Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
7 yanvar 700-dən çox ixtirasıyla məhşurlaşmış Nikola Teslanın bir otel otağında kimsəsiz öldüyü gün idi. Bu yazım onun barəsindədir.
“Fərz edək ki, mən sizi öldürməyə cürət edirəm. İkincisi isə siz bunu qabaqcadan bilirsiniz. İndi yəni bu yaxşı iş deyil? Başqa hansı proses bütün bu fikirləri əhatə edə bilər ki?"
Bu fikir öz ixtirasını açıqlamağa çalışan Nikola Teslaya məxsusdur. Nikola Tesla müasir dəyişən cərəyanlı elektrik enerji şəbəkəsinin layihələndirilməsi üçün öz töhfələri ilə daha çox məşhurlaşan serb əsilli Amerika futuroloqu, elektriki və maşın mühəndisi, ixtiraçısıdır.
Tesla 1884-cü ildə ABŞ-nın Nyu-York şəhərinə Tomas Edisona işləmək üçün immiqrasiya etməzdən əvvəl elektrik mühəndisliyi və telefoniya sahəsində təcrübə qazanmışdı. O, tezliklə elektrik cihazlarının spektrini inkişaf etdirmək üçün laboratoriyalar və şirkətlərin təsis edilməsi üçün maliyyə tərəfdarları ilə müstəqil şəkildə müqavilə bağlamağa nail oldu. Özünün patentləşdirdiyi dəyişən cərəyan asinxron maşın və transformatoru müşavir kimi Tesla üçün çalışan Corc Vestinqauz tərəfindən lisenziyalaşdırılıb.
Onun işi elektrik enerjisinin inkişafının sonrakı illərində "Cərəyanlar müharibəsi" kimi adlanan dəyişən və sabit cərəyan enerji ötürmə standartlarının yaradılması arasında ümumi mübarizə ilə nəticələndi. Tesla yüksək gərginlikli və yüksək tezlikli naqilsiz işıqlandırma və elektrik enerjisinin paylanması ideyalarını davam etdirmək üçün Nyu-Yorka və Kolorado Sprinqsə gedərək, öz qurğuları ilə simsiz rabitənin mümkünlüyü barədə ilk bəyanatları ilə çıxış etmişdir. O bu ideyaları təyin etmək üçün özünün tamamlanmamış Vordenkliff qülləsi proyektinin qitələrarası simsiz ötürmədə praktiki istifadəsinə cəhd etdi. Laboratoriyada o, həmçinin rentgen şüaları, elektrik yüklənmə borusu və mexaniki ossilyator generatorları ilə bir sıra eksperimentlər aparırdı. O hətta bir zaman birinci dəfə nümayiş olunan simsiz idarə olunan qayıq hazırlamışdı.
Tesla nailiyyətlərinə görə məşhurlaşdı və sonda tipik "çılğın alim" kimi populyar mədəniyyətdə şöhrət qazandı. Patentləri ona xeyli pul qazandırdı və uğurundan müxtəlif dərəcədə öz layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün istifadə etdi. O, həyatının çoxunu — təqaüdə çıxana kimi müxtəlif Nyu-York otellərində yaşayıb. Tesla 7 yanvar 1943-cü ildə vəfat etdi. Onun yaradıcılığı vəfatından sonra unudulmağa başladı, ancaq 1960-cı ildə Çəki və Ölçülər üzrə Baş Konfrans Beynəlxalq Sistemlərdə onun şərəfinə maqnit induksiyasının vahidini tesla adlandırdı. Teslaya aid hekayələrə 1990-cı illərdən bəri populyar mədəniyyətdə yenidən maraq oyandı.
Və ən nəhayət, dünyanın ən zəngin şəxslərindən biri və birincisi İlon Mask “Tesla” kompaniyasını yaradaraq mərhum alimə ölümsüzlük bəxş etdi.
Yeri gəlmişkən, Bakının küçələrində şütüyən “Tesla” elektrik avtomobillərinin sayı artmaqdadır, diqqət etmisinizmi?
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(08.01.2024)