“Beyləqan böyüyüb Cənubi Qafqazın görkəmli şəhərlərindən birinə çevrilir”.
Aygün Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Beyləqan təmsilçisi
Qədim ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndələri çoxdur. Azərbaycan ədəbiyyatının zənginləşməsində böyük rolu olan, bədii örnəklər bəxş edən şairlərimizdən biri də beyləqanlı Məsud ibn Namdardır (X–XI əsrlərdə yaşayıb).
Yazılı mənbələrdən çox ədibin özü öz əlyazmalarında istər yaradıcılığı, istərsə də həyatı, yaşadığı dövr haqqında məlumatlar verir. Həmin məlumatlara nəzər yetirək:
XI–XII əsrlərdə yaşayıb-yaratdığı deyilən ziyalı təkcə şair deyil, eyni zamanda siyasi işlərlə məşğul olan, şəhərin daxili işlərini nəzarəti altında saxlayan Namdarın vəzifəsi müstafi olmuşdur. O, Beyləqanın muxtariyyət qazanması üçün çalışmış və tarixi hadisələri əsərlərində təsvir edərək həmin dövrdən xəbər vermişdir. Məsud ibn Namdar bu məlumatları bizə öz əlyazmaları vasitəsilə çatdırır. O, eyni zamanda bu yazılarında şəhərin siyasi vəziyyətindən başqa sənəti, sənətkarları haqqında da qeyd etmişdir. Bu yazılarından birində ədib Beyləqanı belə təsvir. Edir: “Beyləqan böyüyüb Cənubi Qafqazın görkəmli şəhərlərindən birinə çevrilir”.
Şairin özünün yazılı məlumatlarına əsasən demək olar ki, o, ərəb, fars və türk dillərində əsərlər yaratmışdır. Bizə gəlib çatan yazıları isə ərəb dilində olan hekayələr, məktublar və şeirləri olmuşdur. Araşdırmamız zamanı məlum oldu ki, şairin həyat və yaradıcılığının son və ən uğurlu tədqiqatçısı V.B.Beylis olmuşdur. Yalnız alim onu orta əsrin elm sahəsində olan alim kimi deyil, bir ədib kimi müəyyən etmişdir. Şairin dövrümüzə gəlib çatan əlyazması 3 hissədən ibarətdir. Bunlar yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi hekayətlər, məktublar və şeirlərdir. Məsud ibn Namdarın yazılarılarından məlum olur ki, o, həmdə Şirvanda və Gəncədə də fəaliyyət göstərmişdir. Məsələn, “Əl-Xənziyyət” Gəncə dövrü, “Əl- Beylənnəyyət” Beyləqan dövrünün şeirləri kimi qeyd edə bilərik. Namdarın 2000 beytdən çox poetik nümunələrində əsas etibarilə xalq yaradıcılığından da geniş istifadə etmişdir. Bundan başqa ədibin yaradıcılığını tədqiq etdiyimiz zaman onun sözləri hikmətli kəlam kimi qeyd olunmuş, Məsud ibn Namdardan götürülmüş atalar sözləri adı ilə təqdim edilmişdir. Hətta o kəlamlardır ki, biz onlardan gündəlik həyatımızda daim istifadə edirik. Həmin nümunələrdən bir neçəsinə nəzər salaq. “Çox istəyən azdan da olar”, “Nə əkərsən onu da biçərsən”, “ Baxtın yatdı, sən də yat”,” İki həkimi olan xəstə sağalmaz” və s.
Tarixdən məlumdur ki, şairin yaşadığı dövr çətinliklər, müharibələr, zülm zillətlər ili olmuşdur. Onun yazılarında zəmanədən, taxt-tac hərisi olan hökmdarlardan şikayətlərinə də rast gəlirik. Onun giley-güzar dolu, şikayət xarakterli yazıları çoxdur. Eyni zamanda tərbiyəvi əhəmiyyət daşıyan, insanları ədalətli olmağa, nəzakətli davranmağa səsləyən yazıları da az deyildir. Etiqatlara dərin hörmətlə yanaşan beyləqanlılar qədr gecəsini xüsusi olaraq qeyd etmişlər. Bu məlumatı burada qeyd etməyimiz də əbəs yerə deyildir. Çünki Namdarın yazılarında da bu məqamlara rast gəlmək mümkündür. Buna dair bir nümunəyə baxaq.
Leylətül-Qədr Gecəsində
“Leylətül-qədr” i tanrı özü seçib, bəyənib,
Haman gecə şeytanın əməlləri.
Əgər bilmək istəsən nədir “Leylətül- qədr”
Gərək ki, açıq gözlə sən açasan səhəri.
Şair bu sözləri ilə Qədr gecəsi barədə qısa da olsa məlumat verir. Nəzərə alsaq ki, şairin yaşadığı dövr XI əsrə təsadüf edir, bu dövrdə də insanların dini etiqatlara olan inancı, ramazan ayında oruc tutmaları, qədr gecələrində səhərə qədər oyaq qalıb zikr etmələri haqqında müəyyən məlumatlar vermiş olur.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(15.01.2025)
