Rəqsanə Babayeva, rejissor, yazıçı. “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

Bir vaxtlar poeziya kitabdan doğulurdu, bu gün isə çox zaman ekran işığında doğulub ekranda da yox olur. İstər istəməz, sual yaranır: bu dövr şeirə daha çox oxucu qazandırır, yoxsa onu keyfiyyətdən məhrum edib? Şair yazmaq üçün yazır, yoxsa bəyənilmək üçün?

Sosial media: Sözün yeni səhnəsi

Facebook, Instagram, X (keçmiş Twitter), TikTok və digər platformalar poeziyanı geniş kütləyə çıxarmaq baxımından əlverişli imkanlar yaradıb. Əvvəllər bir şairin misralarını oxumaq üçün onun kitabını tapmaq, kitabxanaya getmək, jurnalda axtarış etmək lazım idi. İndi isə bir kliklə yüzlərlə “şeir” göz qabağındadır.

Ancaq məsələ buradadır: görünənlərin hamısı poeziyadırmı?

Qafiyəli statuslar dövrü

Ədəbiyyat tarixində heç vaxt bu qədər “şair” olmayıb. Hər biri bir səhifə açıb, hər biri oxucu yığmaq, paylaşılmaq, izlənmək, tanınmaq istəyir. Bu isə zamanla şeirin özündə də struktur və dəyər dəyişikliyinə səbəb olur:

Forma məzmuna qalib gəlir

Dərinlik sadəliyin arxasında gizlənir

Qafiyə – fikir yox, dekor olur

Şeirin “viral” olmasına yönələn yazılar poeziyanı gündəlik istehlak məhsuluna çevirir. Misralar “reels” musiqisinə uyğunlaşdırılır, “sözlər montajlanır”, hisslər estetika ilə örtülür. Nəticədə şeir öz təməl funksiyası olan ruhu oyatmağı, düşüncəni silkələməyi itirir.

Bəyənmək – keyfiyyət göstəricisi deyil

Ən çox “like” alan şeir mütləq ən yaxşısıdırmı? Ədəbiyyatda kütlənin reaksiyası bəzən səthin bəyənilməsinə əsaslanır, dərinliyə yox. Poeziya isə bəzən ilk baxışdan “bəyənilməyəcək qədər ciddi” ola bilər. Əsl poeziya hər kəsin anlamadığı, amma anlayanın silkələndiyi mətndir.

Sosial mediada isə çox zaman anlaşılan, asan qavranılan, hissi manipulyasiyaya açıq şeirlər populyar olur. Bu da oxucu zövqünü tədricən formalaşdırır – daha doğrusu, zövqü zəiflədir.

Poeziya – səssiz, lakin dərin çağırışdır

Ədəbiyyat bir tələsik istehlak vasitəsi deyil. O, vaxt istəyir, tənhalıq, düşüncə, susqunluq, acı, yaddaş, dinləmə qabiliyyəti tələb edir. Sosial media isə çox vaxt bu məkanlara yer buraxmır. Bir video 10 saniyə, bir status 3 cümlə, bir şeir isə... keçici bir effekt.

Belə bir dünyada poeziyanın qeyri-kommersiya gücü təhlükə altındadır. Çünki o paylaşılmasa da yaşaya bilər, amma paylaşılmaq xətrinə yazılsa – tez ölür.

Yeni şairlər – real istedad, yoxsa alqoritmin məhsulu?

Sosial mediada parlayan gənclər arasında çox dəyərli imzalar var. Onlar yazdıqları ilə cəmiyyətə təzə nəfəs gətirirlər. Lakin bir çox “şair” də yalnız algoritmin yaratdığı illüziyadır. Məşhur olmaq üçün yazan, poeziyanı vizual effektlə bəzəyən, amma sözə məsuliyyətlə yanaşmayan kütlə artmaqdadır.

Yazmaq məsuliyyətdir. Poeziya – özünü deyil, həqiqəti ifadə etmək cəhdidir. Və sosial media bu həqiqəti bəzən görünməz edir.

Nəticə: Platforma günahkar deyil – seçim insanındır

Əslində sosial media – sadəcə bir vasitədir. Onu necə istifadə etdiyimiz bizim düşüncə və dəyərlər sistemimizdən asılıdır. Sosial media sayəsində gözəl poeziya kəşf edənlər də var, sosial mediada şeirin dəyərini tənqid edənlər də.

Əsas məsələ – şairin niyyəti və oxucunun gözləntisidir.

Yazmaq – paylaşmaq üçün yox, qalmaq üçün olmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)