“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Oxucularımızın yaradıcılığı rubrikasında İnci Məmmədzadənin “Edam olunmuş ədalət” hekayəsini oxucularına təqdim edir.

2024-cü il fevral ayı... Çöldə lopa-lopa qar yağırdı. Sanki keçən il yağmayan qar dənəciklərini də özündə birləşdirmişdi bu qar topaları. Bayırda əsən güclü külək vıyıltı ilə pəncərə şüşələrinin aralıqlarından süzülərək, otaqda əyləşənlərə az da olsa üşütmə verirdi. Zəhra nənə irəli-geri sallanan oturacaqda əyləşərək sevimli nəvələrinə rəngli-rəngli şərflər hörürdü. Onlar isə azalan sıra televizorun qarşısında, yerdə oturaraq cizgi filmə baxırdılar. Sağda – ilk başda 12 yaşlı Fariz, ondan sonra qəhvəyi – qonur saçlı 10 yaşlı Ülviyyə və ondan 5 yaş balaca Nuranə. Birdən verilən cizgi filmini xəbərlər əvəz etdi. Xocalı faicəsindən danışılırdı. Bayaqdan bəri bütün fikri hörgüdə olan bu yaşlı qadın illər əvvəl xalqına qarşı törədilmiş faciənin adını eşitdikdə diqqətini televizora yönəltdi. İndi qulağı eşitdiklərini dinləməkdə, gözləri isə edilən dəhşətləri görməkdə idisə, fikri ta  faciənin başladığı illərə getmişdi. Necə də dəhşətli anlar idi... Xatırladıqca gözündən damla-damla yaş axır, yavaş-yavaş yanağından süzülərək artıq demək olar ki, bitən şərflərin üzərinə tökülür, onları isladırdı.

Birdən necə oldusa böyük nəvəsi üzünü yana çevirdi və nənəsini kədərli gördü. Televizorda gördüklərini hələ tam dərk etməyən Fariz nənəsinin kövrəlməsinin səbəbinin bu danışılanlar olduğunu başa düşdü. Ayağa durub ona yaxınlaşdı. Qardaşının oturduğu yerdə olmadığının fərqinə varan Ülviyyə də bacısının əlindən tutub evin böyük nəvəsinin ardınca getdi və nənənin ətrafında sakitcə əyləşdilər. Elə bir səssizliklə gəlmişdilər ki, onun diqqəti hələ də yayınmamışdı. O, Xocalı faciəsini düşünürdü.

Farizin – Nənə sənə nə oldu? – sualı onu keçmişdən ayırıb uşağa tərəfə baxmağa məcbur etdi: -Bir az kövrəldim, mənim ağıllı nəvəm deyib - əli ilə başını sığalladı uşağın.

—Nə üçün nənə can ? – Fariz onu maraqlandıran növbəti sualı verdi. Nənəsi onun başını bir də sığallayıb, sözə başladı.

Fevral ayının 25-di. Yuxudan tər içində, hövlnak ayılmışdım. Qalxıb yerimdə oturdum, gördüklərimi düşünməyə başladım, amma nəsə bir nəticəyə gələ bilmədim. Babanız da məni o vəziyyətdə görüb nə olduğunu soruşdu. Heç nə demədim, nəsə danışılacaq yuxu deyildi. Başımı qaldırıb  saata baxdım. Artıq 7 idi, uşaqlar məktəbə getməli idi. Əynimi geyinib uşaqları oyatdım. Mətbəxə enib yemək hazırladıqca yenə yuxumu düşünməyə başladım. Çox qəribə, qorxulu bir yuxu idi. Artıq fevralın sonuna yaxınlaşırdıq. Havalar isinmək bilmədən qışın oğlan çağını kəndin sakinlərinin iliklərinə qədər hiss etdirirdi. Həmin günü qarın yağmağa başlaması ilə hər tərəf daha da şaxtaya bürüdü. Asta-asta əsməyə başlayan külək bu şaxtanı bütün nəfəsimizdə hiss etdirirdi. Qar dənəcikləri getdikcə artmağa başlamışdı. Havanın temperaturu çox aşağı düşdü. Nə o soyuq,  nə də o günlər çox insanın yaddaşından silinməyəcəkdi.

 Gecə düşdü. Saat 10-11 arası olardı. Çox insan yatmaq üzrə idi. Birdən tüklər ürpədici səslər eşitməyə başladıq. Ayağa qalxıb pəncərədən çölə boylandım. Gördüklərim məni qorxuya saldı. İnsanlar arxalarına baxmadan qaçırdılar. Bir qədər uzağa baxdıqda onların qaçmasına səbəb olan tankları, əli silahlı yırtıcıları gördüm. İnsanların üzlərindəki kədər, qorxu dolu gözləri hələ də yaddaşımdan silinməyib.

Qonşumuzda bir ailə yaşayırdı – Zəhra nənə sözünə davam etdi -  Cəmi-cümlətanı bir övladları var idi. O qızcığaz illər sonra onlara bəxş olunmuşdu. Qaçdıqları yerdə 6 yaşlı uşağın ayaqqabısı ayağından çıxdı, geriyə dönüb onu götürmək istəyəndə erməni gülləsinə tuş gəldi. Anası: Balam – deyə qışqırdı. Alnından vurmuşdular. O alın ki, atası qızını hər daim o hissədən öpürdü. Və indi anasının bütün üzü qızının al qanına boyanmışdı. Üzərindəki qanı görən qadın özünü itirdi. Gözləri, dodaqları əsməyə başladı. Ayaqları cismini saxlaya bilmədi, o, tirtap yerə yıxıldı. Çox qəribə idi, bu mənzərə qarşısında onun gözlərindən yaş axmırdı, qurumuşdu göz yaşları sanki. Öz-özünə danışmağa başladı: Gözəl qızım, nastı balam, mavi gözlüm deyə sayıqlayırdı. Atasının gözləri doldu, hönkür-hönkür ağlamağa başladı. Erməni vəhşiləri kişini tutub kənara çəkdilər. Vəhşi sözü az qalar bu caniləri təsvir etməyə. Gözləri qarşısında qızını  süngüyə keçirdilər. Qan ətrafa fışqırdı. Ermənilərin əllərindən vurnuxub çıxmaq istədi, alınmadı. Döyməyə başladılar, sonra dizləri yerə çökük vəziyyətdə başını yuxarı qaldırdılar. Onsuz da canı yanırdı, bir az da yandırmaq istədilər. On il bir yastığa baş qoyduğu yoldaşına  gözləri önündə təcavüz etməyə başladılar. O qədər qəddar insanlardı ki, acı verməkdən doymurdular. Xanımı dinmirdi, yerdə yatan cansız bir bədən idi sanki. Qadının saçından tutub ayağa qaldırdı vəhşi erməni canisi. Əlindəki bıçaqla qadının başını kəsməyə başladı. Yoldaşının gözü hədəqəsindən çıxacaq qədər böyüdü. Bir insan necə mərhəmətsiz, vicdansız ola bilər axı? Qızını, xanımını gözləri önündə həyatdan məhrum etdilər. Yaşasaydı bu anlar gözləri önünə bəlkə də hər an gələcəkdi. Yaşamağa imkan versəydilər. Lakin onu da öldürdülər, qollarından tutub qarın üzərində sürüyə-sürüyə tankın altına atdılar, sonra da üzərindən keçib qanına qəltan etdilər. Onlar bir ailəni beləcə məhv etdilər.

Danışdıqca gözlərindən yaş axırdı Zəhra nənənin. Kiçik nəvəsi Nuranə nənəsinə yaxınlaşıb balaca əlləri ilə onun göz yaşlarını sildi, ağlama nənə can – dedi. Zəhra nənə Nuranəni qucağına alıb öpüb bağrına basdı – özümdən aslı deyil gözəl nəvəm, kövrəlirəm o günlər yadıma düşəndə - deyib uşağın alnından öpdü. Elə bu vaxtlarda Sabir kişi gəlib çıxdı. Uşaqlar onu görər-görməz sevincək üstünə qaçdılar. Baba nəvələrini bağrına basıb öpüb – qoxladı. Xanımını kədərli halda görən Sabir yaxınlaşıb onun əllərindən tutdu, - Sənə nə olub? – deyərək təmkinlə soruşdu. Nənəsi cavab vermək istəyəndə, birdən  Ülviyyə onu qabaqladı:

—Xocalıdan danışan nənəm, danışdıqca ağlayır.

Sabir keçib yoldaşının yanında əyləşdi, uşaqlar da onların başına toplaşaraq bardaş qurub oturdular. Bu dəfə 1992-ci ildə baş vermiş faciədən, qətliamdan, insan qırğınından Sabir kişi danışmağa başladı:

O vaxtı Hüseynağa adlı bir döyüşçü var idi. Düşmənimiz olan ermənilər onun qabırğalarını sındırmışdılar. Yadıma gəlir, Səttar adlı bir döyüşçümüzün başına isə daha betərini gətirmişdilər. Ondan soruşdular: Səttar kişi, sənin Zahid adında oğlun var?  Dedi, “yox”. Tərarən soruşdular: Səttar kişi diqqətli ol, sənin Zahid adında oğlun var? Yenidən  “yoxdur” dedi.

Meyitin üstünə fanarı vurun dedilər. Pərdəni çəkdilər, açıldı pərdə. Ata gördü ki, oğlunu öldürüblər. “Aman, Zahid oğul” – deyəndə “Bəs deyirdin o adda oğlun yoxdur” çığırtısı ilə həmin əyləşdiyi stolda, taxta stolda kəlbətinlə dişlərini çıxarmışdılar erməni terrorçuları.

Bunlar vicdansız ermənilərin insanlara etdikləri vəhşiliklərin bir qismidi. Çox əzab veriblər, çox. Sonra birdən Sabir kişinin də gözlərindən yaş süzülməyə başladı. Yanağından axan duzlu su damcıları mavi rəngli köynəyinə tökülür, yavaş-yavaş isladırdı. Gözləri isə yol çəkirdi babanın. Nəvələrinin, xanımının ona diqqətlə baxdığını sezdikdə yenidən sözə başladı.

Faiq Alməmmədova deyirlər ki – „Sən deynən ki, Qarabağ ermənilərindi, biz səni öldürməyəcəyik”. Lakin Faiq bunu demir. Ona görə də bədənini “aşsüzənə” döndərmişdilər, bədənində salamat yer yox idi onun. Eyni sualı Təvəkkül adlı yaşlı bir sürücüyə də verirlər. O da demir. Bağlayırlar ağaca əlləri arxada çarpazlanmış şəkildə. 8 yaşlı Xəzəngül:  Mənim atamı öldürməyin, nolar – deyir. Orda camaatın gözü qarşısında onu diri-diri, benzin töküb yandırdılar ermənilər.

Sabir kişi dayandı, artıq danışa bilmirdi. Gözlərindən yaş gilə-gilə tökülürdü. Üzünü televiziyaya çevirdi.  Xocalı soyqırımının canlı şahidi danışırdı. Sabir kişi pultu əlinə alaraq televizorun səsini artırdı. Faciənin şahidi olmuş Bahar ana yaşanmış erməni vəhşiliklərindən birini danışır. O belə qeyd edir: Bir cavan gəlinin meyidini gətirirlər. Görürlər ki, qadının qarnı enib-qalxır,  tərpəniş var. Qarnını açırlar, 4 dənə pişik balası gəlinin qarnından çölə çıxır.

Fariz birdən: Nə? – deyə qışqırdı. Bayaqdan səssiz, sakit dinləyən Ülviyyə ağlamağa başladı, ona baxıb balaca qızcığaz Nuranə də ağladı. Nənə və baba uşaqların başlarını sığallayıb: Ağlamayın gözəllərim, amma heç vaxt ermənilərin törətdiyi bu qətliamı, məsum insanlara qarşı etdikləri bu vəhşilikləri unutmayın. Oxuyun, savadlı olun, ölkəmizi hər yerdə təmsil edin və törədilmiş Xocalı soyqırımını dünyaya tanıdın, xalqımıza da, bütün insanlığa da unutdurmayın, - söylədilər.

Sabir kişi bir qədər sonra başqa bir hadisədən, daha doğrusu bir igidin həyatından danışmağa başladı.

Əziz nəvələrim Xocali faciəsi qəlbində mərhəmət duyğusu olmayan ermənilərin bizə etdikləri nə ilk, nə də son mənəvi və siyasi təcavüzdür. 2020-ci il 27 sentyabr – sərhəd xəttində qəhrəmancasına vuruşaraq, ermənilərdən fərqli olaraq öz rəqiblərinin günahsız, döyüş meydanından kənarda olan insanlarını deyil də, onların qarşısında duran silahlıları düçmən sayan igidlərimizin qazi olduğu və ən uca zirvələrdən biri olan şəhidlik zirvəsinə ucaldığı 2-ci Qarabağ müharibəsinin başladığı tarix... Xalqımız bu müharibədə 3000-dən yuxarı qəhrəman oğullarını  torpağa dəfn etdi.

Sabir bir az dayanıb gözlərinin yaşını sildi, yenə danışmağa başladı. Azərbaycanın işğal altında olan torpaqlarının azadlığı uğrunda canından keçən şəhidlərimizdən biri də Allahın möcüzələrindən biri olan Nurəhməd idi. Sabir onun barəsində danışacaqdı.

                                            *****

1995-ci 2 iyun Ulubəyovlar ailəsində sıradan günlərdən biri idi. Ta ki bu günü təqvimdə özəl bir günə çevirən igidin dünyaya göz açdığı zamana qədər. Atası oğluna atasının adını – Nurəhməd ismini qoymuşdu. Günlər, aylar bir-birini əvəz etdi.

 Nurəhməd böyüyür, ilk öncə Xətai rayon 29 nömrəli məktəbdə ibtidai təhsil alır, qalan 7 illik təhsilini isə 25 nömrəli tam orta məktəbdə başa vurur. Həyatının hər dönəmində olduğu kimi yenə insanların sevgisini qazanır. Nurəhmədi məktəbə özündən 13 yaş böyük olan bacısı Ruməyya aparıb-gətirir, onun dərsləri ilə məşğul olurdu. Yay tətilində bacısı ona imla yazdırır, hardasa səhv yazdıqda vərəqi cırır və bir daha yazdırırdı. 11-ci sinifi başa vurduğu 2012-ci il tarixində Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının iqtisadiyyat fakültəsinə daxil olur. 4 illik təhsil müddətində tərbiyəsi, savadı, qabiliyyəti və təmiz qəlbi ilə müəllimlərinin, tələbə yoldaşlarının sevimlisinə çevrilir. Universiteti başa vurub 2016—2017-ci illərdə Vətənə olan borcunu yerinə yetirmək üçün Tovuza – hərbi xidmətə yollanır. O, maddi texniki təminat bölüyündə atıcı vəzifəsində xidmət göstərir. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin döyüşçüsü kimi öz borcunu dərk edir, komandirlərinin verdiyi tapşırıqları layiqincə yerinə yetirirdi. Özünü bacarıqlı və işgüzar bir əsgər kimi göstərmişdi. Xidmətini  başa vurub qayıtdıqdan sonra müxtəlif yerlərdə çalışmışdır. Şəhidlik zirvəsinə ucalmazdan qabaq “AZEUROTEL” MMC-nin mühasibat uçotu və maliyyə şöbəsində mühasib vəzifəsində çalışırdı. O, anası üçün sirdaş olub, hər şeyi Nurəhmədə danışır, onunla məsləhətləşərdi. Evin ortancıl övladı- özündən 11 yaş böyük olan qardaşı Amid çox istəyib ki, Nurəhməd yetkin, çalışqan, cəmiyyətdə öz yerini bilən və heç kimdən asılı olmayan bir şəxs olaraq yetişsin. İndi Nurəhməddən ona 2019-cu ildə Sankt-Peterburqdan onun üçün gətirdiyi fincan və Rusiyada qardaşı üçün çəkdiyi videolar xatirə qaldı. Şəhidimiz təriflənməyi sevməzdi, sadə insan idi. Hərdən atası onu tərifləyəndə qəribə gülüşlə gülər – həri papa, həri- deyərdi. O dostları üçün də əvəzedilməz bir insan idi. Nurəhməd əsgərlikdə olanda dostunun ad gününü qeyd etmək üçün 3 günlük məzuniyyət götürmüşdü. Onun bu düşüncəsi dostuna qarşı olan hörmətindən, sevgisindən irəli gəlirdi. Və bu, uşaqlıq dostu Məftun üçün unudulmaz bir xatirəyə çevrildi. Nurəhmədi itirmək sözsüz ki, ona çox təsir etmişdi. Onunla fəxr edib qürur duyur, bir o qədər də üzülürdü. Necə üzülməsin, axı 20 ilə yaxın bəlkə ondan da çox dostluq etdiyi, ona qardaşı qədər əziz olan can dostunu itirmişdi. Lakin əldən heç nə gəlmirdi. Hər kəsin haqqında yazılmış bir ölüm hökmü var. Ən gözəl yanı o idi ki, Nurəhməd şəhidlik zirvəsi ilə əbədi həyata köçmüşdü. Allah şəhadətini qəbul etsin. Amin. Hər kəsə qismət olmur bu zirvəyə ucalmaq. Yalnız seçilmişlər... Nə xoş ki, bu gözəl bəndə də seçilənlər arasında idi. O, Məftun qədər digər dostu Orxan üçün də əvəzedilməz dostlardan biri olub. O  qeyd edir ki, şəhidimizi tanıdığı müddət ərzində onun üzündə bir kədər hissi yox idi, həmişə gülərüz idi. Özlərinin kefi bir az pis olanda da üzlərini həmişə güldürərdi. Hər il saat 12 olanda bir-birlərinin evlərinə gedər, ad günlərini təbrik edərdilər. Bu, 3 dostun ən gözəl xatirələrindən biri idi. 2020-ci il martın 7-si Nurəhməd sevdiyi xanımla – öz sinif yoldaşı ilə nişanlanır. Pandemiya ilə əlaqədar evlənə bilmirlər. Qismət... İyun ayının 2-si Ulubəyovlar ailəsində hər kəs süfrə başına yığışmış deyib-gülürdülər. Nurəhmədin 25 yaşı tamam olurdu. Lakin bu gözəl günün səbəbkarının gözü qapıda idi. Çünki istəkli bacısı Ruməyya məclisdə iştirak etmirdi. Düşünürdü ki, yəqin ki, işi var, yoxsa onun üçün ana qədər doğma olan bacısı balaca qardaşının doğum gününü unuda bilərdimi? Xeyr.

Məclisin ən gur vaxtında yeznəsi qapıdan içəri girib onlara sevindirici xəbər verir. Həmin gün dayısının sevimlisi – bacısı qızı dünyaya gəlir. Nurəhmədlə eyni gündə dünyaya göz açan mələyə dayısının adı ilə əlaqələndirib Mahinur adı qoyulur. Bu ad günü şəhidimizin qeyd etdiyi son yaş günü olur. Qəlbində vətən eşqi var idi.  Sentyabrın 20-si dostu ilə  aralarında deyib-gülməklə yanaşı Qarabağda olan hadisələri də müzakirə edirlər. O zamanda da lazım gəlsə könüllü döyüşlərdə iştirak edərəm demişdi, dediyi kimi iştirak da etdi. Səhəri gün yəni sentyabrın 21-i Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin Xətai rayon idarəsi tərəfindən ehtiyatdan həqiqi hərbi xidmətə çağırılır. O gün heç kəs bilmirdi bu təlimlər nə üçün idi. Ta ki 27 sentyabra – bitdiyi günə qədər nə qədər göz yaşının axmasına səbəb olan 2-ci Qarabağ müharibəsinin başladığı günə qədər. 30 illik işğala 44 gündə son qoymuşdu bu müharibə. Nurəhməd vətənpərvər oğlan idi. Arxa sıralarda vuruşmaq onun üçün deyildi. İxtisası hərbi qulluqçu olmadığı üçün sentyabrın 27-si rəsmi ərizə yazır və oktyabrın 3-dən Füzuli uğrunda döyüşlərə qatılır. Ailəsi ilə də son danışığı  elə bu tarixdə olub. Yalnız qardaşı Amid ilə ayın 7-nə qədər danışıblar. Qardaşından halallıq istəyib, çünki bilirdi ki, şəhid ola bilərdi. Döyüşün ağırlığını dərk edirdi.  Oktyabrın 7-si Vətən uğrunda döyüşlərdə şəhidlik zirvəsinə ucalır. Ayın 8-i axşam saatlarında onun nəşi doğulub-böyüdüyü  evinə gətirilir. Həmin günün səhəri Allahın onlara bəxş etdiyi, ailəsinin son beşiyi böyük bir izdihamla 2-ci Fəxri və Şəhidlər Xiyabanında dəfn olunur. Ölümündən sonra “Vətən uğrunda”, “Cəbrayılın azad olunmasına görə” və “Füzulinin azad olunmasına görə” medalları ilə təltif olunub. Nurəhmədin ən böyük arzusu səsinin yüksəklərdən gəlməsi idi. O, şəhidlik məqamına ucalması ilə bu arzusuna çatdı. Nə xoş ki, o, artıq dünya günahlarından uzaqdı. Məkanın Cənnət, ruhun şad olsun şəhid qardaşımız. Amin. Biz inşallah şəhidimizi unutmayacaq, unutdurmayacağıq. Qəlblərimizdə və yaddaşlarımızda daim yaşayacaq. Allaha əmanət ol şəhid qardaşım Amin.

Qurani-Kərim’də Şəhidlik haqqında buyurulur: Allah yolunda öldürülənlərə (şəhid olanlara) “ölü” deməyin. Əksinə, onlar (Allah dərgahında) diridirlər, lakin siz bunu dərk etmirsiniz. (Bəqərə surəsi 154)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.08.2023)

                                  *****

Bu il son illəri idi Farizgilin . Məktəbdən artıq məzun olur, yeni bir həyata qədəm qoyurdular. Sinif yoldaşları ilə düşünüb qərara gəlmişdilər ki məzun günündən əvvəl 2-ci Qarabağ müharibəsində Allah rızası üçün, vətən yolunda canını fəda edən şəhidlərimizi ziyarət etsinlər. 13 iyun səhər saatlarında sinif rəhbəri ilə bu ilki 11-lər toplaşaraq 2-ci Fəxri və Şəhidlər Xiyabanına yola düşdülər. Hər bir vətən igidini ziyarət edib, onun üçün rəhmət oxuyur və dua edirdilər. Ən sonuncu şəhidin ismini oxuyanda, bu ad Farizə tanış gəldi. Düşündü ki, nə vaxtsa onun adını eşidib, həyatı haqqında duyub. Xatırlamaq üçün sadəcə 2 dəqiqə kifayət etdi. Aha, 5 il bundan əvvəl babası onun necə vətənpərvər bir oğul olduğu barədə ona və bacılarına danışmışdı. Müəllim ən sonuncu şəhidi də bu ilin məzunları ilə tanış etmək üçün qəbrin üzərində yazılan adı ucadan oxudu – Şəhid NurəhmədUlubəyov. Onun üçün də dua edib, rəhmət oxudular, əbədi həyatınız Cənnət, ruhunuz şad olsun deyib, yavaş – yavaş igidlərin uyuduğu bu səssiz məkanı tərk etdilər.

)