“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Xalq yazıçısı, Akademik Kamal Abdullanın yazıçı Varisin yeni çıxmış “Qızıl cib saatı” romanı barədə yazdığı resenziyasını diqqətinizə çatdırır. Xatırladaq ki, roman 1893-1993-cü illər ərzində Konstantinopoldan (İstanbuldan) tutmuş Qarabağa qədər erməni məsələsini Britaniya arxivinə və Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin Fövqəladə İstintaq Komissiyasının arxiv materiallarına istinadən çözür.
Postmodern estetikada Umerto Ekonun ortaya qoyduğu belə bir sual var: Aristotel və ya Herodot niyə şair deyil, amma Homer, Vergili şairdir. Halbuki hər biri öz yazdıqlarını bir ədəbi, əbədi mətn kimi yaradıblar. Bəzi müasir ədəbi mətnlərdə biz bir zamanlar bir-birindən ayrılmış tarix və ədəbiyyatın sintezini müşahidə edirik. Hətta burada sərhədlərin hiss edilməyəcək dərəcədə itməsi halları da olur. Demək ki, önəmli olan əlahəzrət mətndir, yerdə qalan təfərrüatdır.
Varisin oxuduğum “Qızıl cib saatı” romanı yuxarıda dediyim məsələlər baxımından olduqca maraqlıdır. Roman bir-birinə paralel addımlayan iki süjetdən ibarətdir. Birinci sujet əri Qarabağ döyüşlərində şəhid olan, atasının qisasını almaq üçün 17 yaşında müharibəyə gedən və əsir düşən oğlunun intizarında əriyən və bu intizarın bitməsi naminə evində gənc ermənini əsir saxlayan, ona öz balası kimi qayğı göstərən ananın hisslərinin dramını detallı şəkildə bizə anladır. İkinci süjet isə daha çox gündəlik xarakterli olub İstanbul ermənisinin 1918-ci ilin mart ayında ermənilərin Azərbaycanda törətdiyi soyqırımı öz gözüylə görüb qələmə almasından, erməni vəhşiliyinin erməninin öz dili ilə tarixi faktlarla, tarixi şəxslərin adları ilə ifşasından bəhs edir.
Romanda müəllifin çox yaxşı nağılçı olması aydın şəkildə hiss edilir. Roman insan taleyinin məhrumiyyətlərindən detallı şəkildə bəhs etdiyindən birnəfəsə oxunur. Oxucu sanki baş verən prosesin hansı nəticə ilə bitəcəyi üçün darıxır. Həm də Əsli ananın əzablarının tez bitməsini istədiyindən romanı da tez oxuyub bitirmək istəyir.
Roman ermənilərin yüz il öncə Bakıda törətdikləri azərbaycanlı qırğınlarına tutulan güzgü, həmçinin hazırda da davam edən Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli üçün aparılan informasiya savaşında çox yaxşı silahdır. Romanda təsvir edilən ana obrazı bütün Azərbaycan analarının ümumiləşmiş insanpərvər obrazıdır. Bu obraz əksər hallarda heç bir ədəbi-bədii bənzətmələrlə deyil, sadəcə, onun əməllərinin təsviri ilə ədəbi qəhrəmana çevrilir.
Roman Azərbaycanın haqq səsini dünyaya çatdırılması işinə yardımçı olacaq deyə onun müxtəlif dillərə tərcümə edilərək xarici ölkələrdə yayılması çox yaxşı olardı. Bu işdə ədəbiyyatın gücü digər güclərdən daha təsirlidir.
Mən belə bir romanın ərsəyə gəlməsi münasibətilə Varisi təbrik edirəm, “Qızıl cib saatı” romanına gözəl ədəbi tale arzulayıram.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(06.11.2023)