Rəqsanə Babayeva, rejissor, yazıçı, “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün
Azərbaycan xalqının minillik tarixi, zəngin mədəniyyəti, poeziya və nəsr ənənəsi bir mərkəzdə – ana dilimizdə toplanır. Bu dil bizim milli varlığımızın sütunu, kimliyimizin mayası, düşüncəmizin ifadə vasitəsidir. Lakin bu gün sürətlə dəyişən informasiya axınında, virtual dünyanın hökm sürdüyü bir çağda ana dilimizin – xüsusilə də onun ədəbi qatının – qorunması ciddi bir ictimai məsuliyyətə çevrilib. Və bu məsuliyyətin ən mühüm daşıyıcısı gənclikdir.
Dil yalnız vasitə deyil, dünyagörüşüdür
İnsanın ana dilində danışması, yazması və düşünməsi, onun sadəcə kommunikasiya ehtiyacını deyil, daxili dünyasını, mənəvi dayağını da formalaşdırır. Ədəbi dil – sadəcə gözəl ifadələr toplusu deyil, bir xalqın öz-özünü necə tanıdığını, necə başa düşdüyünü və necə yaşadığını göstərən güzgüdür.
Lakin son illərdə – xüsusən sosial şəbəkələrin və xarici mədəni təsirlərin güclənməsi ilə – ədəbi dildən uzaqlaşma, qarışıq və təhrif olunmuş nitq formalarının yayılması artıq adi hala çevrilib. “Like”, “story”, “vibe”, “xətrinə getməsin də”, “o qədər də yox eee” kimi ifadələr – nə danışıq, nə də yazı dili baxımından sağlam bir mənzərə yaratmır. Bu isə artıq fərdi seçim yox, milli məsuliyyət məsələsidir.
Ədəbi dildən uzaqlaşma: səbəblər və nəticələr
Bugünkü gəncliyin bir hissəsi dilə bəzən “əngəl” kimi baxır. Onlar üçün “sadə və sürətli” olan daha münasibdir. Lakin unutmaq olmaz ki, sadəlik və səviyyəsizlik eyni şey deyil. Sadə danışmaq olar, amma ana dilinin qaydalarını qoruyaraq. Təəssüf ki, bu məqamda həm ailə, həm məktəb, həm də media üzərinə düşən vəzifəni tam yerinə yetirmir.
Məktəblərdə bəzən ədəbi dilin tədrisi quru qrammatika çərçivəsində qalır. Gənclərə dilin ruhu deyil, strukturu öyrədilir. Halbuki ədəbi dilin gücünü dərk etmək üçün Nizaminin, Füzulinin, Səməd Vurğunun misraları öyrənilməli, onların içindəki fikir zənginliyi hiss edilməlidir.
Sosial şəbəkələr və dilin deformasiyası
Sosial platformalar bir tərəfdən gənclərə öz fikirlərini ifadə etmək imkanı verirsə də, digər tərəfdən yazı və nitq keyfiyyətini ciddi şəkildə zədələyir. Emojilər, abbreviaturalar, səs uydurmaları (məsələn: “ştt”, “ufff”, “omg”, “awwww”) dilin axıcılığına və ədəbi-estetik gücünə zərbə vurur.
Bu problem yalnız estetik məsələ deyil – şəxsiyyətin formalaşmasına da birbaşa təsir göstərir. Dil bərbad olduqca düşüncə də səthi və qarmaqarışıq olur. Özünü doğru ifadə edə bilməyən bir gənc, zamanla nə hiss etdiyini, nə də nə istədiyini anlayacaq qədər dəqiq düşünə bilmir.
Ədəbiyyat yenidən gəncliyin içində yaşamalıdır
Bəs bu mənzərəni necə dəyişmək olar? Çarə təkcə qadağada deyil. Əsl çıxış yolu – ədəbi dili sevdirən müasir vasitələr yaratmaqdır. Gənclərin ruhuna toxunan romanlar, serial ssenariləri, tamaşalar və YouTube formatlı qısa monoloqlar yaradılmalıdır ki, gənclər bu dildə danışmaq istəsin.
Bu yolda dövlətin dəstəyi şərtdir, amma mədəniyyət xadimlərinin, yazıçı və rejissorların, müəllimlərin və valideynlərin birgə məsuliyyəti daha önəmlidir. Ədəbi dil mühazirələrlə deyil, həyatın içində yaşadıqca qorunur.
Gələcək dili qoruyanların olacaq
Bugünün gənci sosial şəbəkədə necə yazırsa, sabah elə də yazıçı olacaq. Bugün ana dili ilə məsafəli olan sabah nə parlamentdə, nə mətbuatda, nə də səhnədə özünü ifadə edə bilməyəcək. Millət – dili ilə var olur. Dil getdikcə – millət də sönür.
Tarix sübut edir: sözü güclü olan xalqın özü də güclü olur. Odur ki, bu gün gənclərə veriləcək ən dəyərli miras – var-dövlət deyil, ədəbi dildə danışma, yazma və düşünmə mədəniyyətidir.
Əgər gənclik bu məsuliyyəti dərk edərsə, ana dilimiz təkcə keçmişin yadigarı deyil, gələcəyin təminatına çevriləcək.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(21.08.2025)
