Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Salam dəyərli izləyicilərimiz, " Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının bu dəfə  "Qonaq kürsüsü" rubrikasında psixoloq- psixoterapevt Fazil Cəfərovdur.

Fazil bəyin çox gözəl bir fikri - "Hər bir pasiyent mənim üçün ayrıca bir hekayədir. Onun bütün dərdini, problemini və onları yaradan səbəbləri araşdırıb taparaq  müalicə edirəm" diqqətimi cəlb etdi. 

 

-- Salam Fazil bəy, xoş gördük.

İlk növbədə istərdim ki, izləyicilərə özünüzü təqdim edəsiniz.

 

-- Mən, praktik psixoloq-psixoterapevt Fazil Cəfərov. Psixolinqvistikanı və demək olar ki, bütün məlum olan psixoterapiya üsullarını mükəmməl bilirəm.

Problemli vəziyyətin yaranma səbəblərini tapıram. Onu həll edirəm və təkrarlanmamasının qarşısını almağı öyrədirəm.

Psixologiya  üzrə təhsilim: AKADEMİYA VELES - praktik psixoloq-psixoterapevt; Beynəlxalq Hipnoz Cəmiyyətinin Rusiya Psixoterapevtik Assosiasiyasının Klinik Hipnoz İnstitutu - Klinik hipnoz və qısa müddətli psixoterapiya.

 

-- Məlumdur ki, Psixologiya insan düşüncəsini, davranışlarını və emosiyalarını öyrənən elmdir. Fazil bəy, neqativ düşüncələr insanın emosional və psixi sağlamlığına mənfi təsir edən düşüncə formalarıdır. Bu cür düşüncələrin insanın özünə inamını zədələyərək və stressi artıraraq depressiyaya yol açdığının şahidiyik.

Neqativ düşüncələrlə necə mübarizə aparmaq olar?

 

--Neqativ düşüncələrlə mübarizə aparmağın yolları:

1.  *Düşüncələrini tanı və qəbul et* – Özünü neqativ düşündüyün üçün qınama. Sadəcə bunu fərq et və qəbul et.

2.  *Məntiqi dəyərləndir* – Düşüncənin həqiqət olub-olmadığını yoxla. Faktlara əsaslanırmı, yoxsa sadəcə qorxularının nəticəsidir?

3. *Daha pozitiv alternativlər yarat* – “Mən bacarmayacam” əvəzinə “Hazırda çətindir, amma öyrənə bilərəm” kimi ifadələrdən istifadə et.

4.  *Düşüncəni yönləndir* – Problemlərə həll yönümlü bax. Neqativ düşüncə səni hara aparır? Alternativ yol varmı?

5.  *Şüurlu fasilələr ver* – Musiqi dinlə, idman et, dərin nəfəs al. Beyninə istirahət ver ki, neqativdən çıxıb balans tapsın.

6.  *Minnətdarlıq vərdişi yarat* – Hər gün sənin üçün yaxşı olan 3 şeyi yaz. Beynin zamanla müsbət yönə fokuslanmağa başlayacaq.

Əsas olan odur ki, neqativ düşüncələr gələndə onları avtomatik həqiqət kimi qəbul etmə. Onları analiz et, dəyiş və pozitiv alternativlər yarat!

 

-- Fazil bəy, yaradıcı insanlar yaradıcılıq böhranını aradan necə qaldıra bilər?

 

--Yaradıcı böhran beyinin yorğunluğundan və monotonluqdan qaynaqlanır. Bunun öhdəsindən gəlmək üçün:

 *1. Mühiti dəyişin* – yeni yerlər, təcrübələr və insanlar beyninizə yeni stimul verəcək.

 *2.  Fasilə verin* – zehni rahatlatmaq üçün başqa fəaliyyətlə məşğul olun.

 *3.  Məqsədinizə yox, prosesə fokuslanın* – mükəmməllik axtarışı blok yaradır.

*4.  Alternativ baxışlar axtarın* – fərqli sahələrdən ilham alın.

 *5.  İlham gözləməyin, hərəkətə keçin* – yaradıcılıq məşq kimidir, nə qədər çox etsəniz, bir o qədər axıcı olur.

Əsas odur ki, beyninizi rahatladıb, ona yeni perspektivlər verin!

 

-- Oxucular üçün daha da maraqlı olsun deyə, gəlin hər hansı bir xəstəliyin psixoloji səbəblərinə varaq. Məsələn, astma xəstəliyinin.

 

--Astma  xəstəliyi emosional gərginlik, stress, qorxu və basdırılmış duyğuların (məsələn, qəzəb, kədər) təsiri ilə tətiklənə bilər.

Əsas psixoloji səbəblər:

*1. Daxili konfliktlər və emosiyaların basdırılması*

*2. Uşaqlıq travmaları və ya stressli hadisələr*

*3. Qorxu və narahatlıq hissləri*

*4. Diqqət və qayğı ehtiyacı*

 

--Narsistik mükəmməlliyyətçilik nədir?

 

--Narsistik mükəmməlliyyətçilik – insanın özünü qüsursuz və üstün göstərməyə məcbur hiss etməsi, tənqidə qarşı həssas olması və başqalarından da mükəmməllik gözləməsidir.

Bu xüsusiyyətin əsas psixoloji xüsusiyyətləri:

 *1. Özünütəsdiq ehtiyacı* – daim başqalarının təsdiqinə və tərifinə ehtiyac duymaq.

 *2. Tənqidə dözümsüzlük* – kiçik səhvlər belə ciddi özünəinam problemlərinə səbəb ola bilər.

 *3. Başqalarına yüksək gözləntilər* – ətrafındakı insanlardan da eyni mükəmməlliyi tələb etmək.

 *4. Qorxu və narahatlıq* – uğursuzluq qorxusu səbəbindən bəzi işlərə başlamaqdan çəkinmək.

Bu cür mükəmməlliyyətçilik insanın özünü inkişaf etdirmək yerinə, daim başqalarının reaksiyasına bağlı yaşamasına səbəb olur.

 

-- Dəyərli psixoloqumuz, məlumdur ki, Ədəbiyyat və Psixologiya bir- biri ilə qaçılmaz bağlılıqdadır. İnsan düşüncəsi, təxəyyülü, hissi həm Ədəbiyyatın, həm də Psixologiyanın ortaq mövzusudur. Faiq Hüseynbəyli adlı şairimizin şeirinə psixoloji aspektdən yanaşaqmı?

 

DÜNYA

 

Ey uyan dünyanın cah-cəlalına,

Bürünüb laləyə, süsənə dünya.

Deyirlər fanidi, Məmmədmisalı,

Nə mənə qalacaq, nə sənə dünya.

 

Canında yüzillik, minillik sirr var,

Üstünü toz basan iz var, ləpir var.

Deyirlər, genişdir, hamıya yer var,

Dar gəlir həyatdan küsənə dünya.

 

Başını itirən ayaq axtarır,

Yuxulu gecədə oyaq axtarır...

Yorulur, özünə dayaq axtarır,

Çatanda yetmişə, səksənə dünya.

 

Dünya başdan-başa dola nur ilə,

Ruhlar səcdə edə yeni şur ilə.

Zamanın sahibi gələ Sur ilə,

Bir səsdən qəflətən səksənə dünya.

 

Pak edə bilərmi su insanları?

Pak edə bilərsə, yu insanları.

Niyə fırladırsan bu insanları?

Kimsən e axı sən? Nəsən e, dünya? ( Faiq Hüseynbəyli)

 

Fazil bəy, bu şeirə psixoloji aspektdən nəzər saldıqda nəyi gördünüz?

 

-- Bu şeir dünyanın faniliyini, insan həyatının müvəqqətiliyini və varlığın mahiyyətini dərin fəlsəfi və psixoloji baxımdan tədqiq edir.

Psixoloji izah:

Dünya və onun cazibəsi

_*1. Şeirin ilk bəndində dünyanın cazibəsi, cah-cəlalı, gözəlliyi vurğulanır.*_

_*2. Psixoloji baxımdan insanların maddi dünyaya bağlanması və ona aldanması bu hissədə əks olunur.*_

_*3. Lakin fani olduğu xatırladılır – yəni insanlar dünyaya çox bağlanmamalıdır.*_

 

 Həyatdan küsənlər və dünyaya baxış

 *1. "Dar gəlir həyatdan küsənə dünya"* _*misrası dərin psixoloji məna daşıyır.*_

*2. Bu, depressiv və pessimist dünyagörüşünə malik insanların reallığı fərqli görməsini təsvir edir*_

*3. Psixologiyada buna*_ _*"bilişsel çarpıtma"*_  _*deyilir – yəni dünya dəyişmir, lakin insanın daxili vəziyyəti dünyanı fərqli qavramasına səbəb olur.*_

 

İnsan yaşlandıqca dəyişən psixologiya

*1. "Çatanda yetmişə, səksənə dünya"* _*misrası yaşla bağlı psixoloji dəyişikliyi göstərir.*_

_*2. İnsan gənc yaşlarında daha çox maddi və zahiri şeylərə önəm verir, lakin yaşlandıqca daxili sakitlik, dayaq, mənəvi dəyərlər axtarır.*_

*3. Bu* , _*"həyatın mənasını anlama mərhələsi"*_  _*adlanan psixoloji mərhələ ilə bağlıdır.*_

 

Zaman və qiyamət günü motivi

 *1."Zamanın sahibi gələ Sur ilə"* _*misrası insan psixologiyasında ümid və qorxu duyğularını oyadır.*_

_*2. İnsan təbiəti naməlum gələcək, ölüm və son haqda düşüncələrlə həmişə maraqlanır və narahat olur.*_

 

Dünyanın mahiyyəti – fəlsəfi sual

_*1. Son bənddə şair dünyaya bir sual verir:*_

 *2. "Kimsən e axı sən? Nəsən e, dünya?"*

_*3. Bu, insan psixologiyasında varlıq və həyatın mənası haqqında sualların daim mövcud olduğunu göstərir.*_

_*4. Psixologiyada eksistensializm (varoluş fəlsəfəsi) deyilən bir anlayış var ki, bu sual tam da o fəlsəfənin əsasını təşkil edir.*_

 

Nəticə:

Bu şeir, insan psixikasının müxtəlif mərhələlərdə dünyanı necə qəbul etdiyini, həyatın mənasını necə axtardığını və dünya ilə insan arasındakı psixoloji qarşıdurmanı təsvir edir.

_*1. Gənclikdə dünya cazibədar görünür,*_

*2. Depressiya yaşayanlara dünya dar gəlir,*

*3. Yaşlılıqda insan dünyada dayaq axtarır,*

*4. Axırda isə insan dünyanın mahiyyətini sorğulamağa başlayır.*

 

Psixoloji baxımdan bu şeir insan həyatının müxtəlif mərhələlərini və bu mərhələlərdə dünyaya olan fərqli baxış bucaqlarını təsvir edir.

 

-Rubrikamıza zamanınızdan pay ayırdığınız üçün Sizə minnətdarıq, hələ Sizinlə çox suallara cavab tapacağıq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)