İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
İqlim dəyişiklikləri və ekoloji problemlər, bu günümüzün ən önəmli qlobal məsələlərindən biridir. Bu məsələlər, yer üzündəki təbii sistemlərin pozulması və insanların həyatına olan təsirləri ilə bağlı geniş müzakirələrə səbəb olur. İqlim dəyişikliyi, ekosistemlərə və insanların həyatına ciddi təsir göstərə biləcək bir problemdir və bu məsələnin həlli çox vaxt sürətli və birgə fəaliyyət tələb edir.
İqlim Dəyişiklikləri:
İqlim dəyişiklikləri, yerin atmosferindəki uzunmüddətli dəyişiklikləri və bu dəyişikliklərin planetin ekosisteminə və həyat şərtlərinə təsirini ifadə edir. Bu dəyişikliklərin əsas səbəbi insan fəaliyyətidir, xüsusilə sənayeləşmə və fosil yanacaqların (neft, kömür, təbii qaz) yandırılması ilə bağlı emissiyalardır.
1. Qlobal istiləşmə:
Qlobal istiləşmə, planetin orta temperaturunun artmasını nəzərdə tutur. Bu proses, atmosferə buraxılan qazlar (karbon dioksid, metan, nitrojen oksidləri və s.) nəticəsində istilik enerjisinin tutulmasına səbəb olur. Bu, iqlim şərtlərinin dəyişməsinə və təbii fəlakətlərin artmasına yol açır.
2. Qlobal istiləşmənin təsirləri:
*Buzlaqların əriməsi və dəniz səviyyəsinin qalxması:*
Yüksələn temperatur nəticəsində, qütb bölgələrindəki buzlaqlar və dağ buzları əriməyə başlayır. Bu, dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə və sahil bölgələrindəki ərazilərin su altında qalmasına səbəb olur.
*Ekstremal hava hadisələri:*
Qlobal istiləşmə, tropik fırtınaların, qasırğaların, quraqlıqların, sel və digər ekstremal hava hadisələrinin artmasına səbəb olur.
*Əkinçilik və su təchizatı:*
Quraqlıqlar və iqlim dəyişiklikləri nəticəsində suyun təchizatı və əkinçilik sahələri əhəmiyyətli dərəcədə təsirlənir. Bu, qida təhlükəsizliyinə və kənd təsərrüfatına ciddi təsir edir.
Ekoloji Problemlər:
İqlim dəyişikliklərinin gətirdiyi ekoloji problemlər, təbiətə və insan həyatına birbaşa təsir göstərir. İnsan fəaliyyəti ekosistemləri təhdid edir, biyoçeşidliliyi azaldır və ekosistem xidmətlərini zəiflədir.
*1. Çirklənmə:*
*Hava çirkliliyi:*
Sənaye fəaliyyəti, nəqliyyat vasitələrinin istifadəsi və enerji istehsalı nəticəsində havada zəhərli maddələr (karbon monoksid, azot oksidləri, kükürd dioksid və s.) yığılır. Bu çirkləndirici maddələr yalnız sağlamlıq problemləri yaratmır, həm də iqlim dəyişikliyinə təsir edir.
*Su çirkliliyi:*
Kimyəvi maddələrin və plastiklərin su hövzələrinə atılması, su təchizatı üçün həyati əhəmiyyətə malik olan təbii resursları çirkləndirir.
*Torpaq çirkliliyi:*
Kimyəvi gübrələr, pestisidlər və sənaye tullantıları torpağı çirkləndirir və bu da bitkilərin və heyvanların sağ qalmasına təhlükə yaradır.
*2. Biyoçeşidlik itkisi:*
İqlim dəyişiklikləri və ekosistemlərin pozulması nəticəsində, bir çox növün həyat mühiti itir, bu da onların yox olmasına gətirib çıxarır. Təbii ekosistemlərdəki biyoçeşidlik, insanların qida zəncirindəki rolunu oynayır və ekosistemlərin davamlılığını təmin edir.
*3. Meşələrin kəsilməsi:*
Meşələr, karbon dioksidi udmaq və oksigen istehsal etmək baxımından vacibdir. Ancaq meşələrin kəsilməsi, əkinçilik və şəhərsalma səbəbiylə meşə sahələrinin azalması, ekosistemi ciddi şəkildə təhdid edir.
*4. Su ehtiyatlarının azalması:*
Artan əhali və sənayeləşmə nəticəsində təbii su ehtiyatları azalır. İqlim dəyişiklikləri ilə bağlı quraqlıqlar və suyun qeyri-bərabər paylanması su təchizatını çətinləşdirir.
İqlim Dəyişiklikləri və Ekoloji Problemlərin Qarşısının Alınması:
*1. Fosil Yanacaqların Azaldılması:*
Fosil yanacaqların istifadəsinin azaldılması və təmiz enerji mənbələrinin istifadəsinin artırılması. Günəş enerjisi, külək enerjisi və hidrogen kimi bərpa olunan enerji mənbələri bu sahədə mühüm addımlar atmağa kömək edir.
*2. Yaşıl İnfrastruktur:*
Yaşıl şəhərlər və şəhərsalma layihələri təbiətə uyğun inkişafı təşviq edir. Bu, həm də karbon emissiyalarını azaldır və təbii ekosistemləri qoruyur.
*3. Meşəçilik və Bərpa:*
Meşələrin qorunması və bərpası, atmosferdən karbon dioksidi udmaq üçün vacib bir yanaşmadır. Ağaçların əkilməsi və ya mövcud meşələrin qorunması həm iqlim dəyişikliklərinə, həm də ekosistemlərə müsbət təsir edir.
*4. Təkrar İstifadə və Geri Dönüşüm:*
Plastiklər və digər tullantıların təkrar istifadəsi və geri dönüştürülməsi, çirklənmənin qarşısını almağa kömək edir. Bu, həmçinin təbii resursların israfını azaldır.
*5. Beynəlxalq Sazişlər və Kooperasiya:*
Qlobal səviyyədə iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizə üçün beynəlxalq əməkdaşlıq önəmlidir. Paris İqlim Razılaşması kimi sazişlər, ölkələrə iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizədə qarşılıqlı məsuliyyət götürməyə imkan verir.
_İqlim Dəyişiklikləri və Ekoloji Problemlərlə Mübarizədə Hər Kəsin Rolu:_
*Fərdi səviyyədə:*
Hər kəs gündəlik həyatında enerji təchizatını optimallaşdırmaq, təkrar istifadə etmək, tullantıları azaltmaq və təmiz enerji mənbələrinə keçid etməklə iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizəyə qatılmağa kömək edə bilər.
*Sosial və siyasi səviyyədə:*
Hökumətlər və beynəlxalq təşkilatlar iqlim dəyişikliklərinin qarşısını almaq üçün qanunvericilik və siyasətlər tətbiq etməli, təmiz enerji investisiyalarını dəstəkləməlidir.
İqlim dəyişikliyi və ekoloji problemlərlə bağlı mübarizə, qlobal səviyyədə çoxşaxəli və uzunmüddətli bir yanaşma tələb edir. Bu mövzuda hər bir fərdin və təşkilatın fəaliyyətləri çox önəmlidir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.04.2025)
