Rəqsanə Babayeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

  

Hər bir millətin varlığını qoruyan üç müqəddəs dayağı var: torpaq, dil və yaddaş.

Torpaq millətin bədəni, yaddaş onun hafizəsi, dil isə ruhudur.

Çünki insan dil vasitəsilə düşünür, duyur, yaradır, inanır və bir millətin fərdi olmağın şüuruna çatır.

 

Dilin gücü ondadır ki, o, təkcə ünsiyyət vasitəsi deyil — tarix, mədəniyyət, ədəbiyyat və mənəviyyatın daşıyıcısıdır.

Dil olmasa, xalqın ruhu lal qalar.

Bunu Azərbaycan xalqı əsrlər boyu öz təcrübəsində dərk edib, çünki dil mübarizəsi bəzən silahdan da kəskin olub.

Bu gün, XXI əsrdə də bu həqiqət dəyişməyib: millətin varlığını qorumaq istəyiriksə, dilini yaşatmalıyıq.

 

Dil – millətin yaddaşı

 

Hər bir xalqın tarixi onun dilinin qatlarında gizlənir.

Sözlər dəyişir, amma onların kökü, mənşəyi, daşıdığı mənəvi yük qalır.

Azərbaycan dili minilliklər boyu bu torpaqda formalaşmış, xalqın ağrısını, sevincini, mübarizəsini özündə yaşatmışdır.

Bir xalqın tarixini arxivlərdə deyil, sözündə tapmaq olar.

“Yurd”, “Vətən”, “Ana”, “Söz”, “İnam” kimi sadə sözlərdə yüzillərin enerjisi var.

Bu sözlər təkcə lüğət vahidi deyil — xalqın daxili aləminin portretidir.

Azərbaycan dili qədim türk kökləri üzərində formalaşaraq həm zəngin ədəbiyyat, həm də dövlət dili səviyyəsinə yüksəlib.

Bu dilin hər səsi, hər kəlməsi xalq ruhunun musiqisidir.

 

Dil və kimlik – ruhun səsi

 

Dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də milli kimliyin simvoludur.

Bir xalqın dilinə baxmaqla onun mədəni səviyyəsini, mənəvi zərifliyini, düşüncə tərzini anlamaq mümkündür.

Çünki dil — millətin necə düşündüyünü, dünyanı necə dərk etdiyini göstərir.

Dilin itməsi millətin özünü itirməsi deməkdir.

Tarixdə neçə-neçə qədim xalqlar var ki, dilləri unudulduğu üçün kimlikləri də tarixdən silinib.

Bu səbəbdən dili qorumaq millətin varlığını qorumaq deməkdir.

Bəxtiyar Vahabzadənin “Ana dili” şeirindəki o məşhur misralar bu gerçəyi ən sadə, amma ən dərin formada ifadə edir:

“Millətini sevməyən bir insan,

Sevməz anasını, sevməz Vətənini.”

Burada “ana dili” anlayışı həm bioloji, həm də mənəvi bağın simvoludur.

Ana dilinə sədaqət — Vətənə, xalqa, kökə sədaqətdir.

 

Azərbaycan dili – dövlətin və ruhun sütunu

 

Müstəqillik dövründə Azərbaycan dili dövlət səviyyəsində qorunur və inkişaf etdirilir.

Bu, təkcə siyasi qərar deyil, həm də mənəvi siyasətdir.Cənab Prezident İlham Əliyev Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 80 illik yubileyində çıxışında vurğulamışdı: “Azərbaycan dili bizim milli kimliyimizin, milli varlığımızın əsasıdır. Bu dili qorumaq, saflığını saxlamaq hər birimizin borcudur.”

Bu sözlər dilə yalnız elmi və ədəbi dəyər kimi deyil, ideoloji və milli sərvət kimi yanaşmanın göstəricisidir.Çünki dövlətin dili — onun müstəqilliyinin səsidir.

Ulun Öndər Heydər Əliyevin məşhur fikrini xatırlatmaq yerinə düşər:  “Hər bir xalqın varlığını, milliliyini, mənəviyyatını yaşadan onun dilidir.”

Bu yanaşma müasir Azərbaycan dövlətinin dil siyasətinin fəlsəfi təməlini təşkil edir.

Məhz bu siyasət sayəsində Azərbaycan dili bu gün təhsildə, mediada, elmdə və beynəlxalq səviyyədə öz yerini möhkəmləndirib.

 

Dilin saflığı – mədəni məsuliyyət

 

Qloballaşma dövründə dillər bir-birinə qarışır, yeni ifadələr, yad sözlər, internet dili yaranır.

Bu proses təbii olsa da, ana dilinin saflığını qorumaq hər bir ziyalının və vətəndaşın borcudur.

Gənclər çox zaman “dil dəyişməlidir” deyirlər.

Bəli, dil canlı orqanizmdir, o dəyişir, yenilənir. Amma bu dəyişiklik mənanı yox, ifadəni zənginləşdirməlidir.

Əgər dilin öz ruhu, öz qaydaları pozulursa, bu artıq yeniləşmə deyil — yadlaşmadır.

Bu mənada dilin saflığı – təkcə qrammatika deyil, mənəviyyat məsələsidir.

Çünki dili pozmaq, əslində, düşüncə sistemini pozmaqdır.

 

Ədəbiyyat – dilin nəfəsi

 

Ədəbiyyat dilin ən ali ifadə formasıdır.

Əgər dil millətin ruhudursa, ədəbiyyat o ruhun danışan səsidir.

Ədəbiyyat vasitəsilə dil yalnız yaşamaqla qalmır, həm də yüksəlir.

Azərbaycan ədəbiyyatı əsrlər boyu dilimizin zənginliyini, poetik gücünü, dərin mənəvi qatlarını göstərib.

Nizami Gəncəvi, Füzuli, Xətai, Sabir, Cavid, Cəlil Məmmədquluzadə, Səməd Vurğun kimi dahilər Azərbaycan dilini sadəcə yazı vasitəsi kimi deyil, estetik aləm kimi yaşadıblar.

Bu gün də çağdaş ədəbiyyat dilin canlılığını qorumaqda mühüm rol oynayır.

Əgər bir xalqın ədəbiyyatı yaşayırsa, deməli onun dili yaradır, yəni yaşayır.

 

Dil tərbiyəsi – ailədən başlayır

 

Dil təkcə məktəbdə yox, evdə, ailədə, gündəlik sözdə formalaşır.

Uşaq ilk dəfə “ana” sözünü evdə eşidir.

Bu, yalnız bir kəlmə deyil, milliliyin başlanğıcıdır.

Əgər valideyn övladı ilə yad dildə danışırsa, onu öz kökündən uzaqlaşdırır.

Bu, bəlkə də fərqinə varılmadan edilən, amma ən ağır mədəni itkilərdən biridir.

Ona görə də dil tərbiyəsi ana laylasından, nənə nağılından, xalq mahnısından başlamalıdır.

Məktəb və universitet isə bu təməli möhkəmləndirməlidir.

 

Texnologiya dövründə dilin gələcəyi

 

Rəqəmsal əsr dil üçün həm təhlükə, həm də fürsətdir.

Bir tərəfdən, internet dilin strukturunu sadələşdirir, bəzən korlayır; digər tərəfdən, dilin təbliği üçün yeni platformalar yaradır.

Azərbaycan dilində elektron lüğətlər, tədris proqramları, ədəbi portallar, audio və video məzmunlar artdıqca, dilin yaşaması daha geniş auditoriyaya çatır.

Əsas məsələ bu məzmunun keyfiyyətidir — çünki dil keyfiyyətli sözlə yaşayar.

Əgər biz interneti dilin düşməni deyil, onun müasir səfiri kimi görsək,

onda ana dilimiz rəqəmsal çağda da öz təntənəsini qoruyacaq.

 

Dil və dövlətin gələcək baxışı

 

Azərbaycan dövləti bu istiqamətdə uzunmüddətli strategiyalar həyata keçirir.

Milli terminologiyanın yenilənməsi, dilin beynəlxalq səviyyədə tədrisi, tərcümə ədəbiyyatının genişləndirilməsi – bütün bunlar dilin qlobal səviyyədə möhkəmlənməsinə xidmət edir.

AMEA-nın 80 illik yubileyində Prezident İlham Əliyevin dil haqqında söylədiyi fikirlər bir daha bu istiqamətin prioritetliyini göstərir: “Ana dilimizi qorumaq bizim həm borcumuz, həm də qürur mənbəyimizdir. Azərbaycan dili bu gün təkcə ölkəmizdə deyil, dünyada da eşidilən dildir.”Bu, dilin yalnız milli yox, dövlət və beynəlxalq səviyyədə strateji dəyər kimi qəbul olunduğunu sübut edir.

 

Dil millətin ruhudur — bu, sadəcə poetik ifadə deyil, tarixi və mədəni qanundur.

Ruhsuz bədən necə yaşaya bilməzsə, dilsiz millət də mövcud ola bilməz.

Bizim borcumuz bu dili sevmək, saflığını qorumaq, gələcək nəsillərə əmanət etməkdir.

Çünki dil – yalnız söz deyil, millətin nəfəsi, musiqisi, yaddaşı və kimliyidir.

Ana dilinə sahib çıxmaq – özünə, xalqına, dövlətinə sahib çıxmaq deməkdir.

Və bu, hərbirimizingündəlikhəyatında ənalivəzifədir.

 

Unutmayaq: millətdiliniqoruyursa, deməliruhuyaşayır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.11.2025)