İmran Verdiyev,Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi.“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Sizə Baltasar Qrasianın bəzi aforizmlərini ilə təqdim etmək istəyirəm. Yəqin ki, onun haqqında eşitmiş olarsınız. Eşitməyənlər üçün qısa məlumat verim.

B.Qrasian məşhur ispan yazıçısı və filosofudur. O, 08 yanvar 1601-ci ildə Belmontda həkim ailəsində doğulmuşdur. Uşaqlığı yoxsulluq içində keçmişdir. Qohumlarının köməyilə yezuit kollecində oxumuş, fəlsəfə və qrammatikanı öyrənmiş, Saraqossa universitetində isə ilahiyyat elmləri ilə tanış olmuşdur. 

1627-ci ildə Kallatude şəhər kollecinə qayıdıb orada qrammatika və ritorika üzrə müəllim işləyib. 1636-cı ildə Ueska şəhərinə dəyişilən Qrasian burada ədəbiyyat və incəsənət həvəskarları mühitinə düşür, yazıçı kimi formalaşır. Zadəgan don Vinsensio Xuan da Lastanossa ilə tanışlıq dünyəvi meyllərini gücləndirir.

İspaniyada barokkonun ən böyük nasirlərindən və nəzəriyyəçilərindən biri sayılır. (Barokko XVII –XVIII əsrlədə Avropa mədəniyyətində renessans və klassizm arasında mövcud olan bir cərəyan idi.)

Yezuit ordeninin rəhbərliyi onun dünyəvi meyllərini, ədəbi fəaliyyətini xoşlamır. Qrasian dəfələrlə etdiyi kimi yezuit ordeninin icazəsi olmadan əsərlərini (xüsusən "Tənqidçi" romanını) nəşr etdirdiyinə görə Salamankada təhqiredici istintaqa cəlb edilir, məhkəmənin qərarı ilə Qraus şəhərciyinə sürgün olunur. Burada ona yazmağa icazə vermir, pəhriz saxlamağa məcbur edib ac saxlayırlar. Salamanka məhkəməsindən bir il keçmiş o, Qrausda 06 dekabr 1658-ci ildə vəfat edir.

XIX əsr böyük alman şairi H.Heyne onu “əsrinin birinci adamı” adlandırmışdı. “Qrasian həyat müdrikliyinin, mənəvi biliklərin Aristoteli sayıla bilər”.(Ə.Nicat)

Qrasianın ədəbi irsi "Qəhrəman", "Siyasətçi", "Hazır-cavablıq sənəti", "Xoşrəftar", "Gündəlik kahin, yaxud ehtiyatlı olmaq sənəti" əsərləri və üçhissəli "Tənqidçi" romanından ibarətdir. Filosof yazıçının əsərlərində insan həyatının müxtəlif cəhətləri və problemləri əks etdirilir.

“Kamillik elmi” fəlsəfi traktatı isə onun ən gözəl və ən məşhur əsəridir. Yazıçı Ə.Nicat yazır ki, “Kamillik elmi” əsərinin daha vacib bir cəhəti onun insan mənəviyyatına, insan əxlaqına verdiyi qiymət və hər aforizmdə mənəvi gözəlliyin son nəticədə insana gətirdiyi qələbələrin labüdlüyünə olan inamdır”. “Kamillik elmi” fəlsəfi traktatı uzun əsrlər insanların masaüstü kitabı olmuşdur. 

B.Qrasianın həmin əsərindən seçilmiş, insanları kamilliyə və saflığa səsləyən 10 aforizmi diqqətinizə çatdırırıq.

1.     Xalqın məhəbbəti. Xalqın rəğbətini, xüsusən də məhəbbətini qazanmaq asan iş deyil. Bunun az bir qismi taleyin köməyi ilə, çoxu isə səy hesabına qazanılır. Tale adama yol acır, səy isə bu yolu davam etdirir.

2.     Niyyətini bildirmədən hərəkət et.  Gözlənilməzlik –müvəffəqiyyətin rəhnidir.Təmkinlilik kamilliyin məbədidir. Niyyəti açıqlamaq onu məhv etmək deməkdir, belə halda onun qüsurları qabaqcadan aşkar edilər, müvəffəqiyyətsizliyə uğramaq isə ikiqat fəlakət olar. Açıq oyunun nə xeyri, nə sevinci olar. Öz  məqsədini bildirməsən, hamıda, xüsusilə də yüksək vəziyyətin ümumi intizar doğurduğu, niyyətlərin sirlərə büründüyü, bu müəmmalı anlağılmazlığın ehtiram təlqin etdiyi yerdə böyük maraq oyadarsan.

3.     Özünü saxla. Hamının qabağında özünü göstərib, gücünü boş yerə sərf etmək lazım deyil. Ağlını və şücaətini də boş yerə sərf etmə. Mahir ovçu ov zamanı lazım olandan artıq çahin buraxmaz. Nəyin varsa, hamısını açıb göstərsən, sabah heç kimi heyrətləndirə bilməzsən.

4.     Uğurli sonluq. Fələyin imarətinə sevinç darvazasından girən, kədər darvazasından çıxır və əksinə. Təntənəli giriş barəsində yox, işin sonu, uğurlu çıxış barəsində fikirləş. Vacib deyil ki, girişində səni kütlə alqışlasın, buna hər kəs nail ola bilər. Əsas odur ki,hamının sevimlisi olasan və gedişindən hamı heyfsilənsin.

5.     Üstünlük birincidədir. Əgər birinci olan, həm də məşhurdursa, üstünlük ikiqatdır. Birinci gediş də böyük işdir, üstünlük səndə olur. Əgər başqaları qabaqlamasa, hər bir adam işində uğur qazanar. Birincilərə ad-san vərəsəlik kimi qismət olur. İkincilərə isə bu ad-sandan yalvarmaqla alınan qırıntılar qalır və nə qədər tər töksələr də, təqlidçilik damğasını öz üzərlərindən götürə bilmirlər.

6.     Batan günəş olanadək gözləmə. İşlər səndən uzaqlaşmamış, onlardan uzaqlaşmaq –ağıllı adamların həyati qaydalarından biridir. Öz sonluğunu təntənəli etməyə çalış, hərdən Günəş də batmasını görməsinlər deyə hələ tam parlaq olanda, bulud arxasında gizlənir. Belə halda bizə onun batıb-batmadığını yalnız anlamaq qalır. Vaxtında qəm-qüssədən qaçmaq lazımdır ki, sonradan özünə olan hörmətsizlikdən ziyan çəkməyəsən.

7.     Özünə dostlar tap. Dostluq –ikinci varlıqdır. Hər dost öz dostu üçün həm yaxşı, həm də ağıllıdır; dostlar arasında bütün işlər həll olunur. İnsanın qiymətini başqaları verir və onların dodaqları isə ürəklərində olanı deyir. Dost üçün ən yaxşı hədiyyə ona qarşı ürəyitəmiz olmaqdır. Dostluğu qazanmağın ən yaxşı üsulu özünün dost olduğunu göstərməkdir.

8.     Söhbətdə ehtiyatlı ol: rəqiblərlə ehtiyatı əldən verməmək, digərləri ilə ədəb qaydalarına uyğun hərəkət etmək üçün. Sözü demək asandır, onun dalında durmaq çətin. Danışıqda da vəsiyyətnamədə olduğu kimi, nə qədər az söz desən, bir o qədər az mübahisə olar. Mənasız şeylərdən danışmaqla daha mühüm işlər üçün zəmin hazırla. Gizlilikdə ilahi qüvvədən nə isə var. Söhbətdə asanlıqla ürəyini açan adamı inandırmaq və ona qələbə çalmaq asan olur.

9.     Özünü yarımac saxla. Qoy ağız həmişə nə isə istəsin. İstək dəyər ölçüsüdür. Yaxşı zövq nəinki cismani ehtirasın söndürülməsini tələb etmir, hətta onun alovlandırılmasını məsləhət görür. Az olsun, naz olsun –bu ikiqat yaxşıdır, çünki ikinci dəfə hər şey əvvəlki ləzzəti vermir. Həyi isə xoşagələn etmək istəyirsənsə, açlığın iştahını qızışdırdığı vaxt həmin şeyə yiyələn və doymamış ondan əl çək.

10. Boyun qaçırmağı bacar. Əgər boyun qaçırmaq bacarığı həyatın mühüm qaydalarından biridirsə, özü-özünə, bəzi işlərə, xüsusi adamlara “yox” deyə bilmək bacarığı daha vacibdir. Mənasız işlər adamın qiymətli vaxtını yeyən güvəyə bənzər. Boş-boş işlərlə məşğul olmaq heç nə etməməkdən qat-qat pisdir.