Aida Eyvazlı “Şuşam - qalamdır mənim” adlı layihəsini təqdim edir

Başa çatmaqda olan 2022-ci il tarixdə Şuşa ili kimi qalacaq. Bu, Şuşanın və Şuşanı bizə yenidən qaytaranların haqqıdır.

İlimiz Şuşa adı ilə bağlı olduğundan Vətənimizin  göz-bəbəyi olan Şuşa haqqında lap qədim tarixlərdən xəbər vermək, addım-addım, səhifə-səhifə, ilmə -ilmə, çiçək-çiçək Şuşanı bir də tanıtmaqdır məqsədimiz.

“Şuşam qalamdır mənim” adlı layihəmizdə bu dəfə Qafqazın mədəniyyət və musiqi beşiyin olan Şuşanın yetişdirdiyi mədəniyyət xadimlərindən, tanınmış şəxsiyyətlərindən danışacağıq. Söhbətimizi dünyalarca tanınmış  məşhur Üzeyir Hacıbəylinin  əsərlərini ermənilərin öz adlarına çıxmalarından başlamaq istəyirik. Üzeyir Hacıbəylinin Ev Muzeyinin direktoru, Xalq artisti Sərdar Fərəcovun yazılarında bu haqda maraqlı məqamlar öz əksini tapıb. Beləliklə:

1908-ci il yanvarın 25-də Üzeyir Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operası Bakı şəhərindəki Tağıyev Teatrında  səhnəyə qoyulur. Yaxın Şərqdə, Mərkəzi və Cənubi Asiyada klassik sevgi əfsanəsi kimi operanın sorağı hər tərəfə yayılır.  1912-ci ildə isə erməni bəstəkarı  Armen Tiqronyan  “Anuş” operasını yazır.  1941-ci ilin mayında Bakıda erməni Armen Tiqranyanın "Anuş" operası tamaşaya qoyularkən, premyerada iştirak edən müəllif deyir: "Mən açıq etiraf etmək istəyirəm... Bu ilk erməni operasının yaranmasında əsil səbəbkar Üzeyir bəy Hacıbəyovdur... Hələ 1908-ci ildə "Leyli və Məcnun" operasını dinlərkən mən də milli opera yazmaq qərarına gəldim və dörd il keçəndən sonra 1912-ci ildə "Anuş" operası yarandı".

İkinci bir hadisə isə belə baş verir. Üzeyir Hacıbəylinin 1911-ci ildə tamaşaya qoyulmuş 2-ci operettası olan "Məşədi İbad" da az müddətdə məşhurlaşır və onun şöhrəti Azərbaycandan xeyli uzaqlara yayılır. Operetta 1919-cu ildə Krımda, Yaltada ekranlaşdırılmağa başlanır. O zaman Krımda yaşayan və Krım tatarlarının musiqisindən bəhrələnən milliyyətcə erməni olan bəstəkar Aleksandr Spendiyarov 1924-cü ildə Ermənistan hökumətinin dəvəti ilə Yerevan şəhərinə gəlməli olur. Ermənistandan musiqi kadrlarının yaranmasında, konservatoriyanın, simfonik orkestrin və opera teatrının əsaslı qurulmasında Aleksandr Spendiyarov da yaxından iştirak etməli idi. Yerevana gedərkən erməni bəstəkar yolüstü Ü.Hacıbəyovun qonağı olur. Söhbət zamanı Aleksandr Spendiyarov Ü.Hacıbəyliyə  “Üzeyir bəy, mən Sizin "Məşədi İbad" operettanızı eşitmişəm, orada bir neçə musiqi məni xüsusi məftun etmişdir" – deyir və  "Deyirlər ki, toy olacaq" xorunu və “Məşədi İbad, sən bizə, xoş gəlib, bizi şad elədin”- duetini yenicə bəstələdiyi "Almast" operasında İran qoşunlarının səhnəsində istifadə etmək istədiyini xahiş edir.

Böyük humanist qəlbə malik olan Üzeyir bəy qonağın bu xahişini yerə salmır. Ancaq daha neçə illər sonra bu melodiya təkcə "Almast" operasında deyil, Komitasın bəstəsi kimi "Simli kvartetdə", A.Babacanyanın bəstəsi kimi "Vaqorşapat rəqsində, daha kimlərin bəstəsində yer tapdı, ancaq nədənsə sonrakı erməni musiqişünasları bu melodiyanın "çox qədim" erməni musiqisi olmasını iddia etməyə başlayaraq, hətta etika, insaf xətrinə belə Üzeyir bəyin adını çəkməyi özlərinə sığışdırmadılar.

Bəli, budur erməni xisləti.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2022)