Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

XI əsrin ortalarında türk dünyasının taleyini dəyişdirən bir hökmdar vardı – Sultan Alparslan. O, yalnız bir sultan deyil, həm də fateh idi. Səlcuq İmperiyasının güclənməsində mühüm rol oynayan Alparslan, cəsarəti, ədaləti və döyüş dahiliyi ilə tanınırdı.

 Sultan Alparslan 1029-cu ildə anadan olmuş və gənc yaşlarından hərbi və siyasi bacarığını sübut etmişdi. 1063-cü ildə əmisi, Böyük Səlcuq hökmdarı Toğrul bəy vəfat etdikdən sonra taxta çıxan Alparslan ilk növbədə imperiyanın daxili sabitliyini təmin etdi. Dövlətin sərhədlərini qorumaq və daha da genişləndirmək üçün ciddi tədbirlər gördü.

Onun siyasəti yalnız döyüş və fəthlərdən ibarət deyildi. O, idarəetmədə ağıllı və ədalətli bir hökmdar kimi tanınırdı. Əyalətlərə təyin etdiyi vəzirlər və valilər xalqın rifahını düşünən şəxslərdən seçilirdi. Xüsusilə, vəziri Nizamülmülk ilə birlikdə qurduğu idarəçilik sistemi Səlcuq dövlətinin əsas sütunlarından biri oldu.

 Malazgird döyüşü – Türk tarixinin dönüm nöqtəsi:

 Alparslanın adını əbədi olaraq tarixə yazdıran hadisə 1071-ci ildə baş verən Malazgird döyüşü idi. Bizans imperatoru IV Romanos Diogenes Anadoluya axın edən türkləri dayandırmaq üçün nəhəng bir ordu topladı. Lakin Sultan Alparslan ağıllı strategiyası və ordusunun gücü ilə bu döyüşdə böyük bir zəfər qazandı.

Döyüşdən əvvəl Sultan Alparslan əsgərlərinin qarşısına çıxaraq belə demişdi:

 “Əgər şəhid olsam, bu mənim üçün bir şərəfdir. Qalib gəlsəm, bu da Allahın lütfüdür.”

 O, ordusunu dua edərək savaşa apardı və düşməni darmadağın etdi. Malazgird zəfəri ilə Anadolu qapıları türklərə açıldı və bu torpaqlar gələcəkdə Osmanlı dövlətinin əsas təməlini təşkil etdi.

 Sultan Alparslan yalnız bir döyüşçü deyil, həm də yumşaq qəlbli, ədalətli bir hökmdar idi. Onun şəxsiyyətində mərhəmət və sərtlik birləşirdi. O, hər zaman xalqına və əsgərlərinə qarşı qayğıkeş davranmış, ədalətsizliyi bağışlamamışdı.

 1072-ci ildə Xorasan səfəri zamanı bir qala hakimini cəzalandırmaq istəyərkən o şəxs gizli bir xəncərlə ona hücum etdi. Alparslan bu yaradan sağ çıxmadı və həmin il 43 yaşında vəfat etdi.

 Lakin onun izi tarixdə silinməz qaldı. O, Anadoluya türklərin yerləşməsinin əsasını qoydu, Səlcuq İmperiyasını qüdrətli bir dövlətə çevirdi və gələcək nəsillərə unudulmaz bir miras buraxdı.

 Sultan Alparslan yalnız bir fateh deyil, həm də bir millətin taleyini dəyişdirən lider idi.

 Malazgirddə görünən kölgə

Sultan Alparslan gənc yaşlarından igidliyi, cəsarəti və ədaləti ilə tanınırdı. Amma onun həyatı yalnız döyüşlərdən və fəthlərdən ibarət deyildi. Tarixin kölgəsində qalan bir rəvayət var ki, bu böyük sərkərdə haqqında az adam bilir…

 Deyirlər ki, Sultan Alparslan taxta çıxmamışdan əvvəl, bir gecə düşərgədə dərin düşüncələrə dalmışdı. Sabah mühüm bir yürüşə çıxacaqdı və qəlbində qəribə bir sıxıntı vardı. Birdən çadırın qarşısına bir dərviş gəldi. O, uzun səfərlərdən gələn bir yolçu kimi toz içində idi. Gözlərində dərin hikmət var idi.

Sultan ona yaxınlaşaraq soruşdu:

— Ey dərviş, niyə gecə vaxtı yol gəlmisən?

Dərviş gülümsəyərək dedi:

— Mən yolçuyam, amma bu gecə sənin üçün gəlmişəm, Sultanım.

Alparslan təəccübləndi:

— Mən hələ Sultan deyiləm.

Dərviş başını yellədi:

— Sən artıq taleyini yazmısan. Böyük bir imperiyanın hökmdarı olacaqsan. Amma unutma, sənin ən böyük zəfərin də, ən böyük imtahanın da qılıncınla deyil, qəlbinlə olacaq.

 Alparslan fikrə getdi. O, hər zaman qılınca güvənmişdi. Amma dərvişin bu sözləri ona qəribə gəldi.

 İllər keçdi. 1071-ci ildə Sultan Alparslan ordusunu Bizansa qarşı Malazgird döyüşünə apardı. Döyüşdən bir gecə əvvəl yenə narahat idi. Çadırında tək oturarkən birdən kölgə kimi bir qoca gördü. Bu, illər əvvəl gördüyü dərviş idi.

Dərviş yavaşca pıçıldadı:

— Sabah qılıncını çək, amma unutma, qələbə təkcə dəmirin gücü ilə gəlməz. Əgər sən qəlbindəki mərhəməti unutmasan, adın min illər yaşayacaq.

 Səhəri gün Alparslan savaş meydanında möhtəşəm bir zəfər qazandı. Bizans imperatoru IV Romanos əsir düşdü. Amma Sultan onu öldürmədi, ədalətlə davrandı, ona hörmətlə yanaşdı və sərbəst buraxdı. Bu, türk tarixindəki ən böyük mərhəmət nümunələrindən biri oldu.

 İllər sonra Sultan Alparslan bir qalanın fəthi zamanı xain bir düşmən tərəfindən yaralandı. Ölümlə çarpışarkən çadırında bir dəfə də o dərvişi gördü.

— Qılıncın çox zəfər qazandı, amma adını əbədi edən sənin qəlbin oldu, — deyə dərviş pıçıldadı.

Sultan Alparslan gözlərini yumaraq pıçıldadı:

— Qəlb qalib gələndə, qılınc gerçək bir fateh olar…

O gün Alparslan həyatdan köçdü, amma onun adı və mərhəməti tarixə əbədi həkk olundu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)