Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Hər bir vilayətin qəzeti gərək ol vilayətin aynası olsun, yəni ol vilayətin sakinləri elədiyi işlər, onlara lazım olan şeylər, xülasə, onların hər bir dərdi və xahişi ol qəzetdə çap olunsun ki, ol qəzetə baxan xalqı aynada görən kimi görsün”.

Bu gün milli mətbuat və jurnalistika günüdür. Əsası 1875-ci il iyulun 22-də "Əkinçi" qəzetinin ilk nömrəsinin nəşri ilə qoyulan milli mətbuatımızın yaranmasından tam 149 il ötür. 

ХIХ əsrin ikinci yarısında "Maarifdən, elmdən məhrum bir xalq işıqdan məhrumdur" söyləyən dövrünün görkəmli mütəfəkkiri  böyük maarifçi, xeyriyyəçi, jurnalist, pedaqoq, alim, milli teatr və milli mətbuatımızın banisi Həsən bəy Zərdabi Təlim-tərbiyədə təhsillə yanaşı incəsənətin, mədəni mühitin də fomalaşmasının əhəmiyyətini nəzərə alaraq milli mətbuatın yaradılmasını vacib amil sayırdı. Buna görə də qəzet yaratmaq üçün Bakı Qubernatoruna müraciət edir və qubernatorun məsləhəti ilə qəzetin adı Əkinçi qoyulur. Adına uyğun olaraq qəzetdə əkin və ziraət xəbərlərinin yer almasına icazə verilir. Yalnız  bu halda türkcə qəzetin çıxması mümkün ola bilərdi. Bununla əlaqədar Həsən bəy İstanbuldan hürufat gətizdirir və uzun zəhmətdən sonra nəhayət 1875-ci il 22 iyul tarixində Bakıda Qubernator məətbəsində Azərbaycan dilində Əkinçi qəzetinim nəşrinə müvəffəq olur. Və beləliklə milli mətbuatımızın əsası qoyulur. Əkinçi Azərbaycan və həmçinin bütün Rusiyada nəşr olunan ilk türk dilli qəzet idi. 

XIX əsrin sonlarına yaxın bütün Qafqazda böyük əks-səda doğuran bu qəzetin naşiri də, redaktoru da, korrektoru da Həsən bəy Zərdabi idi.

Qəzetin ərsəyə gəlməsində Mirzə Fətəli Axundzadə, Seyid Əzim Şirvani, Nəcəf bəy Vəzirov, Əsgər ağa Gorani və başqa ziyalıların böyük xidmətləri olmuşdur.

Bu qəzet bütün şərq dünyasının avropa üslubunda nəşr olunmuş ilk mətbuu orqanı idi.

Maarifçilik funksiyası yerinə yetirən əkinçi qəzeti sadəcə əkindən yazmır o həmdə dövrün problemlərini işıqlandırır.  Üstüörtülü şəkildə çar idarə üsulunu tənqid edir, dini xurafatı pisliyir və təhsilin önəmini anlatmağa çalışır.

Lakin ХIХ əsrin ikinci yаrısındа Аzərbаycаndа cəhаlətə, аvаmlığа, nаdаnlığа qаrşı mübаrizədə, хаlqın mааrifə, mədəniyyətə çаtmаsındа, mааrifçilik idеyаlаrının yаyılmаsı və mütərəqqi ziyаlılаrın yеtişməsində mühüm rоl оynаmış Əkinçi qəzeti uzun müddət fəаliyyət göstərə bilməmiş 1877-ci ilin sеntyаbrındа çаr sеnzurаsı tərəfindən bаğlаnmışdı.

Əkinçi qəzetinin ilk səhifələri Həsən bəy Zərdabinin öz məqalələri ilə başlayırdı, digər səhifələrdə xəbərlərlə yanaşı həm kənd təsərrüfatına aid məqalələr, həm də elmi-texnoloji yeniliklər haqqında yazılırdı. Qəzet əslində çox çətinliklə fəaliyyət göstərirdi. Həsən bəy hər ilin sonunu ziyanla başa vururdu. Lakin o bütün çətinliklərə mollaların təhdidlərinə, işdən çıxarılmaq hədələrinə baxmayaraq qərarlı və ümidli idi. 

O hətta ilk dövrlərdə insanlarda əkinçiyə maraq yaratmaq üçün qəzetin pulsuz paylanılmasına da cəhd etmişdi, yetər ki, qəzet oxunsun və insanlar dünyada baş verənlərdən xəbərdar olsunlar. Həsən bəyin yeganə təmənnası təkcə bu idi. 

Əkinçi ayda iki dəfə 300-400 tirajla nəşr olunurdu. 1875-ci il iyulun 22-dən 1877-ci ilin sentyabrınadək qəzetin cəmi 56 sayı işıq üzü görsə də, o, Azərbaycan milli mətbuatının təşəkkül tapmasında, inkişafında əvəzsiz rol oynayıb. Əsasən maarifçilik missiyasını üzərinə götürmüş “Əkinçi” qısa müddətdə həm ziyalı təbəqə, həm də sadə insanlar arasında çox məşhurlaşıb. Qəzet uzun müddət fəаliyyət göstərə bilməsə də buna baxmayaraq, o dövrün görkəmli maarifçiləri "Əkinçi" qəzetinin səhifələrində öz maarifçi və demokratik ideyalarını təbliğ edərək ictimai, siyasi və bədii fikrin inkişafına böyük təsir göstərmişlər.

Və beləliklə qısa və yarımçıq qalmış  bir fəaliyyət dövründə Əkinçi öz misiyasın yəni milli mətbuatın yaranması və inkişafı yolundakı ilk addım misiyasını tam olaraq yerinə yetirib.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 5 iyul 1991-ci il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycanın ilk milli qəzeti olan “Əkinçi” qəzetinin birinci nömrəsinin çapdan çıxdığı gün – 22 iyul Azərbaycan Mətbuatı və Jurnalistikası Günü elan edilmişdir”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.07.2024)