12-13 yanvarın təqvimi Varisin təqdimatında
12 yanvar
Ümumdünya Qız Övladları Günü
Hər vaxtınız xeyir. Bugünkü təqvimimizə Ümumdünya Qız Övladları Günü ilə başlayırıq, hər bir ailədə qız övladı var deyə və onlar çox sevimlidirlər deyə bu bayram xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə bir günü təqvimə Hindistanda təntənə ilə keçirilən qız övladları günündən təsirlənərək salıblar, indi bütün dünya bu günü qeyd edir.
Amma mən nikbin yox, bədbin notlarla danışacağam. Çox ağrılı bir mövzu var. Azərbaycan bu gün dünyada əhali artımı seçiminə görə Çindən sonra ikinci yerə qalxıb. Çində məsələ aydındır, ikinci uşaq dünyaya gətirməyə qadağa qoyulduğundan yeganə övladın nəsil davamçısı olan oğlan olması qeydinə qalırlar. Bizdə isə son illərdə ailələrin məhz oğlan uşağı seçimi etmələri səbəbindən heç kəs danışmır. Halbuki əksərən dolanışıq ucbatından gənc ailələrin cəmi bir uşağa üstünlük vermələri Azərbaycanı demoqrafik prosesin tam pozulmasına sürükləyir. Bu gün hər doğulan 100 qız uşağına 116 oğlan uşağı düşür. Bu tendensiya davam etsə, yaxın 50 ildə ölkəni demoqrafik fəlakət gözləyəcək.
Benzinin, işığın, suyun, qazın, çörəyin, bütün gündəlik təlabat mallarının qiymətlərinin qalxmasına “piyada gəzmək, az yemək faydalıdır” deyə bəraət qazandıran buyruq ekspertləri bu məsələdə də orijinallıq nümayiş etdirirlər, hətta arsız-arsız “Oğlanların çox doğulması qorxulu deyil, onsuz da böyüyəndə ya iş dalınca xaricə üz tutacaqlar, ya da müharibədə öləcəklər” deyərək baş altına yastıq qoymağa çalışanlar da var. Belələrinə söz tapıb demək olmur.
İki yol var. Ya dölün ana bətnində müəyyənləşdirilməsi rəsmən qadağan olunmalıdır. Ya da insanların güzəranı yaxşılaşdırılmalıdır, uşaqpulları verilməlidir, valideyinlərin dünyaya bir neçə uşaq gətirməkdə stimulları olmalıdır.
Nağılvarı vəhşı adamlar günü
Nağıllarımızda belələri var, onlar əslində adam deyillər, mifik obrazlardır, Divdir, Təpəgözdür, Yeddibaşlı əjdahadır. Bu günün anlamı ondadır ki, bu sayaq mifik obrazların daha yaranmadığı, inandırıcı olmadığı mövcud elm və texnika yüksəlişi dövründə bu obrazların şər xislətli dağıdıcılıq missiyasını həyata keçirən insanlar diqqət mərkəzində dursunlar, onlara ümumi xalq nifrəti formalaşdırılsın. Kimlərdir bunlar? Təbii ki, diktatorlar, aqressorlar, manyaklar, seriya qatilləri və digərləri.
Kürəni öpmək günü
ABŞ-da keçirilməsi ənənəsi olan bu bayram tezliklə bütün Qərb dünyasını əhatə edib, kökündə əyləncə dayanır. Sən həmin gün ətrafında olan kürən adamı müəyyənləşdirib öpürsən.
Deyilənə görə bu, kürənlər üçün əsl bayramdır, xüsusən, onların bundan sui-istifadə edənləri üçün. Məsələn, kürən oğlan ona diqqət göstərməyən bəyəndiyi qızın, kürən işçi ondan razı olmayan müdirinin qarşısında peyda olurlar ki, buyur, öp məni. Maraqlı təyinatdır, deyilmi?
Bu da sizin üçün türkmənlər
Yennayer günüdür. Şimali Afrikada yaşayan ərəb xalqlarının – Mərakeş, Misir, Əlcəzair, Liviya, Zənzibar əhlinin Yeni ili başlayır bu gün. Qədim təqvimlərdə bu gün Aqrar Barbarların yeni ili kimi qeyd olunur.
Biz Türkmənistanı diktaturanın mövcud olduğu ən qapalı ölkə hesab edirik, hətta bu cəhətdən onu Şimali Koreyaya da bənzədirik. Amma türkmənlərin də diş qıcamaları var. Məsələn, bu gün onlar Xatirə günü keçirəcəklər. 12 yanvar 1881-ci ildə Aşqabad yaxınlığındakı Göy-Təpədə rus işğalçıları tərəfindən öldürülən türkmən əsgərlərinə yas tutacaqlar.
Amerikalıları isə bu gün masa arxasına birdən-birə üç bayram toplayacaq. Milli marzipan günü. Marzipan – unun, badamın və şəkər siropunun qarışığından hazırlanan məşhur qənnadı məmulatıdır, bizim halvaya bənzəyir. Milli toyuq karrisi günü. Toyuq karrisi – toyuğun Hindistan sousu olan bol ədvalı, istiotlu karridə qızardılmasıdır. Milli ponçik günü. Ponçik isə üstünə şəkər tozu səpilmiş bitki yağında qızardılan kökədir ki, bizim uşaqlar da onu çox sevirlər.
9 və 8 yaşlı valideyinlər
2010-cu ilin bu günündə son illəfrin ən dəhşətli zəlzələlərindən biri baş verib, Haitidə iyirmi dəqiqə ərzində 7 və 6 bal gücündə iki yeraltı təkan nəticəsində minlərlə bina dağılıb, 250 000 insan həlak olub, ölkəyə 9 milyard dollarlıq ziyan dəyib. 2007-ci ilin bu günündə Çin bütün beynəlxalq protokolların ziddinə gedərək kosmosda silah tətbiq edib, özü öz metereoloji peykini vurub. 1998-ci ilin bu günündə Avropa İttifaqının 19 ölkəsi insan klonlaşdırılmasını qadağan edən protokol imzalayıb. 1990-cı ildə Şərqi Avropa ölkələri arasında ilk olaraq Rumıniya rəsmən Kommunist Partiyasının fəaliyyətini qadağan edib. 1954-cü ildə Avstriyanın Forarlberq əyalətində qar uçqunu 200 nəfərin həyatına son qoyub. Onun qurtardığını düşünüb evlərinə qayıdan evakuasiya olunmuş əhali tezliklə daha bir uçquna da məruz qalıb, daha 115 nəfər həlak olub.
1950-ci ildə SSRİ-də satqınlıq, şpionaj və sabotaja görə yenidən ölüm hökmü tətbiq edilməyə başlanılıb. 1928-ci ildə ABŞ-da ilk dəfə olaraq elektrik stulunda qadın edam olunub. 1913-cü ildə İosif Cuqaşvili ilk dəfə Stalin imzası ilə çıxış edib.
Tarixdə ən azyaşlı valideyinlər Çin vətəndaşlarıdır, onlar – 9 yaşlı ata və 8 yaşlı ana 1910-cu ilin bu günündə dünyaya övlad gətiriblər (Allah uzaq eləsin). 1722-ci ilin bu günündə isə 1-ci Pyotr yeni orqan yaradıb – prokurorluq. Və Rusiyanın ilk baş prokuroru Yaqujinski olub. Bu münasibətlə də ruslar bu gün Prokurorluq gününü qeyd edirlər.
Ədəbiyyatla bağlı gün
Bu gün bəşərin iki böyük yazıçısının doğum günüdür. Onlardan biri bizim çağdaşımızdır, 1949-cu ildə Yaponiyanın Kioto şəhərində dünyaya göz açan, tək elə bir “Norveç meşəsi” romanı ilə ədəbiyyat tarixinin ən gözəl səhifələrindən birinin yaradıcısı olan Haruki Murakami bu gün özününü 73 yaşını qeyd edir. Yazıçını sidqi-ürəkdən təbrik edir, zalımcasına hər yetənə mükafatı qıyıb ona qıymayan Nobel komissiyasına isə “bəsdirin, yetər” deyirik.
İkinci böyük yazıçı isə 1876-cı ildə ABŞ-da, San-Fransiskoda doğulan, ötən əsrin qızıl klassiklər pleadasında yer tutan, “Martin İden” kimi ölməz əsər yazan Jek Londondur, ona da rəhmət diləyək.
Bu 12 yanvar gününü ümumiyyətlə bir ədəbiyyat simvollu gün hesab etmək olar, 1628-ci ildə dünya ədəbiyyat tarixində silinməz iz qoyan, uşaqlıqdan hamımızın kitablarını sevə-sevə oxuduğumuz Şarl Perro dünyaya gəlib.
Ayrıca bura böyük türk şairi, böyük türkçü və turançı, 1905-ci ildə Kadıköydə dünyaya göz açmış Nihal Atsızı, habelə daha bir müasirimizi – Azərbaycan yazıçısı və ssenaristi, 1956-cı il təvəllüdlü Sadıq Elcanlını əlavə etsək mənzərə tam aydın olar.
Amma 12 yanvarın ədəbiyyatla bağlılığı tək bu gün doğulanlarla deyil, bu gün vəfat edənlərlədir həm də. 2013-cü ildə Xırdalanda Əliağa Vahiddən sonra əsl xalq sevgisi qazanmağa müəssər olmuş el şairi, əslən Göyşə mahalından olan Aşıq Alqayıt 73 yaşında dünyadan köçüb. 1976-cı ildə isə “detektiv janrının kralıçası” titulunu qazanmış, bütün romanları bestseller olan ingilis yazarı Aqata Kristi vəfat edib.
Bu da sizin üçün 12 yanvar.
Məkub yazıb Ceff Bezosu təbrik edə bilərsiniz
Bu gün dünyaya göz açanlar tək məşhur ədəbiyyat xadimləri deyil təbii ki. Müasir dünyamızın ən varlı adamı, xüsusən pandemiya dövründə sərvəti sürətlə artan, 200 milyard dollar həddini tarixdə ilk kəs keçən Ceff Bezosun – “Amazon.com” şirkətinin yaradıcısının bu gün 58 yaşı tamam olur. 1964-cü ildə ABŞ-ın Nyu-Meksiko ştatında doğulmuş Bezosun bu yaxınlarda müsahibəsini oxumuşam. Deyəsən ədəbiyyatla bağlı mistik 12 yanvar günündə doğulması hər halda öz sözünü deyir, Bezos etriaf edib ki, onun indiki səviyyəyə çatmasında əsas rolu kitablar oynayıblar, xüsusən də Kadzio İsiquronun “Günəşin qalıqları” romanı.
1941-ci ilin bu günündə məşhur Belarus musiqiçisi, Sovetlər dönəmində çox sevilən “Pesnyarı” qrupunun rəhbəri Vladimir Mulyavin, 1936-cı ildə məşhur latış bəstəkarı, sovetlər dönəmində Mulyavindən də çox sevilən, Alla Puqaçovanın oxuduğu və dillər əzbəri olan “Milyon qızılgül” mahnısının müəllifi Raymond Pauls dünyaya gəlib. 1903-cü ildə sovet atom bombasının atası İqor Kurçatov, 1893-cü ildə 3-cü reyxin ən qəddar başçılarından olan Qerman Qerinq, 1878-ci ildə Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin səhiyyə naziri olmuş Xudadat bəy Rəfibəyov, ən nəhayət, 1822-ci ildə daxili yanma mühərrikini kəşf etmiş Etyen Lenuar dünyaya gəliblər.
13 yanvar
Köhnə yeni il
Bayram həvəskarları Yeni ilin abu-havasından hələ çıxmayıblar, odur ki yanvarın 13-dən 14-nə keçən gecə Köhnə yeni ili də qeyd etmək məhz onlar üçündür. Amma heç düşünürükmü, hardan peyda olub bu ənənə? Sən demə, Sovetlər yenicə qurulanda – 1918-ci ildə kommunist başbilənlər köhnə Yulian təqvimi ilə yeni Qriqorian təqvimləri arasında 13 gün fərq olduğuna diqqət çəkərək “niyə bu yeni təqvimlə bayram edirik, köhnəylə etmirik?” deyiblər və Köhnə yeni il bayramının ənənəsini qoyublar. Biz azərbaycanlılar da sovetlər dönəmində bu xristian adətlərinə uyub bu bayramı keçirmişik. Bu gün də evlərdə bayram olacaq, dəqiq bilirəm. Olur olsun da. Bayramın nəyi pisdir. Bu acılarla dolu dünyada insan sevinməyə bəhanə tapırsa, bu yaxşı əlamətdir. Təki matəm olmasın.
“Arzularını reallığa çevir” günü
Maraqlı təyinatı olan bir qeydetmə. İnsan uşaqlıqdan arzulayır, arzuları üst-üstə qalaqlanır. Onların bəzilərinin dalınca düşür, oxu daşa dəyir. Əksəriyyətinin heç dalınca da düşmür. İnsan beyni arzular qəbristanlığıdır əslində. Bax bu gün təqvim hazırlayanlar insanlara aşılayırlar ki, ilin bu günündə özlərində iradə, güc və inam formalaşdırıb arzularını reallaşdırmağa girişsinlər. İldə bir gün bunu etməyə dəyər. Hətta ən utopik arzu belə özündə bir gün reallaşmaq sehrini gizləyir, biləsiniz.
Rezin ördək günü
Bu bayram lap maraqlıdır, uşaqlığın ayrılmaz atributu olmuş rezin oyuncaqları xatırlamağa xidmət edir. Düzdür, indi həmin oyuncaqlar dövriyyədən çıxardılıblar, indiki uşaqlar elmi-texniki tərəqqinin son nailiyyətləri ilə silahlanmaqdadırlar, avtomat, elektrik, kompüter oyuncaqlarıyla oynayırlar. Amma bizim dövrümüzdə qarnını basanda səs çıxaran rezin oyuncaqlar çox dəb idi. Ördəyi, ayısı, dovşanı vardı.
İlk belə oyuncaq isə uzaq 1925-ci ildə filadelfiyalı Lourens Smart tərəfindən hazırlanıb. İlk rezin oyuncaq məhz ördək olub.
ABŞ qlütenə yox deyir
Qarşıdan 20 yanvar gəlir. 1991-ci ilin 13 yanvarında eynən bizim qara yanvarımızsayağı bir qara yanvarı da Kreml Litvada düzənləyib. SSRİ-dən çıxmaqla azadlıq istəyən litvalıların üzərinə sovet tankları yeridilib. Bu gün Litvada müdafiə və azadlıq günü kimi qeyd ediləcək.
İsveçrədə Hilari günüdür, şimaldakı dörd kənddə karnaval başlayacaq, oradan da estafet bütün ölkəyə ötürüləcək, sevinc, fərəh, əyləncə karnavalıdır bu. Fransızlarda Milli Hiperhəssaslıq günüdür. Fransızca Journee nationale de Lhypersensibilite adlanan bu gündə bütün fransızlar bir-birinə qarşı, eləcə də bütün canlılara – heyvan və bitkilərə qarşı həssaslıq nümayiş etdirirlər.
Skandinavlarda bu gün Müqəddəs Knut günüdür, Miladın sonuncu – 20-ci gününün şərəfinə düzənlənən bir bayramdır bu. Hindistanda Makara-sankranti adlanan məhsul bayramıdır. Ayrıca Pəncab regionunda Loxri folklor festivalına start veriləcək.
Monqollar konstitusiya, ruslar çap, tailandlılar aviasiya, kabo-verdelilər demokratiya, toqolular azadlıq gününü qeyd edəcəklər. ABŞ-da isə bu gün Milli Melba şaftalısı günüdür. Üstəlik, Milli qlütensiz qida günüdür.
Kompüter, basketbol topu, televizor və akkordeon
2000-ci ilin bu günündə hamımızın yaxşı tanıdığımız Bil Qeyts “Mikrosoft” firmasının başçısı olmaqdan imtina edib. 1999-cu ilin bu günündə Amerika basketbolunun canlı əfsanəsi Maykl Cordan basketbolçu karyerasını bitirib. 1936-cı ildə Polşa məhkəməsi Stepan Banderaya ölüm cəzası kəsib (Ukrayna tarixinin ən qatı milliyyətçisi olub bu şəxs). 1928-ci ildə ABŞ-ın Şenekdeydi şəhərciyində üç evdə General Electric kompaniyası telesiqnalları tutmaq üçün eksperimental televizorlar quraşdıraraq bəşər tarixində yeni – televiziya erasının əsasını qoyublar. 1854-cü ildə filadelfiyalı Faas Üntoni akkordeon musiqi alətini yaradıb. 1681-ci ildə rus-türk müharibəsi Baxçasaray müqaviləsinin imzalanması ilə başa çatıb.
Prokurorluq orqanlarındakıların işləri yüngülləşib
1977-ci ilin 13 yanvarında “Üzüklərin hökmdarı”, “Karib dənizinin quldurları” kimi ən baxılan filmlərdə çəkilmiş ingilis aktyoru Orlando Blum doğulub. 1974-cü ilin 13 yanvarında Azərbaycanın tanınmış telejurnalisti, Rusiyada, Ukraynada uşaq dünyaya gətirib sonra aradan çıxan azərbaycanlıların qənimi olaraq onların “keçmiş günahlarını” üzə çıxaran, “Səni axtarıram” kimi reytinqli proqram yaradan, ən nəhayət, bir müddət mehriban bağ qonşumuz olan Xoşqədəm Hidayətqızının 48 yaşı tamam olur. Təbrik edək Xoşqədəm xanımı.
Bu gün sabiq baş prokuror Zakir Qaralovun da doğum günüdür, 66 yaşı tamam olur. Təsəvvür edin, indi Zakir müəllim vəzifədə qalsaydı prokurorluq əməkdaşları ona bahalı hədiyyələr vermək üçün necə uzun bir sıra növbəsi gözləyəsi olacaqdılar. Canları qurtarıb bu xərcdən və əziyyətdən.
Ən nəhayət, 1864-cü ilin 13 yanvarında avstriyalı fizik, qara cisim tərəfindən şüalanma və udma keyfiyyətlərinin tədqiqinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüş Vilhelm Vin dünyaya gəlib.
Ermənilərin qəniminin ruhuna dua oxuyaq
2012-ci ildə Quzey Kiprıs Türk Cumhuriyyətinin ilk prezidenti olmuş Rauf Denktaş vəfat edib, ruhu şad olsun. 1920-ci ildə digər bir türk - Osmanlı İmperiyasının son illərində 4 dəfə şeyxülislamlıq vəzifəsini icra etmiş görkəmli din xadimi, Nəqşibəndi təriqətinin nümayəndəsi Musa Kazım Əfəndi vəfat edib, onun da ruhu şad olsun.
1906-cı ildə radionu kəşf etmiş rus Aleksandr Popov haqq dünyasına qovuşub. 1904-cü ildə Sankt-Peterburqda başqa bir rus vəfat edib, amma mən bu xristiandan Allah rəhmət eləsin kəlmələrini əsirgəyə bilmirəm. Söhbət “Qafqaz. Rus işi və tayfalararası məsələlər” traktatının müəllifi Vasili Veliçkodan gedir. O Veliçkodan ki, Qafqazda xidmət aparan rus məmuru kimi yerli xalqların simalarına bələd olduqdan sonra ermənilərin murdar xislətlərini aləmə faş eləmişdi. O, həm də ümumerməni siyasətinin çürük fəlsəfəsini də göstərmişdi: “Ermənilər haqqında çox-çox qədimlərdən pis fikir yaranıb və heç şübhəsiz ki, bu, əsassız deyildir, əsası olmasaydı bütün bir xalq haqqında, həm də müxtəlif dövrlərdə belə bir fikir yarana bilməzdi…”;“Məhz ermənilər hər cür bəhanə ilə hay-küy qoparmaq qabiliyyətinə malikdirlər. Onları özgə evinə buraxmadıqda, yaxud hər hansı bir hiylələrinin üstünü açdıqda, ya da oğrularını məhkəməyə verdikdə təkcə özləri hay-küy qoparmırlar, həm də özgə xalqdan olan, səfeh, yaxud satqın adamları da hay-küy qoparmağa məcbur edirlər”.
Doğrudan da yazılı ədəbiyyat tarixin əsl salnaməsidir, ermənilər tarixi ha saxtalaşdırsınlar, Veliçkonun “Qafqaz” kitabını ki dəyişə bilməyəcəklər.