“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.
23-CÜ DƏRC
Baş Hakim çıxışını bitirən diktora minnətdarlıq bildirib sözə başladı:
-Dünən biz “erməni genosidi” məfhumunun yaranmasının saxtalığını Arutyun Şaxrikyanın – türk təbəəsi olaraq türklərə qan uddurmaqla dövləti əks vasitələrə əl atmağa rəvac verməyə məcbur edən hiyləgər ideoloqun timsalında sübut etdik. Türklərin ermənilərdən aldıqları zərbələrin miqyasını qismən açmış olduq. Ona görə də təpədən-dırnağa antitürk olan, Osmanlıda erməni qiyamlarının ideoloqu sayılan Mkrtıç Xrimyanın bugünkü prosesində “Böyük Ermənistan” xülyasından zərər çəkmiş Osmanlı İmperiyası ilə yanaşı ikinci böyük imperiya olan Rusiya İmperiyasını əsas proses mövzusu edəcəyik. Beləliklə, sözü ekspertlərimizə təqdim edirəm.
Ekspertlərdən biri dərhal kürsüyə çıxıb birnəfəsə əlindəki kağızı oxumağa başladı:
-Divan ən ciddi və ən mötəbər tarixi mənbələrdən tam olaraq 18-ci əsrdən etibarən Çar Rusiyası tərəfindən ermənilərin Cənubi Qafqaza köçürülməsi faktlarını dərindən araşdırıb bir daha təsdiqləmişdir. Çar Rusiyası, əlbəttə ki, bunu erməni xalqına simpatiyası olması səbəbindən etməmişdir, buna səbəb Çarizmin müstəmləkəçilik siyasətinin mahiyyəti idi ki, bu mahiyyətdə də yerli aborogen xalq olan müsəlman türkləri sıxışdırmaq üçün ora xristianların yerləşdirilməsi özül təşkil edirdi. Rusların erməni faktorundan istifadəsi ermənilərin milli maraqlarını realizə etməsi üçün əsl plasdarm yaratmışdı, təsadüfi deyil ki, ermənilər rusların Rusiya-İran və Rusiya-Türkiyə müharibələrindən sonra əldə etdikləri torpaqlarda Ermənistan dövləti yaratmağa müvəffəq olmuşdular. Ermənilərdən alət kimi istifadə edən Çar hakimiyyəti, təbii ki, öz imperiya maraqlarını, “velikorus” maraqlarını ermənilərin “Böyük Ermənistan” maraqlarından daim üstün tutmuşlar, bununla belə, erməni təpkisi, xəyanəti ilə də daim üz-üzə qalmışlar.
Yüz illər Türkiyənin himayəsi altında yaşasalar da ermənilər onları ruslara satmış, arxalarından zərbə vurmuşlar. Lazımi məqamda erməniləri alət kimi ortaya atan ruslar bax bu həqiqəti heç vaxt unutmurdular, necə ki, bir məsəldə deyilir, başqasını sənə satan səni də digər başqasına satar. Bu səbəbdən də, ruslar ermənilərə inanmırdılar.
Bu məqamda erməni müttəhimlərinin sözçülərindən biri oxunan mətni təxribat adlandıraraq erməni-rus dostluğuna kölgə salmaq aktı hesab etdiyini bildirdi. Bu zaman ona tanış olması üçün ermənilərin antirust fəaliyyəti barədə 454 səhifəlik material ötürüldü, o da materialla tanışlığa başlayıb prosesə mane olmaqdan əl götürdü.
Hazırkı məqamda mətni oxuyan ekspert həbəş idi, çox simvolik alınmışdı, hər bir irqdən, hər bir dindən olan insanlar erməni cinayətlərindən söz açırdılar, bu cinayətlərin ümumbəşəri anlam daşımasını sübut edirdilər.
-Ermənilərin ruslara qarşı ilk terror aktı 1866-cı ilin 4 aprelinə təsadüf edir. Həmin gün inqilabçı-terrorşu Dmitriy Qaragözov (İrandan Qarabağa köçürülən erməniydi) Rusiya İmperatoru 2-ci Aleksandra sui-qəsd etmişdir. Buna görə Qaragözöv tutularaq dar ağaçından asılmışdır.
19-cu əsrin son rübündə erməni separatizmi və terroru daha geniş vüsət almış, erməni kilsələri silah-sursat anbarlarına çevrilmişlər. Bu dövrdə erməni siyasətinin ruslara yönəli daha bir üzü açılmışdır, belə ki, özləri rusların hesabına Cənubi Qafqazda məskunlaşmış bu xalq rusların Qarsdakı ruslaşma siyasətinin əleyhinə çıxmışdır. 70-ci illərdən başlayaraq Rusiya Qarsda və Cənubi Qafqazda kütləvi şəkildə rusları, xüsusən duxabor və molokan təriqəti nümayəndələrini yerləşdirməyə başlamışdı, ermənilər isə buna mane olmağa çalışırdılar. Fransa və İngiltərə ilə separat danışıqlara gedib onların hesabına “Böyük Ermənistan” yaratmaq xülyasına düşən ermənilər “Rusların Qafqazda yerləşdirilməsi üçün böş torpaqlar yoxdur” şüarı ilə çıxış etməkdəydilər.
Baş Hakim söz aldı:
-Möhtərəm Divan heyəti, möhtərəm tamaşaçılar. Prosesin bu yerində siz erməni millətçiliyinin öz məkrli siyasətini yerinə yetirmək üçün həyata keçirdiyi növbəti bir alçaq metod barədə xəbər tutub dəhşətə gələcəksiniz. Torpaq iddiası – bir xalqı zorla öz məskunlaşdığı torpaqdan çıxarıb onun torpaqlarını zəbt etmək üçün erməni xalqı nələrə əl atmayıb, Tanrım. Qanınızı donduracaq bu hadisəni ermənilər rusların başına gətirib. Mən sizə onu deyim ki, bir vaxtlar ermənilər, ruslar, biz estonlar – hamımız bir dövlətin – SSRİ-nin vətəndaşları olmuşuq. Mən təsəvvür etmirəm, bir bayraq altında on beş qardaş xalq dönəmində bax indi burada səsləndirilən fakt ortaya çıxsaydı nələr baş verərdi. Ruslar bunu ermənilərə məncə əsla bağışlamazdılar. Mən sözü şahidlərdən birinə - Xrimyanın müasiri olmuş Rusiyanın tanınmış tədqiqatçısı və jurnalisti Vasiliy Veliçkoya vermək istəyirəm, buyursun.
Səhnəyə buruq bığları ilə yarımsaqqalı ziyalı görkəminə xüsusi rəng qatan bir şəxs çıxdı, o, Divan heyəti və tamaşaçılarla salamlaşıb sözə başladı:
-Katolikos Xrimyan əleyhinə 19-cu əsrin sonu, 20-ci əsrin əvvəllərində səs ucaldan rus ziyalılarından biri də mən olmuşam. Bu adamın rus xalqını əzib keçib əzintilər üzərində müstəqil Ermənistan yaratmaq ideyalarının zərəri barədə ən müxtəlif tribunalarda çıxışlar etmiş, yazılar yazmışam.
Azacıq susub özünü təqdim etdi:
-Tanış olaq, Vasiliy Lvoviç Veliçko – rus şairi, publisisti, ictimai xadimi. İşıqlı dünyada 1860-cı ildən ta ki 1904-cü ilədək – cəmi 44 il ömür sürə bilmişəm. Ən böyük mükafatım 1894-cü ildə Çardan aldığım Qriboyedov mükafatı olub, ən dəyərli işim isə yazdığım “Qafqaz. Rus işi və tayfalararası məsələ” kitabı olub. Mənim həyatımın Qafqaz dönəmi 1897-ci ildə başlayıb, onda Tiflisdə yaşayır, “Qafqaz” qəzetinə redaktorluq edirdim. Bu dönəmdə hörmətli Qafqaz canişini Qolitsin erməni siyasətinin iç üzünü açmış, bax bu Xrimyanın başçılıq etdiyi erməni kilsəsinin terror yuvası olmasını, hətta silah-sursat anbarına çevrilməsinin üstünü açmışdı, mən də qəzetimdə erməni millətini rus milləti üçün ziyanlı millət kimi təsvir edirdim, gürcü və azərbaycanlıları sədaqətli millət kimi göstərməklə ermənilərin xislətini tam açırdım. Bu Xirimyan dinin rəhbər xadimi olsa belə dinin ümumi prinsiplərinə zidd çıxır, xristianları müsəlmanlar əleyhinə qaldırırdı. Tiflisdə mən İslam dini ilə yaxından tanış olmuş, bu dinin bütün gözəlliklərindən agah olmuş, bu dinə xidmət edən yerli aborogen xalqın saflığını öz gözümlə görmüşdüm. Hətta məsələ də qaldırmışdım ki, Rusiya İmperiyasında ruslardan sonra müsəlmanlar ən böyük topludurlar, niyə onların səmavi “Quran” kitabı indiyədək rus dilinə çevrilməyib?
Veliçko maraqla dinlənildiyini görüb davam etdi:
-Mənim “Qafqaz” qəzetindəki antierməni məqalələrim məşhur İlya Çavçavadzenin redaktoru olduğu “İveriya” qəzetində də təkrarən dərc edilirdi. Mənim erməniləri parazit xalq kimi qələmə verməyim özümə çoxlu düşmən qazandırmışdı. Nə gizlədim, səhvim də vardı, mən erməniləri özlərinə rifah qazanmaq üçün digər xalqların zəli kimi qanını soymaq taktikası ilə yəhudilərə bənzədirdim, amma bu bənzətmədə yanılırdım, gözəl bir xalqı ermənilərə tay etmək qəbahət idi. Yaxud, Tiflis universitetində Çarizm qeyri millətlərdən olanları vəzifəcə irəli çəkmək, onların pedaqoji fəaliyyətinə yaşıl işıq yandırmaq barədə qərar verəndə mən bunun əleyhinə çıxmış, gürcü və azərbaycanlılarla yanaşı ermənilərin də mənsəb sahibi olacaqlarından hiddətlənmişdim. Ona görə də Tiflisdə ermənilərin məni düşmən elan etməkləri ilə yanaşı, yəhudi və gürcülərin də əleyhimə formalaşmasına rəvac vermişdim. Təəssüf ki, məni şovinist elan edib fəaliyyətimin 3-cü ilində geriyə - Rusiyaya çağırdılar. Mən o vaxt dediyim fikri yenə də təkrarlayıram: Ermənilər şər qüvvədir! Bu şər qüvvənin törətdikləri ilə tanış olmaq üçün yazılarıma diqqət etməyiniz məsləhətdir.
Veliçko alqış sədaları altında çıxışını bitirib yerinə oturanda diktor onun əsərindən parça oxumağa başladı:
- Vladimir Veliçko Yelizavetpol quberniyasının (Yelizavetpol –hazırda Azərbaycanın Gəncə şəhəridir) Tərtər kəndində “mədəni” ermənilərin satana qəddarlığı ilə ruslara qarşı törətdikləri faciədən ürək ağrısı ilə belə yazmışdı: “Tərtərdə bir neçə rus ailəsi əsassız olaraq çölə atılmışdır. Payız və qış sərt keçmiş, yazda isə iki bədbəxtçilik birdən gəlmişdir: malyariya, bir də erməni intriqaları. Özləri bura sonradan köçürülən ermənilər təlimat almışlar ki, rusları kənddən çıxarsınlar. Bundan ötrü çox alçaq bir üsul seçilmişdir: Rusların su işdiyi çayı peyinlə, zir-zibillə çirkləndirmiş, ruslar bulaqdan istifadə etmək istəyəndə isə xəncərli ermənilər onları geri qaytarmışlar. Məcburən çirkli sudan istifadə etməli olan rusların bədənləri yara bağlamış, əksəriyyəti də zəhərlənib ölmüşlər. Hətta bunu görən uyezd rəisi belə qorxudan susmuşdu. Elə ki, “insanların naməlum səbəbdən ölmələri” barədəki olay barədə Qubernator xəbər tutmuşdur, dərhal Tərtərə erməni həkim göndərmişdi, o da ruslara dərman vermək, tibbi yardım göstərmək əvəzinə “rus itlər, rədd olun buradan gedin, ya da hamınız gəbərəcəksiniz” ultimatumu vermişdir. Həmin vaxt kəndin əhalisinin üçdə ikisi ölmüş, qalanı isə qaçıb getmişdır”.
Mətn bitəndə hamı təəccüb və dəhşət içində bir-birinə baxdı, bayaq Baş Hakim toxunan hadisəydi bu, hamını şoka salmışdı.
Baş Hakim üzünü Xrimyana tutdu:
-Ey bir xalqın müqəddəs atası, Tərtər barbarlığının ssenarisi də Tiflisdəki erməni katolikosluğunda hazırlanıb, din pərdəsi altında bu cür rəzilliyi həyata keçirməkdən heçmi utanmamısınız?
Xrimyan vecsiz-vecsiz sinəsindəki xaçı oynatmaqla Baç Hakimə heç bir reaksiya vermədi. Belədə Baş Hakim ekspertlərdən ittiham qaynaqlarını oxumağın davamını xahiş etdi.
Səhnəyə növbəti ekspert çıxdı, bu dəfə Asiyadan gəlmiş, qıyıq gözlərindən dərhal ya çinli, ya koreyalı, ya da yapon olduğu sezilən ekspert (o yapon idi) əlindəki kağızları bir qədər saf-çürük etdikdən sonra oxumağa başladı:
-Göründüyü kimi, 19-cu əsrdə Cənubi Qafqaz regionuna ruslar tərəfindən köçürülən ermənilər təkcə yerli aborogen müsəlmanlara qarşı deyil, eyni zamanda rusların özlərinə də qənim kəsilmişdilər. 1897-ci ildə Qafqaz canişinliyinin baş rəisi vəzifəsinə Q. Qolitsin təyin olunmuşdur, bununla da Eçmiadzin katolikosluğuna və erməni siyası təşkilatlarına rusların münasibəti kökündən dəyişilmişdir. Qolitsin belə bir məntiqi nəticəyə gəlmişdir ki, erməni siyası partiyaları, erməni kilsəsi və erməni məktəbləri terror yuvasıdır. Və o, bu barədə imperatora yazılı fikir bildirmişdir. Nəticədə 1903-cü il iyunun 12-də imperator erməni kilsəsinin varidatının Rusiya İmperiyasının Torpaqçılıq və dövlət əmlakı nazirliyinə verilməsi barədə qanun imzalamışdır. Bu qanunun imzalanması erməni kilsələri tərəfindən maliyyələşən erməni partiyalarına böyük zərbə vurulması demək idi, odur ki, qanun erməni partiyalarının bütün ermənilərin katolikosu Mkrtıç Xrimyan başda olmaqla müdhiş bir qərar çıxarmasına rəvac vermişdir: onlar çar məmurlarına qarşı terror aktları həyata keçirilməsi qərarını vermişlər. Ermənilər arasında antirus əhval-ruhiyyə də apogey nöqtəyə çatmışdır.
Erməni vəkillərindən biri bu deyilənləri cinayət yox, bir xalqın öz dininin taptanmasına reaksiyası kimi qəbul edilməsini xahiş etdi, təbii ki, bu xahişi Divan heyətindən qabaq öz kəskin etriazları ilə publika rədd etdi.
(Davamı var)
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.09.2023)