Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Timur (Tamerlan olaraq da tanınır) türklərin ən böyük sərkərdələrindən və dövlət xadimlərindən biridir. O, 14-cü əsrdə Mərkəzi Asiyada güclü bir imperiya quraraq Avrasiyada geniş əraziləri fəth etmişdir.
Timur 1336-cı ildə indiki Özbəkistan ərazisində, Şəhrisəbz şəhərində türklərin Barlas tayfasına mənsub ailədə anadan olub. O, gənc yaşlarından hərbi qabiliyyəti və liderlik bacarıqları ilə seçilirdi. Əvvəlcə Mavəraünnəhr (Amudərya və Sırdərya arasında yerləşən ərazi) bölgəsində hakimiyyətini möhkəmləndirdi və daha sonra geniş fəthlərə başladı.
Timurun ən böyük uğurlarından biri 1398-ci ildə Hindistana yürüş edərək Dehlini fəth etməsi idi. Bundan əlavə, o, İranı, İraqı, Anadoluya qədər uzanan əraziləri və Qafqazı öz hakimiyyəti altına almışdır. 1402-ci ildə Ankarada Osmanlı sultanı İldırım Bəyazidi məğlub edərək Osmanlı dövlətini müvəqqəti zəiflətdi. Bu zəfər Anadolunun siyasi xəritəsini dəyişdirdi və Osmanlıda “Fəthdən sonrakı fəsad dövrü”nü başlatdı.
Timur yalnız sərkərdə kimi deyil, həm də mədəniyyətə və incəsənətə verdiyi dəstək ilə tanınırdı. Onun paytaxtı Səmərqənd şəhəri elmin, mədəniyyətin və incəsənətin mərkəzinə çevrilmişdi. O, şəhərdə möhtəşəm memarlıq əsərləri, mədrəsələr və məscidlər tikdirmiş, alimləri və sənətkarları himayə etmişdir.
Timur 1405-ci ildə Çinə yürüşə çıxarkən Otrar şəhərində vəfat etmişdir. Onun məzarı Səmərqənddəki məşhur Qur-Əmir türbəsində yerləşir. Oğlu Şahrux və nəvəsi Uluqbəy onun qurduğu imperiyanı idarə etsələr də, imperiya zamanla parçalandı.
Timur qəddarlığı və hərbi dahiliyi ilə tarixdə həm qorxu, həm də hörmət qazanan bir sərkərdə kimi yadda qalmışdır. Onun hərbi strategiyaları, döyüş bacarıqları və qurduğu imperiya tarixçilər tərəfindən hələ də tədqiq edilir.
Timurun lənəti: Qur-Əmir türbəsinin sirləri
Tarixdə Timurun qəhrəmanlığı və qəddarlığı qədər onun məzarının ətrafında dolaşan əfsanələr də məşhurdur. Ən çox danışılan rəvayətlərdən biri onun məzarındakı “lənət”lə bağlıdır.
Deyilənə görə, Timur vəfat etdikdən sonra Səmərqənddəki Qur-Əmir türbəsində dəfn edilir. Onun məzar daşına belə bir yazı həkk olunur: “Kim ki, mənim məzarımı açmağa cəsarət edərsə, məndən daha qorxunc bir düşməni azad edəcəkdir.” Bu sözlər illər boyu xalq arasında qorxu və hörmətlə danışılırdı.
Ancaq 1941-ci ildə Sovet antropoloqu Mixail Gerasimov və onun komandası bu xəbərdarlığa məhəl qoymadan Timurun məzarını açmağa qərar verdilər. 21 iyun 1941-ci ildə qazıntılar başladı və sarkofaq açıldı. Onlar Timurun qalıqlarını araşdırarkən, məzardakı ikinci bir yazı diqqətlərini çəkdi: “Qiyamət günümdə mənim intiqamım dəhşətli olacaq.”
22 iyun 1941-ci ildə Almaniya Sovet İttifaqına hücum etdi və İkinci Dünya Müharibəsinin ən qanlı döyüşləri başladı. Bu təsadüf xalq arasında lənətin gerçəkləşməsi kimi yozuldu. Rəvayətə görə, Timurun ruhu intiqam almaq üçün dünyaya qayıtmışdı.
Maraqlıdır ki, 1942-ci ildə Sovet lideri İosif Stalin bu qorxunc əfsanəni eşitdikdən sonra Timurun qalıqlarının dərhal Qur-Əmir türbəsinə qaytarılmasını əmr etdi. Qalıqlar təntənəli mərasimlə yenidən dəfn edildi. Bundan qısa müddət sonra Sovet ordusu Stalinqrad döyüşündə almanları məğlub edərək müharibənin gedişatını dəyişdi.
Bu hadisələrdən sonra “Timurun lənəti” rəvayəti daha da gücləndi və bu günə qədər də xalq arasında danışılmağa davam edir. Tarixçilər bunu təsadüf kimi izah etsələr də, insanlar hələ də Timurun ruhunun narahat edilməsinə ehtiyatla yanaşırlar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.02.2025)
