Ötən gün Stokholmda Beynəlxalq Nobel Komissiyası ədəbiyyat üzrə növbəti Nobel mükafatçısının adını açıqladı. Xəbər verdiyimiz kimi, ərəb mənşəli yazıçı Abdulrazak Qurna "Müstəmləkəçiliyin nəticələrinə, mədəniyyətlər və qitələr arasındakı uçurumda qaçqınların taleyinə güzəştsiz və təəssübkeş mövqe sərgiləməsinə görə" ifadəsi ilə Nobel mükafatına layiq görüldü.
Laureat Şərqlə Qərb arasında uçurum barədə kitablardan oxumayıb, ondan-bundan eşitməyib, o bunu özü yaşayıb. 1948-ci ildə Afrikada, Zənzibarda ərəb mənşəli müsəlman ailəsində anadan olan Abdulrazak bütün məhrumiyyətləri öz gözü ilə görüb. Bir vaxtlar ərəblərin işğal etdiyi, yerli qaradərili əhalini qul ampluasına saldığı, amma zaman keçdikcə qaradərililərin müstəqillik qazanaraq ərəblərə qarşı bir nifrət hissi püskürməsinin şahidi olan Zənzibar partlamaqda olan barıta bənzəyirdi, bu barıt qazışının iyirmi yaşı olanda partladı, qara qitədə ərəb ailələrinə qarşı kütləvi hücumlar başladı, Qurna ailəsi ölkədən qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Böyük Britaniyaya pənah aparan ailə orada məskunlaşdı, Abdulrazak təhsilini davam etdirdi. Elmli və kreativ olan bu gənc sürətlə irəlilədi, 1982-ci ildə Kent Universitetində doktorluq dissertasiyası müdafiə etdi. İndi Qurna Kent Universitetinin professorudur, Kral ədəbi cəmiyyətinin üzvüdür, postkolonial ədəbiyyatdan mühazirələr oxuyur. Yazıçı kimi isə Qurna 1987-ci ildə debüt edib.
Abdulrazak Qurna - doqquz romanın müəllifidir, onların arasında "Cənnət" (1994) Buker mükafatının qısa siyahısına düşüb, "Dəniz" (2001) Buker mükafatının uzun siyahısına düşüb. Yazara şöhrət gətirən bu iki romanıdır, habelə "Fərarilik" (2005) romanıdır. Sürgünlük, evsizlik, identikliyin itirilməsi onun ərəb Afrikasında baş verən hadisələri qələmə alan kitablarının əsas mövzularıdır.
Bu gözlənilən idimi? Qətiyyətlə deyərdik ki yox. Dünən “Ədəbiyyat və incəsənət” portal olaraq proqnozları dərc etmişdik. Ondan başlamışdıq ki, mərc sistemində əsas favorit iki idi, onlardan biri heç kəsin gözləmədiyi bir kəs idi. Bukmeykerlərin bütün dünya üzrə qəbul dərəcələrində ikinci pillədə "Kazus Kukotskiy", "Daniel Ştayn", "Yakovun pilləkənləri" kimi kitabların müəllifi Lyudmila Ulitskaya gedirdi, rus sözünün əsl ustası hesab edilən Rusiya yazıçısı. Ulitskaya özü belə reytinqlərə özünəməxsus ironiya və özünütənqidlə yanaşırdı. "Mən ikinci yerdəyəm və bu, məni tamamilə qane edir" deyirdi o özü haqqında. Və necə yaddan çıxarmaq olar ki, ötən il də Ulitskaya Nobel mükafatına əsas namizədlər arasında idi, lakin o zaman Amerika şairəsi Luiza Glyuk onu geridə qoya bilmişdi.
Bu il yüksək mükafata əsas namizəd isə bukmeykerlərin siyahısında başda dayanan dünyaşöhrətli yaponiyalı yazıçı, “Norveç meşəsi” və “Kafka sahildə” kimi şedevrlər yaratmış Haruki Murakami idi. Ədəbi dairələr tərəfindən “əbədi Nobel məğlubiyyətçisi” hesab olunan ünlü yazar hər il əsas namizəd hesab olunsa belə əliboş qalırdı. (Çox təəssüf ki, bu dəfə də belə oldu).
Həmçinin favoritlər arasında başqa bir Afrika təmsilçisi Ngugi va Thiongo və Kanada təmsilçisi Enn Karson da var idi. Xatırladaq ki, Thiongo romançıdır, Karson isə lirik şeirlər yazır. Xanım Karson sosial şəbəkələrdə çox məşhurdur, onun "Şüşə esse"poemasının və şeirlərinin milyondan çox oxunma sayı var.
Liderlərlə dabanbadaban gələnlər "Xidmətçinin hekayəsi"nin müəllifi və iki Buker mükafatının sahibi, kanadalı Marqaret Etvud və “Alternetiv Nobel" mükafatının laureatı fransız Mariz Konde idilər.
Nobel ədəbiyyatdankənar məsələlərə yenə önəm verdi, siyasət yenidən ədəbiyyatı üstələdi. Abdulrazak Qurna heç kəsin proqnoz vermədiyi, təxmin etmədiyi halda bir vaxtlar Bakı neftinin pulları hesabına başa gəlmiş Nobel fondunun mükafatını qazana bildi. Xəbəri eşidəndə o, Briyaniyada - Kent əyalətinin Meydston şəhərindəki mənzilinin mətbəxindəymiş, kofe içirmiş, həmin an insanın hansı hisslər keçirməsini bir özünüz təxmin edin. Triumfdan alınan həzzi heç nə əvəz edə bilməz.
Qurna 10 milyon İsveç kronu - 1,19 milyon dollar alacaq. Razılaşın ki, az pul deyil.
Amma faktdır ki, kitabsevərlər və ədəbiyyat funksionerləri Haruki Murakaminin mükafatlandırılmasını arzulayırdılar. Bu dəfə də alınmadı. Bəlkə yapon ustad daha bir il gözləsin, gələn il alınacaq?