra yaxınlaşan başqa düşməni boğdu, sonra üçüncünü, dördüncünü ... Boğduğu beşinci düşmən avtomatın tətiyini sıxmağa macal tapdı...
Ermənilər töküldü
güllələrin səsinə.
Elvin son nəfəsində
"Və-tən..." dedi, Vətənim...
Son kəlmə kəfən oldu
sonuncu nəfəsinə...
***
Baş leytenant Səid Rəşidzadə bölük komandiriydi. Xocavənd istiqamətində döyüşürdülər.
Döyüşçülər əsə-əsə yüksəkliyə tələsən həlim yelin içində ayaq saxlayıb bir hovurluğuna nəfəs dərirdilər. Bir azdan başlayacaq döyüşün ovqatı qınından sıyrılmış qılınc kimiydi. Anlar ağırlaşmışdı elə bil, elə bil anlar ötüşmürdü. Baxışları qarşı tərəfdəki yüksəklikdən üzülməyən Səid iri bir daşa dirsəklənmişdi. Olmuşları xatırlaya-xatırlaya olacaqları düşünürdü. Ürəyinin üstünə qoyduğu əlində ilahi bir hərarət hiss edirdi. Döyüşlər başlayandan bəri sinəsində gəzdirdiyi bayrağımızın hərarətini işğaldan azad edəcəkləri torpaqaların örtüyü bilirdi. Döyüş-döyüş həmin günə yaxınlaşırdılar...
Şişqayanı azad etməliydilər. Döyüşdən əvvəl deyilmişdi ki, mövqeni 20-yə yaxın düşmən müdafiə edir...
.
Köksü səngər olanlar,
Ruhu əsgər olanlar,
Torpaq deməkdi Vətən,
Torpaq Vətən deməkdi,
Topaq döyüşündəyik.
Vətən bayraq deməkdi,
Bayraq deməkdi Vətən.
Bayraq döyüşündəyik,
Heç vaxt təntidə bilməz
Duman bizi, çən bizi.
Döyüşə uğurlayır,
İgidlər, Vətən bizi!..
Səidin kəlmələri döyüşçüləri döyüş üzünə çıxartdı. Əsən yellər onların ayaqlarına dolaşmırdı.
Xırda boylu yüksəklikləri işğaldan azad etmişdilər. Düşmənin tərpənişləri heç birinin gözlərindən yayınmamışdı...
Döyüş əmri verildi. Döyüşə-döyüşə irəliləyirdilər. Səidin kürəyini döyüşçülərin nəfəsi isidirdi. Komandirin də əsgərləşməsi döyüşçülərin qələbə ruhunu coşdurmuşdu. Döyüşçülərin "Yanındayıq, komandir!" çağırışı didişən güllələrin səsinə qarışmışdı...
Şişqaya görünürdü...
Şişqayaya
Azərbaycan bayrağının
İşığından baxırdı.
Onun da ürəyinə
Doğacaq bir Günəşin
Hərarəti axırdı.
Anlar
Bir hünər anlarıydı,
Bir Zəfər anlarıydı,
Yeri Göyə dikəldən,
Göyü Yerə ələyən
Bir heyrət anlarıydı.
O bağırına basdığı
Canım bayrağımıza
Sədaqət anlarıydı...
Səid qaçan sonuncu düşmənin arxasınca bir güllə atdı. Nəfəs dərmədən dirəyə bərkidilmiş erməni bayrağını yerə endirdi. Bayrağımızı sinəsindən çıxardıb bağrına basdı, öpdü – baxdı, baxdı – öpdü. Müharibə başlayalı sinəsində gəzdirdiyi bayrağımızı ucalığa qaldırırdı.
Şişqayanı almışıq,
Ərənlərin gücündən
Güc al, bayrağım mənim.
Sənsən mənim varlığım,
Sənsən bəxtiyarlığım.
Ucalıq mələyisən,
Ucal, bayrağım mənim, –
deyirdi. Kəlmələri göy üzünün göylüyünə sarılırdı. Göy üzü 28 ildə belə şirin, belə gözəl, belə işıqlı kəlmələr eşitməmişdi. Kəlmələr dan yerinin ağ yelinə dönmüşdü elə bil, az qala Yeri Göyə qaldıracaqdı, Göyü Yerə endirəcəkdi
Və səsindən üzüldü
Səidin son nəfəsi.
Sinəsindən dəymişdi
Snayperin gülləsi...
***
Bir də iki qardaşın nağılı var, ay oğul. Bu nağıl da Vətənə ad olan onlarla, yüzlərlə gerçək nağıllardan biridi...
Tarixin yaddaşındadı
Bu dağın-daşın nağılı.
Ruhumuzda yaşayacaq
İki qardaşın nağılı:
İki qardaş vardı: Nazir, Tacir Allahverdiyevlər. Əkiz qardaşıydılar. 19 yaşları vardı. Ağdamın Güllü kəndində anadan olmuşdular. Hərbi xidmətə eyni gündə getmişdilər. Əsgəriydilər. Eyni hərbi hissədə xidmət edirdilər. Onlar da torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi üçün müharibə arzulayırdılar. Onlar da döyüşmək, işğalı sonlandıracaq döyüşçülərin sırasında olmaq istəyirdilər.
Min illərlə cavanlarımız dağları duman bürüyəndə diləyini həm qılınca çevirib, həm də şeirə:
Harayın haqq harayıdı,
Gələrik, dağlar, gələrik.
Qəhərini qardaş kimi
Bölərik, dağlar, bölərik.
Duruldarıq kəhrizini,
Şər əyə bilməz dizini...
Yollarından yad izini
Silərik, dağlar, silərik.
Döyüş yolu düşməz düyün,
Qüdrət nurudu gördüyün...
Döyüşərik, Vətən üçün
ölərik, dağlar, ölərik...
İkinci Qarabağ müharibəsi başlayanda Nazir də belə demişdi, Tacir də. Oktyabr ayının sonlarında Füzuli istiqamətində döyüşürdülər. Son döyüşlərədə nazir ayağından, Tacir qolundan yaralanmışdı. Birinin yaralanmasından o birinin xəbəri yoxuydu...
Döyüş öyrədəcəkdi
Çovurtma güllələrə
Sevinc xeyli yaxındı,
Yoxsa ki kədər yaxın?!
Nazir Tacirə,
Tacir Nazirə
Bir döyüş qədər uzaq,
Şəhidlik qədər yaxın...
Döyüşlərdəydilər. Hərdən əsən, hərdən kəsən yel ağacların budaqlarında duruş gətirə bilmirdi. Nazir sağ cinahda döyüşürdü, Tacir sol cinahda. Sağda döyüş gərginləşəndə Tacirin ürəyi qanayırdı, solda döyüş gərginləşəndə – Nazirin. Döyüşə-döyüşə düşməni sıxışdırırdılar. Qələbə üçün döyüşürdülər. Döyüş bitincə yenə qolları bir-birinin kürəyində çarpazlaşacaqdı...
Snayper gülləsi Nazirin ürəyinin yaxınlığına dəymişdi. Qanı dayandırmaq mümkün olmurdu. Qardaşının yaralandığını Tacir da görmüşdü. Üzünü qardaşının son nəfəsinə söykəmişdi. Qanı dayandıra bilmirdilər. Müharibə başlayalı Nazirin də, Tacirin də düşüncələrində ancaq döyüş vardı, qələbə vardı. Onlar da qələbəni tezləşdirmək üçün döyüşürdülər, son döyüş üçün döyüşürdülər...
Üstünə çöysüyürdü
Buludlar axın-axın...
Göyə baxdı, Göy – uzaq,
Yerə baxdı, Yer – yaxın...
Gözünə çəkəmmədi
Bu qədər yaxınlığı,
Bu qədər uzaqlığı...
...Bir istək haray çəkdi
Öləziyən səsində.
"Tacirə bildirməyin...", –
dedi son nəfəsində...
Bir nəfəs dərimi vaxt ötüşməmiş qarşıdan bir erməni dikəldi. Sonra biri, daha sonra biri. Dikələnlər sağa-sola daraşmağa macal tapmamış Tacirin barmağı avtomatın tətiyini sıxdı. Ermənilərin üçünü də öldürdü. Yerini dəyişmək istədi. Bu an
Neçə qəlpə daraşdı
Ərlərə, ərənlərə.
Sipər olan daşların
Gözünün qarasına.
Bu ara snayperin
İki gülləsi dəydi
Xasay oğlu Tacirin
Döşünün arasına...
***
Zəfərdən sonra işğaldan azad edilmiş Qızılı Kəngərli kəndində əsgər Kamran Muradov əsgər dostu Seymur Qasımovdan eşitdiklərini xatırlamışdı: "Atam cəbrayıllıdı. Mən Bakıda doğulmuşam, Bakıda böyümüşəm. Evimizdə Cəbrayıl həmişə xatırlanırdı. İllər sonra ordu sıralarına çağırıldım, xidmət etdim, indi tərxis olunuram. Atamın cavanlığının keçdiyi yerlər uğrunda gedəcək döyüşlərdə mən də iştirak etmək istəyirəm. Qismət olsa, döyüşəcəm. Başqa səmtdə döyüşəsi olsam, Cəbrayıla ayaq basanda məni xatırlayarsınız, bir ovuc torpaq sürtərsiniz gözlərinizə...".
Cəbrayıllı əsgərin Cəbrayıla sevgisi elə Vətənə sevgiydi, oğul. Həmin əsgər Cəbrayıl uğrunda döyüşlərdə iştirak etdi...
Daşlı yamac...
Daş cığırlar daşlı yola
Dolaşıbdı çataq-çataq...
Döyüş gedir,
Daş yolları,
Yolçusunu
dava udmuş boş yolları
Güllə didir...
Döyüşçülər ermənilik
yuvasını güllələyir,
Sarmaşıqtək
Yaxınların-uzaqların
İnsafına kürmələnən
nəvasını güllələyir,
Yağılığın dürüstlüklə
davasını güllələyir...
Döyüş yoluna dönür
Cığırların əlindən
Yapışan hər dağ, dərə,
Dədə uğuru olur
Qurtuluş işığına
Gələn döyüşçülərə...
Döyüş gedir...
Döyüşdə
Çovurtma güllə dəyir
Döyüşən komandirə.
Seymur o anda
döyüşdən sıyrılıb döyüşə getdi,
Bir ömrün ilməsi düşməmiş düyün.
Çatmaq istəyiylə komandirinə
Gələn ölüm ilə döyüşmək üçün.
Niyyət namazıydı uca göylərin –
Yaralı torpağa əyilirdi Gün...
Yüz ilin, min ilin boz buludları
Güman buludları, fərz buludları,
Tərsləşən işğalın tərs istəyini
Tərsinə çevirən tərs buludları
Təzədən görürdü illərdən sonra...
Cavanşirliyi,
Beyrəkliyi,
Qaraca çobanlığı,
Xətailiyi,
Cavad xanlığı,
Əlifliyi,
Yusifliyi,
Vəzirliyi,
Mübarizliyi,
Çingizliyi, ...
Yerləri bürüyən bu Göyün altda...
Göylər heyrətindən gözünü sıxdı
Seymurun köksünə güllə dəyəndə –
Ölümlə döyüşə gələn Seymurun
Əli komandirin torpağı sıxan
Qanlı əllərinə, offf, çathaçatda...
***
Şamil Əliyev də döyüşçüydü. Qubadlı uğrunda döyüşürdülər. Düşmən nə qədər inadla müdafiə olunsa da, döyüşçülərimizin döyüş əzmini, qələbə ruhunu üstələyə bilmirdi...
Çor güllələr
Dağı-daşı yaralayırdı,
Dağa-daşa çatmayanda
Torpaq daşı, daş torpağı yaralayırdı.
Ermənilik
Azərbaycan əsgərinin
Gerçəkləşən xəyalından çəkinirdi,
Vətən adlı
Sorğusundan-sualından çəkinirdi.
93-də –
İndi döyüş gedən yerdə
Şəhid olan oğulların
döyüşündən, davasından çəkinirdi,
Şəhidlərin qanı düşən
Daş-səngərin, səngər-daşın
nəvasından çəkinirdi...
Çəkinirdi, ancaq yenə
Son qoymurdu niyyətinə...
Sağa mərmi düşürdü,
Sola mərmi düşürdü,
Qayalardan asılı
Cığırlara can atan
Yola mərmi düşürdü...
Sökülən dan yerinin
İşığı çilənirdi
Yarasından qan sızan
Hər daşın-dağın üstə.
Yaralı döyüşçünü
Çiynindən aşırıb o
Qoydu torpağın üstə.
Boylanıb baxmadı gün yaxa-yaxda
Daşlara çırpılan güllə səsinə.
Yerə əyilirdi göylər elə bil,
Sığındı əsgərin son nəfəsinə.
Daşlığa çəkirdi yollar Şamili,
Başının üstündə meh dolaşırdı.
Vətəndən halallıq alırdı sanki,
Sanki Vətən ilə vidalaşırdı.
Düşmənin gözünü qamaşdırmağa,
Duman olacağam, çən olacağam.
Qisas döyüşüdü döyüşüm, Vətən,
Üç şəhid əsgərin qisası üçün
Dördüncü şəhidin mən olacağam!
Şəhidlərin istəyini döyüş ruhutək
Avtomatın tətiyinə yığdı barmağı.
“Bu, Əlinin əvəzinə!”,
“Bu, Rahimin əvəzinə!”,
“Bu, Məmmədin əvəzinə!” –
Avtomatın tətiyini sıxdı barmağı...
Güllələrin istisindən əridi daşlar,
Güllələrin tüstüsündən boğuldu səngər.
Qumbaranın qəlpələri canına doldu,
Ayaq üstə durammadı, dağıldı səngər.
Qapısı-bacası bağlı bir səngər,
Tifaqı əzəldən dağılı səngər
Göz açıb-yumunca bir məzar oldu
Neçə erməninin son nəfəsinə.
Göylər şahid oldu son döyüşündə,
Oğul, ölməzliyin təntənəsinə...
***
Şuşa döyüşləri ərəfəsində həkim yaralı əsgərdən soruşub ki, yaraların çoxmu incidir. Əsgərin kirpiklərini iki damla yaş isladır. "Müharibədə döyüşçü yaralana da bilər. Məni yaralarım incitmir, həkim, məni döyüşlərdən aralı qalmağım, Şuşa uğrunda son döyüşdə döyüşənlərin sırasında olmayacağım incidir..." – deyib...
"Atam Şuşada xidmət edib, Şuşada döyüşüb, Şuşada yaralanıb. Deyirdi ki, Şuşanı görmədən ölsəm, illəri ömrümə haram bilərəm. Atam Şuşanı görə bilmədi. Şuşanı işğaldan azad edənlərin sırasında olsam, elə bilərəm, atamın ruhu da döyüşür, Şuşanı görsəm, elə bilərəm, Şuşanı atam da görüb. Döyüşməyimi də, Şuşanın azad edilməsini də atamın ruhuna təsəlli bilərəm", – Vaqif adlı əsgər belə deyirmiş. Şuşanı işğaldan azad edənlərin sırasında İntiqam da olub...
Ayaqlar toxunanda
Nərdivana dönürdü
Dağın hər çıxıntısı.
Göyə dayaq dağların
Hələ təmas görməyən
Təzə-tər çıxıntısı.
Sərt qayanı, sərt dağı
Çıxıb döyüşənlərə,
Düşməni ucalıqdan
Yıxıb döyüşənlərə
Qələbə ruhu idi
Əsən yellərin səsi,
Çılğınlaşan Qarqarın
Daş tərpədən nəfəsi.
Qayaların sərtini
Kəməndə döndərdilər,
Ərliyi, ərənliyi
Sonuncu döyüş günü
Büləndə döndərdilər.
Yaralanmış Vaqifin
Dağın dağ sinəsinə,
Son nəfəsdə qanıyla
Yazdığı kəlmələri
Səməndə döndərdilər.
Şuşada işğalçının
Ümid çırağı söndü,
"Qarabağ bizimdir!" kəlmələri
Əsgər andına döndü...
Bu kəlmənin işığında
Ermənilik xislətini
Əzə-əzə döyüşdülər,
Bir niyyətin boğazını
Üzə-üzə döyüşdülər...
Daş atanın əllərini
Kəsmək üçün döyüşdülər,
"Şuşa!" – deyən dillərini
Üzmək üçün döyüşdülər...
Döyüşənlər deyirdi ki,
Ömür nədi, ölüm nədi,
Biz əsgərik, Vətən deyə!
Ana Torpaq şəhidləri
Uğurladı ölməzliyə!
Döyüşçülərimiz
erməniliklə döyüşə-döyüşə
yetirdilər Şuşaya.
Yaralıları da, şəhidləri də
Döyüşə-döyüşə
Çiyinlərində
Gətirdilər Şuşaya!..
Şuşa işğaldan azad edildi. Azərbaycan Ordusu Zəfər qazandı. Vətən müharibəsi başa çatdı.
...daşdı bizə,
Min illər adaşdı bizə.
Son qəmin olsun, ay Vətən!
Hər şəhid qardaşdı bizə!
***
Oğullar Vətən üçün yaşadılar, Vətən üçün döyüşdülər, Vətən üçün şəhid oldular, oğul. Bu gerçək nağıllarda da gördünüz ki,
İgidlər yad izini
Silir nəfəs dərmədən.
Döyüşə Zəfər kimi
Gəlir nəfəs dərmədən.
Səngər olur bənd-bərə,
Döyüşə gələnlərə...
Yağını iki yerə
Bölür nəfəs dərmədən.
Zirvədi bayraq üçün,
Közdü bir ocaq üçün...
Döyüşdə torpaq üçün
Ölür nəfəs dərmədən…
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.12.2023)