Aida Eyvazlı “Şuşam - qalamdır mənim” adlı layihəsini təqdim edir

Başa çatmaqda olan 2022-ci il tarixdə Şuşa ili kimi qaldı. Bu, Şuşanın və Şuşanı bizə yenidən qaytaranların haqqıdır.

İlimiz Şuşa adı ilə bağlı olduğundan Vətənimizin  göz-bəbəyi olan Şuşa haqqında lap qədim tarixlərdən xəbər vermək, addım-addım, səhifə-səhifə, ilmə -ilmə, çiçək-çiçək Şuşanı bir də tanıtmaqdır məqsədimiz.

“Şuşam - qalamdır mənim” adlı layihəmizdə Qafqazın mədəniyyət və musiqi beşiyi olan Şuşanın yetişdirdiyi mədəniyyət xadimlərindən, tanınmış şəxsiyyətlərindən danışmaüda davam edirik. Dünyalarca tanınmış məşhur Üzeyir Hacıbəylinin  əsərlərini ermənilərin öz adlarına çıxmaları barədə söhbətimizi davam edirik. Yenə də Üzeyir Hacıbəylinin Ev Muzeyinin direktoru, Xalq artisti Sərdar Fərəcovun ermənilərin  mədəni irsimizdən, eləcə də Üzeyir Hacıbəylidən oğurladıqları musiqilərimiz haqqında topladığı xatirələri səsləndiririk:  

Üzeyir Hacıbəylinin "Arşın mal alan" operettasının ilk tamaşası 1913-cü ilin oktyabrında Bakıda, Tağıyev teatrında göstərilib. Artıq 1916-cı ildə "Arşın mal alan" təkcə Tiflisdə türk, erməni, gürcü, yunan dillərində tamaşaya qoyulmaqdaydı. 1915-ci ildən Tiflisdə, Areksyanın teatrında Sedrak Maqalyan adlı bir erməni tazən kimi orkestrdə "Arşın mal alan"ı müşaiyət edirdi. Bu həmin Sedrak Maqalyandır ki, sonradan özü sərbəst truppa düzəldərək "Arşın mal alan" operettasını yüksək gəlir mənbəyinə çevirmişdi. Üzeyir bəyin cəhdlərinə baxmayaraq, Sedrak Maqalyan həmişə müəllif hüququna daxil olan məbləğləri ödəməkdən yayınmışdı.

Gürcüstanda Sovet hakimiyyətinin qurulması ilə bağlı 1921-ci ildə o, Türkiyəyə, Konstantinopola və oradan da ABŞ-a mühacirət etmişdi. Los-Ancelesdə varlı erməni icmasının dəstəyi ilə tez zamanda öz teatrını yaradan Maqalyan "Arşın mal alan"ı  əsil biznes mənbəyinə çevirir. Afişalarda bu əsər "Erməni operettaları kraliçası" kimi təşbehləndirilir. Şübhəsiz, artıq orda Ü.Hacıbəylinin adını qeyd etməyi bu "erməni cənab" özünə rəva görmür və bütün ləyaqət və vicdanı unudaraq, "mədəni qarət"ini və təcavüzünü davam etdirir.

1937-ci ildə ABŞ-da daha bir erməni, rejissor Ruben Mamulyan "Arşın mal alan"ı ekranlaşdırır.. Lakin öz "əqidəsinə" və "milli ənənəyə" sadiq qalan Mamulyan da əsil müəllifin adını göstərmir. 1942-ci ildə İranda ezamiyyətdə olan Şəmsi Bədəlbəyli bu filmi görüb Bakıya qayıdarkan Üzeyir bəyə xəbər verir.

Ü.Hacıbəyli isə Azərbaycan Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Mircəfər Bağırovun  məsləhəti ilə o vaxt SSRİ Xarici işlər komissarı olan Molotova məktub yazır, əhvalatı ona bildirir. Tezliklə bu işdən xəbər tutan İosif  Stalin əsil mahir siyasətçi kimi dəqiq və qəti bir qərar çıxarır. Ağır müharibə illəri olmasına baxmayaraq, Azərbaycanın ən kamil və gözəl sənətkarlarını bir araya yığaraq, möhtəşəm, parlaq, geniş formatlı, Dünya standartlarına uyğun bədii musiqili film çəkilməsini tapşırır.

Artıq 1945-ci ildə ekranlara çıxan "Arşın mal alan" filmi tezliklə bütün Dünyanı fəth edərək, əvvəllər çəkilmiş eyni adlı filmləri kölgədə qoyur və Üzeyir Hacıbəylimin adını bütün planetdə təsdiqləyir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” (06.12.2022)