Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət"
"Müharibənin qazdığı qəbirlər mərmi və bomba çuxurlarıdır...
Orada hər şey dəfn olunur: arzular, ümidlər və insanlar..."
İçi mən qarışıq bir çox kitabsevərin səbirsizliklə gözlədiyi kitab nəhayət ki, işıq üzü gördü.
"Aljir" və "Şükriyyə taleyim" kimi tarixi romanlarıyla böyük bir oxucu kütləsinin rəğbətini qazanan Ülviyyə Tahir "Quyudan işıqlı dünyaya" adlı möhtəşəm fərdi inkişaf kitabından sonra yenidən oxucuların görüşünə "1918, Boz ay" adlı tarixi romanla gəlir.
1918-ci il soyqrımlarından bəhs edən bu kitabı Kuluar Revyu belə şərh edib:
"Dünya müharibədən çalxalanırdı. Qanlı döyüşlər ingilisləri, almanları, rusları, fransızları əjdaha kimi kamına çəkirdi. Ağır bombalar şəhərlərin külünü göyə sovururdu. Ərzurumda isə sakitlik idi. Otlar, çiçəklər dalğalanırdı. Rus əsgərləri redutun ətrafında təlim keçirdilər. Vera Molla İsmayıla aşiq olmuşdu və anlayırdı ki, bunu özünə etiraf etməyin vaxtı çatıb".
"Boz ay" fərqli müstəvilərin eyni fəzada kəsişməsindən yaranan qeyri-adi ədəbi nümunədir.
Əsərin nəhəng sütunları xatırladan mürəkkəb strukturu ilə özünəməxsus koloritə malik maraqlı üslubu arasında qurulmuş ideal balans təhkiyənin axıcılığını təmin edir və oxucunun diqqətini süjetə kilidləməyi bacarır.
Dünyanın beşik kimi yelləndiyi 1918-ci ilin boz ayında Avropada, Rusiyada, Qafqazda hər gün dəyişən siyasi mənzərəni üfüqi müstəvidə işıqlandırarkən müəllif insanların daxili aləmini də dərininə təftiş edir. Bu qarışıq dövrdə Osmanlının bətnində bəslənib dünyaya gələn "Böyük Ermənistan" səfsətəsi Təpəgöz kimi ayla, günlə deyil, saatla böyüyüb ətrafda özü kimi olmayan hər şeyi çənginə salıb çeynəməyə başlayır. Bir xalqın soyqırımı tarixinin ən qanlı səhifəsini ürək ağrısı ilə izləyərkən bir yandan da "Min bir gecə nağılları"ndakı kimi, hər hekayədə yeni bir ekzistensial sualla üzləşirik:
İnsan cisminin ruhu daşıya biləcəyi ən kənar sərhəd haradadır?
Qadağan olunmuş eşqin yazılmamış qanunlarla mübarizəsində Əsli və Kərəmdən bəri nələrsə dəyişibmi?
Və nəhayət, "Sizi xalqlara və qəbilələrə ayırdıq" bəyanının cəngə və istibdada deyil, vəhdətdən doğan təkamülə və ümumbəşəri səadətə səslədiyini qəbul etməyin zamanı gəlməyibmi?
Və sonda sizin üçün kitabdan keçik bir alıntı qeyd edirəm, alıb oxuyacaq olan hər kəsə xoş mütaliələr...
...cəmi iki gün öncə bazarda əl göyərçinlərinə baxıb içini çəkmişdi Vera:
- Hava çox soyuqdur... Yazıqlara bax, başlarını sinələrinə sıxıb necə büzüşüblər...
- Bədbəxtdirlər... - İsmayıl cavab vermişdi.
- Qanadları ola-ola axı niyə uçub getmirlər. Uçub getsinlər də.. Bax qapı da açıqdır.
Vera kövrəlmişdi. - Necə getsinlər?! Onlar əl göyərçinləridir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.02.2024)