“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

 30-CU DƏRC

Diktorlar mətnləri oxuyub qurtardıqdan sonra gənc hakim onlara minnətdarlıq bildirib sözü ekspertlərə vermək istədi, amma cənab Arutyunyan söz demək istədiyini bildirəndə Divan üzvləri ilə məsləhətləşib ona söz verdi.

Bahalı odekalonunun qoxusu hətta ön sırada əyləşmiş tamaşaçıların belə burunlarını qıdıqladığının fərqinə varan, Müttəhimlər sırasında əyləşmiş Kim Qardaşyanın “hansı ətirdir?” sualına “Şeyxdir” deyə cavab verən Arutyunyan sözə başladı:

-Qədim Ermənistan dövlətinə və qədimdən qədim erməni xalqına aid qədim erməni mədəniyyətinə həm müasir Ermənistan ərazisi, həm də tarixi Ermənistanda erməni xalqının yaratdığı maddi və qeyri-maddi mədəni irs nümunələri daxildir. Erməni xalqının mədəniyyət tarixi eramızdan əvvəl VI-V əsrlərdən başlayır və bu, daha da qədim Urartu mədəniyyətinin davamıdır. Britannica ensiklopediyasında qeyd olunduğu kimi, Ermənistan dünya sivilizasiyasının ən qədim mərkəzlərindən biridir.

 Yerdən fit səsləri, etiraz sədaları ucalsa da natiq özünü o yerə qoymadan davam etdi:

-Xristianlığın IV əsrin ilk illərində Ermənistanın dövlət dini olaraq qəbul edilməsi erməni xalqının tarixinin və mədəniyyətinin inkişafında böyük rol oynamışdır. IV əsrdən etibarən erməni mədəniyyəti tarixində yeni bir mərhələ - orta əsrlər dövrü başlayır. Erməni mədəniyyətinin ümumi yüksəlişi VII əsrə qədər olan dövrü əhatə edir. Sonrakı nəzərəçarpan inkişaf dövrü X əsrin sonlarında başlayır və 885-ci ildə Ermənistan tarixində yeni bir qızıl dövrün başlanğıcı olan müstəqil Ani krallığının bərpası ilə əlaqələndirilir. Mədəni yüksəliş dövrü XIII əsrə qədər davam edir və bəzi müəlliflər tərəfindən "Erməni İntibahı" kimi xarakterizə olunur...

Yerdən kiminsə “Belədirsə, bəs sizin Nizami Gəncəviniz niyə yetişməyib?” replikasını qulaqardına vuraraq natiq çıxışını davam etdirdi:

 - XV-XVI əsrlərdə təxminən iki əsr böhrandan sonra XVII əsrdən etibarən Ermənistanda mədəni həyat canlanır. 1918-ci ildə müstəqil Ermənistan dövlətinin yaradılması ilə...

Bu yerdə gənc hakim natiqin mikrofonunu söndürməli oldu, söylədi ki, bu danışılan mətləbin prosesə heç bir aidiyyatı olmadığından Divanın bu cəfəngiyyatı dinləməsinə lüzum yoxdur, odur ki, cənab Araik Arutyunyanın özünü yormadan yerinə keçməsi məqbul olar. Araik Arutyunyan “Bu absurddur” söyləyib yerinə keçdi. Gənc hakim sözü ekspertlərə verdi, ekspertlər bir arayış təqdim etdilər:

-Ermənilərin dəqiq dəst-xətləri duyulan bir siyasətlərini müəyyənləşdirmişik: onlar ilkin mərhələdə Azərbaycan torpaqlarında məskunlaşır, sonrakı mərhələdə bu torpaqları özününkü elan etmək üçün mədəniyyətlərinə göz dikir, imkan daxilində onu öyrənir və geniş istifadə edirlər, daha sonrakı mərhələdə isə Azərbaycan mədəniyyətini mənimsəyir və nəhayət, onu öz milli mədəniyyət nümunələri elan edirlər.

Erməni sırasından “Sübut edin!” deyə çığırtılar eşidildi, çıxışçı ekspert “Sübutlar mətnin içərisindədir” deyə cavab verib mətn oxunuşunu davam etdirdi:

-Ermənilər çirkin niyyətlərini həyata keçirmək üçün bir sıra ənənəvi üsullar və prosedurlar işlədirlər: - Intellektual fırıldaqçılıq və plagiatlıq bir coğrafi ərazidə yaşayan qonşu xalqların mədəni ənənələrinin yaxınlığı ilə izah edilir; - birbaşa intellektual piratçılıq metodları ilə Azərbaycanın qeyri-maddi mədəni irsinə məxsus nümunələr erməni mədəni mülkiyyəti adı altında tirajlanır və yayılır; - Azərbaycanın ədəbi folklor nümunələri və digər əsərlər erməni transkripsiyasına çevrilir, maddi daşıyıcılara köçürülür və saxlanmaq üçün fond və arxivlərə veriləndən sonra, oradan «qədim erməni əsərləri» kimi çıxarılır və daha çox xarici dillərə tərcümə edilərək yayılır. Bir sözlə əqli oğurluq, erməniləşdirmə və süni surətdə erməni qədimləşdirməsi prosesi gedir. - Azərbaycan folkloru əsərlərindəki süni surətdə erməniləşdirilmiş personajlara həsr olunmuş «tədqiqat əsərləri» nəşr olunur və «elmi işlərdə» erməni şəklinə salınmış bu və ya digər Azərbaycan mədəniyyət nümunəsinin erməni mənşəyinin və ya ona ən azı erməni təsirinin sübut olunması üçün saxta dəlillər yapışdırılır. Nəticədə Azərbaycanın folklor nümunələri və müəllif əsərlərinin qeyri – qanuni istifadəsi, saxtalaşdırılması və qarət edilməsi halları geniş vüsət alaraq nəşr olunur, fonoqram və videoyazılarda istehsal olunur, media şəbəkəsində, o cümlədən internetdə geniş yayılır. Beləliklə, bu «informasiya mübarizəsində» ermənilər beynəlxalq ictimaiyyətin rəyini çirkin niyyətlərinə istiqamətləndirməyə çalışırlar.

Ekspert ermənilər əyləşən sıraya bir qovluq kağız yolladı, söylədi ki, buyurun, bütün mənbələrin bir nüsxəsi də qoy sizdə olsun.

Sonra davam etdi:

-Nəzərə alaq ki, BMT-nin mədəniyyət komissiyası - YUNESKO «Qeyri-maddi mədəni irsin qorunub saxlanması haqqında» Konvensiya qəbul edib və burada folklor nümunələrinin beynəlxalq qeydiyyat sistemi tezliklə fəaliyyətə başlayacaq. Beynəlxalq ictimaiyyətin folklor nümunələrinin qorunması və saxlanılması məqsədlərinə diqqətinin artdığı bir şəraitdə və bununla birlikdə bu sahədə məsələləri tənzimləyən beynəlxalq hüquqi qorunma alətinin olmadığından istifadə edərək, erməni tərəfi bütün mümkün üsullarla Azərbaycan mədəni irsinin nümunələrini, o cümlədən folklor janrına məxsus əsərləri özününkü kimi qeydə almağa və yaymağa çalışmaqla misilsiz saxtakarlığa imza atır. Azərbaycan folkloru nümunələrinin qarət edilməsində və mənimsənilməsində «əvəzsiz» xidmətləri olan «Ani-rekords» adlı erməni studiyasının qeyri-qanuni hərəkətləri barədə müvafiq qaydada Azərbaycan tərəfinin şikayəti öz bəhrəsini vermişdir. Artıq «Ani-rekords»un fəaliyyətinin dayandırılması haqqında Rusiyanın «Mətbuat və televiziya verilişləri üzrə Nazirliyinin» qərarı KİV-də yayılmışdır. «Ani-rekords»un intellektual oğurluqları haqqında, o cümlədən «Vağzalı», «Tərəkəmə», «Yallı», «Uzundərə», «Qazağı», «Mirzəyi» kimi Azərbaycan xalq rəqslərinin, «Xanbacı», «Dəli-Ceyran» və digər xalq mahnılarının, müəllif əsərlərinin oğurlanması haqqında etiraz məktubları müvafiq Rusiya strukturlarına çatdırılmışdır. Eyni mövzuda məsələ Azərbaycan xalq musiqiləri əsasında yaradılmış «Vokaliz» əsəri ilə bağlı da baş vermişdir. Ermənilərin bu mahnıdan qeyri-qanuni istifadəsi nəticəsində «Azərbaycan folkloru nümunələrinin hüquqi qorunması haqqında» Qanunun tələblərinin, həm də Bern Konvensiyasının müəllifi məlum olmayan, o cümlədən folklor əsərlərinin qorunmasını nəzərdə tutan müvafiq maddəsinin, həmçinin aranjemanın və şəxsi qeyri-əmlak hüquqlarının qorunmasını nəzərdə tutan müvafiq maddələrinin tələbləri pozulmuşdur. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan BMT-nin Baş Assambleyası tərəfindən qəbul edilmiş «İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında» Pakta qoşulmuşdur və öz mədəni irsinin qorunmasında maraqlı tərəfdir.

Arayış oxunduqdan sonra ekspertə minnətdarlıq bildirib gənc hakim növbəti improvizasiyasını təqdim etdi, özlüyündə fikirləşdi ki, yəqin Baş Hakim bu barədə eşidəndə onu çox dəstəkləyəcək.

Səhnəyə erməni təcavüzünə məruz qalan Azərbaycan mədəniyyətinin zənginliyini nümayiş etdirmək üçün muğam triosu və xanəndə dəvət olundu. Möhtəşəm muğam səsləndi, tamaşaçılar ayaq üstündə bu ecazkar musiqini alqışladılar.

      Paralel olaraq muğam barədə bilgi də verildi:

     -Muğam və ya muğamat — mürəkkəb, ideya, emosional məna daşıyan, dərin və bitkin təfəkkür, bədii həyəcan və müxtəlif musiqi obrazlarının inkişafını ifadə edən musiqi janrıdır.  Muğam yarandığı ən qədim zamanlardan başlayaraq, əsrlər boyu davam edən tədrici inkişaf və təkamül prosesi nəticəsində yetkinləşmiş, formalaşmış və kamilləşmişdir. Azərbaycanda muğamı adətən, muğam üçlüyün müşayiəti ilə xanəndə ifa edir.Belə ansamblın ifa etdiyi vokal instrumental bütöv muğam dəsgahı adlanır. Dəsgah muğamın küll halında, yəni, onun dəramədinin, bütün şöbə və guşələrinin, eləcə də hər şöbənin təsnif və rəng, yaxud diringələrinin ardıcıl ifa olunması deməkdir. Muğam kompazisiyasına daxil olan şöbələr əsərin musiqi-poetik məzmununu müəyyənləşdirən improvizə reçitavit səpkili vokal melodiyalardan ibarətdir.Bunlar dəqiq ritmə malik mahnı və rəqs epizodları ilə əvəzlənir. Mahnı epizodları təsnif, rəqsinki isə rəng adlanır

Muğamların monumental, silsilə formaları, eyni zamanda, ən kiçik detalların son dərəcə cilalanması melodiyanın ifadəlilik imkanlarının əks etdirilməsindəki çoxplanlılıqla fərqlənir. Vokal – instrumental muğamdan fərqli olaraq çox vaxt rəngdə ifa edilmir. Muğamın ifası alətdə mükəmməl çalmağı bacarmaqla yanaşı, həm bütün kompozisiyanın quruluşunun qanunauyğunluqlaqrına, həm də şöbədən-şöbəyə keçidin məntiqinə bələd olmağı tələb edir. 2008-ci ildə Azərbaycan muğamları YUNESKO-nun Qeyri-maddi mədəni irsin Reprezentativ Siyahısına daxil edilmişdir.

       Nəhayət, gənc hakim yekun sözünü söylədi:

-Beləliklə, burada təkzibedilməz faktlarla ermənilərin azərbaycanlıların mədəniyyətini mənimsəmə faktları sübuta yetirildi. Bütün bu deyilənlərə onu da əlavə etsək ki,  1988-1993-cü illərdə Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində Azərbaycanın tarixi, memarlıq və dini abidələri, xüsusilə, 600-dən çox tarixi və memarlıq abidəsi, onlardan 144 məbəd və 67 məscid Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən tamamilə dağıdılıb, bununla yanaşı, 40 min eksponatın qorunduğu 22 muzey, 927 kitabxanada 4,6 milyon kitab və qiymətli tarixi əlyazmalar məhv edilib, o cümlədən Azərbaycanın tarixi irsinə aid olan qiymətli nümunələr muzeylərdən oğurlanaraq sonradan müxtəlif hərraclarda satılıb, məsələ tam aydın olar. Bir xalqın digər xalqa yönəli bu qeyri-etik davranışı şiddətli qınağa məruz qalmalıdır. Bu davranış yolverilməzdir, bir xalqa qarşı istila cinayəti, digər xalqlara qarşı isə yalansırıma cinayətidir. Ona görə də cənab Araik Arutyunyan üçün xoşagəlməz xəbər olsa da,  Divan bu işdə əli olan simvolik məhkuma – erməni mədəniyyətinə qeybedilmə cəzası təyin edir. Bugünkü proses bitmiş hesab edilir.

Araik Arutyunyanın “Bu absurddur” sədaları altında səhnə və Baş meydan boşalmağa başladı.

Gənc hakim “afərin”, “halaldır”, “əla proses apardın” nidaları altında şad-xürrəm evinə yol aldı.

  (Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.10.2023)