“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu gün növbədə memur ədəbiyyatdır, Qərib Mehdinin “daxili monoloq” adlandırdığı memuarıdır.

 

 

 

NOSTALJİ

 

İŞIQDAN İŞIĞA

 

(daxili monoloq)

 

2022. İlin axırı yaxınlaşdıqca ədəbi bayramların sayı artır. Qarşıdan “Ulduz”

jurnalının 55, “Azərbaycan”ın isə 100 illik yubileyi gəlir. Hələlik daha bir böyük

bayramın – Azərbaycan yazıçılarının XIII qurultayının iştirakçısıyıq. Bu təntənə

oktyabrın 26-da baş tutdu. Fasilə zamanı təsadüf arzuladığım zərurəti

gerçəkləşdirdi – “Ulduz” jurnalının baş redaktorunun müavini, gözəl nasir, söz

istehsal edən qələminin vurğunu olduğum Təranə Vahidlə görüşdüm. İlk olaraq

əməkdaşı olduğu jurnalın nəşrə başlamasının 55 illiyi münasibətilə onu və onun

şəxsində başda baş redaktor Qulu Ağsəs olmaqla (dürüstlüyünə görə mən onu

“Sözünü tutan redaktor” adlandırıram) bütün yaradıcı heyəti təbrik etdim. Xanım

qız da xoş sözlərə əvəz olaraq təşəkkürünü bildirdi. Fürsət düşmüşkən, Təranənin

hekayələrini səciyyələndirməyə çalışdım. Sonra… Növbəti sözüm müsahibimi

təəccübləndirdi:

– Mən “Ulduz” jurnalının ilk sayında “İşıq” hekayəmlə yer almışam.

Bilmirəm, ilk sayda təmsil olunan müəlliflərdən həyatda kimlər var, kimlər yox.

Şükur edirəm Tanrıma ki, mən hələlik canlı şahid kimi ayaqdayam.

Təranə xanımın təəccübü həm də sevincə büründü:

– Nə gözəl!.. Eşitdiyim bu sözlərdən çox xoşhal oldum. Deməli, ilk təmsilçi

ayaq üstədir. Sizin təəssüratınız maraqlı olardı. Yazsaydınız, məmnuniyyətlə dərc

edərdik.

– Olar… Ancaq necə? Hansı formada?

Təranə kömək əlini uzatdı:

– Janrın dəxli yoxdur. Heç bu 55 illik vaxt kəsimi ərzində içinizdə, hərdən

özünüzlə danışırsınızmı? Adam özü ilə danışanda daha səmimi olur.

– Bəli, vaxtaşırı maraqlı hadisələrlə dolu o illəri nəzərimdən keçirirəm.

– Elə məlumu seçin, iç danışıqlarınızı daxili monoloq kimi yazın. Məncə, bu

seçim daha maraqlı olar.

Gənc yazıçının tövsiyəsi ürəyimdən xəbər verdi. Təklifi qəbul etdim və

daxili monoloqa başladım.

 

Hadisələr dünyasını dəyişəndə xatirəyə çevrilir. Ey Qərib Mehdi, qayıdaq,

qayıdaq 55 il əvvələ. O vaxta ki, sən “İşıq” adlı bir hekayə yazıb “Ədəbiyyat və

incəsənət” qəzetinə – nəsr şöbəsinin müdiri, görkəmli yazıçımız Sabir Əhmədliyə

göndərmişdin. Sən demə, həmin vaxt respublika ədəbi mühitində gənc istedadların

tribunası sayılacaq “Ulduz” adlı bir dərginin ilk nömrəsinin nəşrinə hazırlıq

görülürmüş. Fərqlərin sözü olduğu kimi, oxşarlıqların da əks istiqamətdə deyəcəyi

olur. Ad seçimi məqsədi hədəfləyir. Ulduz planet olmaqla bərabər, işıq mənasını

da (keçiləcək yolu işıqlandırmaq) özündə ehtiva edir.

Ey sadəlövh, romantik Qərib, qayğısına inandığın adamdan – Sabir

müəllimdən səs-səda çıxmaması səni üzürdü. Fikirləşirdin ki, yəqin, şöbə müdiri

hekayəni bəyənməyib. Yazının bətnində bir az avtoqraflıq (öz taleyin) vardı,

fikirlərin toqquşması nəticəsində dağılmış bir ailənin qarşılaşdığı ağrı-acıları təsvir

etmişdin. Çox istəyirdin ki, hekayən çap oluna, qarşı tərəf onu oxuya, bəlkə, insafa

gələ, yenidən qovuşmaya yol açıla. Axı ortada həm də iki tərəfi körpü kimi

birləşdirən, heç bir günahın daşıyıcısı olmayan uşaq taleyi dururdu.

Axırda bir maneə kimi qarşını kəsən səbri kənara itələyib Sabir müəllimə

zəng elədin, utana-utana gecikmənin və ya bəyənilməmənin səbəbini soruşdun.

Sabir Əhmədlidən dirçəliş ruhlu cavab aldın. O bildirdi: “Bu günlərdə gəncliyin

“Ulduz” adlı jurnalı nəşrə başlayacaq. İlk nömrəyə seçmə yazılar axtarırlar. Bu

barədə mənə də müraciət ediblər. Mən sənin “İşıq” hekayəni – çox bəyəndiyim

üçün – “Ulduz”a ötürməyi məsləhət bildim. İzlə, yeni dərginin ilk sayında “İşığ”ını

oxuyarsan. Elə “Ulduz” da işıq deməkdir”.

Gözlədin, bir azdan “Ulduz”un ilk mübarək sayı təbərrük kimi əldən-ələ gəzməyə başladı. Beləliklə, yazıçılıq taleyində “İşıq”dan işığa acılı-şirinli, enişli-yoxuşlu yol başladın.

“Ulduz”dan yol alan “İşıq” sonra çox məkanlara ayaq açdı. Sonra hekayə

əməkdar artist Lütfi Məmmədbəyovun rejissorluğu ilə səhnələşdirilib televiziya

ekranlarına çıxdı. Nümayişdən sonra “Ulduz”dan başlanan təsir cəmiyyətə də

sirayət etdi. Qərib Mehdi, sən bu uğurun sayəsində neçə-neçə dağılmış ailənin

yenidən qovuşmasının şahidi oldun.

“Ulduz” jurnalının ədəbi cameəyə təqdim etdiyi “İşıq” hekayəsi

mütəxəssislərin də diqqətini cəlb elədi. Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlının “İşıq

həsrəti” resenziyası indiyədək yadından çıxmır. Bax bir jurnalın oxucu öhdəsinə

buraxdığı hekayənin cəmiyyətə təsiri budur.

“Ulduz” jurnalı öz səhifələrində müxtəlif ədəbi janrlara, müxtəlif fikirlərə

qapı açdığı kimi, tənqidə də yer verirdi. Hətta tənqid qərəzli, qeyri-real olanda da

çapa qadağa – veto qoyulmurdu. O şərtlə ki, hərə öz fikrinin məsuliyyətini

daşısın...

Sən nələri görməmisən, ey qoca Qərib?! Təbii təriflərin də, haqsız

tənqidlərin də çox şahidi olubsan. “Oxladı sinəmdən bir maral məni” Şifahi xalq

ədəbiyyatına söykənmiş bu gözəl misra Səməd Vurğun xəzinəsindəndir. Bununla

işin yoxdur. Bilirsən ki, sadəcə, maral sözü səni maraqlandırır. Klassik yazıçımız

Ə.Haqverdiyevin də “Marallarım” adlı mənfi məfkurəli tipləri var. 1973-cü ildə

“Gənclik” nəşriyyatı “Rast” povestini kitab halında oxucuların ixtiyarına verdi.

Ədəbi ictimaiyyət tərəfindən povestin maraqla qarşılandı. Bununla yanaşı,

Əbdürrəhim bəyin marallarından iki nəfər – filosof Şahnəzər Hüseynov və

ədəbiyyatşünas Aydın Hüseynzadə əvvəlcə kommunist məfkurəsinə xidmət edən “Azərbaycan kommunisti” dərgisində, sonra “Ulduz” jurnalında sənin mitilini

yaxşıca çırpdılar – daşını daş üstündə qoymadılar. Bəhanələri (bəlkə də, inancları)

o oldu ki, sən bu əsərinlə parlaq sovet həqiqətlərinə kölgə salıbsan. Bir müəllif

olaraq şərhçilərin yox, şərçilərin fikirləri ilə barışmadın. Bilsəydin ki bu yazılar bu

gün sənin üçün qızıl qiymətində olacaq, mütləq həmin mətnləri arxivinə alardın.

Əlbəttə, bu haqsızlıq səni yaraladı. Sonrakı yeni uğurlar köhnə yaranı sağaltdı.

Ey Qərib Mehdi, sənin qüsurların çoxdur. Bunların başında isə gündəlik

yazmamağın durur. Əgər yazmış olsaydın, keçmişdə baş verən hər bir hadisəni

yerli-yataqlı – tarixli qələmə alardın. Rəhmətlik Cabir Novruzun “Ulduz”da

redaktor, Məmməd Arazın məsul katib olduğu vaxtlarda “Əlifba kitabı” povestini

redaksiyaya təqdim etmişdin. Yazı haqqında müxtəlif fikirlər vardı. Hiss edirdin ki,

bu gedişlə povestini çap etməyəcəklər. Son sözü Məmməd Araz dedi: “Qərib, mən

Krıma dincəlməyə gedirəm. Sənin əlyazmalarını özümlə götürəcəyəm. Oxuyub son

sözümü deyərəm”. Təxminən, 7-8 gündən sonra Krımda dincələn Məmməd

Arazdan məktub aldın. Həyəcanla açıb oxudun. Sevincin sinənə sığmadı. Böyük və

xeyirxah şair povestini bəyənmişdi. Özü də necə!.. Çox keçmədən “Ulduz” sənin

povestini oxuculara çatdırdı.

"Əlifba kitabı" məktəb həyatından, pedaqoji aləmdən bəhs edirdi. Sən də

azacıq aşın duzu deyildin. Gərək gördüyünü, müşahidə etdiyini yazaydın?..

Yazdın, işlədiyin məktəbin direktorunun obrazını anti-pedaqoji əməllərlə məşğul

olan mənfi tip kimi qabartdın. Əsəri mütaliə edən direktor dərhal özünü tanıdı və

müxtəlif bəhanələrlə səni gözümçıxdıya saldı. Əslində, onun tərəfindən

cəzalanmağın bir müəllif olaraq sənin əsl mükafatın idi. Bu basqıya görə sən ona

minnətdar olmalıydın.

O vaxtlar vaxtaşırı yaradıcı gənclərin müşavirələrini təşkil edirdilər. Belə bir

müşavirənin biri də Zuğulbada – səfalı dəniz kənarında baş tutmuşdu. Gənc yazar

kimi sən də həmin müşavirənin iştirakçısıydın. Birdən nə baş verdi? Baş verən

hadisə o idi ki, Sumqayıtdan tanımadığın bir nəfər səni axtarırdı. Məəttəl

qalmışdın. Axı sənin Sumqayıtda tanıdığın bir kimsənə yox idi. Hansı səbəbdən

sən tanımadığın adam tərəfindən təkidlə axtarılırdın? Nəhayət, vasitəçilərin

köməyilə tapışdınız. Sən soruşdun: “Məni aramsız axtarmaqda xeyir ola?” O

cavab verdi: “Sizinlə – müəlliflə görüşməkdə məqsədim var. Mənə dedilər ki,

aradığım adam – siz buradasınız. Qəbul etdiyim qərarla sizi tanış etmək istəyirdim.

Şükür ki, tapışdıq. Mən Sumqayıtda məktəb direktoruyam. “Ulduz” jurnalının

növbəti sayında sizin “Əlifba kitabı” povestinizi maraqla oxudum. Bu əsər təlim-

tərbiyə işimizin həllini gözləyən vacib problemlərindən bəhs edir. İstədim ki,

burada qaldırılan məsələləri bütün pedaqoji kollektiv oxusun. Mütləq faydası

olacaq. Ona görə dərs hissə müdirinə tapşırıq verdim: “Ulduz”un dərc etdiyi “Əlifba kitabı”nı oxumayan müəllimi sinfə buraxmayın”.

Sən əsərinin reaksiyasından çox məmnun oldun. Əlbəttə, ilk növbədə bunun üçün “Ulduz” jurnalının yaradıcı kollektivinə minnətdarlıq hissi duydun. Və müsahibinə cavabın yarızarafat, yarıgerçək oldu: “Həmin göstəriş azca fərqlə mən işlədiyim məktəbdə də verilib. Sizdə əsəri oxumayanı, bizdə isə yazanı sinfə buraxmırlar”. Cavabının əvvəli gülüş, sonu düşündürücü təəssüf hissi doğurdu.

Ədəbi aləmdə fərqlənən istedadlı gəncləri ruhlandırmaq üçün “Ulduz”

jurnalı müxtəlif janrlara müraciət edirdi – hətta yoldaşlıq şarjlarına da. 20-ci illərin

sonundakı sayların birinə yeni görkəm verildi. Belə ki, bu sayda gənc şair Şəmşad

Rza və gənc yazıçı Qərib Mehdi, yəni sən iki sənət növünün – rəsmin və bədii

mətnin qovşağında təcəssüm olundunuz. Rəssam Ədalət sənin qələmini nizəyə

oxşatmışdı. Şair Hikmət Ziya sənin haqqında fikrini iki misrada belə

tamamlamışdı:

Qəribəm! Mənanı arama adda,

Qərib ki deyiləm ədəbiyyatda.

“Ulduz” jurnalı sənin yaradıcılığını oxuculara tanıtdırmaq işini sonralar da davam

etdirirdi. Bu dəfə onun mart (2014) sayında gənc tədqiqatçı Elmar Vüqarlının

“Yeni povestlərində Qərib Mehdinin zühuru” adlı maraq doğuran təhlili yazısı dərc

edilmişdi. Məqaləni redaksiya heyətinə və müəllifə minnətdarlıq hissilə oxudun.

Sən getdikcə yaşa dolurdun. “Ulduz” isə gənc istedadlara öz ədəbi xidmət

missiyasını davam etdirirdi. Hər bir yazar sözün, vaxtın məqamını bilməli, Mikayıl

Müşfiqin “Adamın üzündə həya gərəkdir” tövsiyəsini unutmamalıdır. Uzun

fasilələrlə geri çəkilir, yerini ədəbiyyata yeni qədəm qoyanlara verirdin. “Ulduz”un

qapısı sənin üzünə açıq olsa da, həya məsələsini unutmursan, yubiley məqamları

istisna olmaqla.

Bəli, 85 illik yubileyində çoxsaylı təbriklər aldın – Xalq yazıçısı,

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anardan tutmuş, Azərbaycan Jurnalistlər

Birliyinin sədri Elçin Şıxlıya qədər. Bu təbriklərin hamısına “Canı Vətən

diləyirsə” kitabının ayrıca bir bölməsində yer ayırdın. “Ulduz”un özəl təbrikini

də unutmadın. Yeri gəlmişkən, sən o yığcam təbriki daxili monoloquna daxil

etməsən, insafsız olarsan.

 

“ULDUZ” JURNALININ ÖZƏL TƏBRİKİ

 

Qulu Ağsəsin baş redaktoru olduğu “Ulduz” jurnalı 6-cı sayında Qərib

Mehdinin “Gülgünün rəngli muncuqları” povestini oxuculara təqdim etmişdir. Söz

əvəzinə iş!.. Özəl təbrikdir, sağ olsunlar.

 

Daxili monoloqun sona yetməkdədir. Deyiləcək yekun sözün varsa, buyur.

Buyururam. İki 55 yan-yana durur. Sənin qələminin, “Ulduz”un isə doğum yaşı

55-dir. Bir azdan ölüm sənin qələmini istefaya göndərəcək. “Ulduz” isə işıqlı

gəncləri öz qoynuna ala-ala Azərbaycan ədəbiyyatına xidmətdə sonsuza qədər

yoluna davam edəcəkdir. Hələlik 55 yaşına mübarək deyirəm, “Ulduz” jurnalı!

Yolun həmişə işıqlı olsun”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.02. 2023)