Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu il mütaliəyə gözəl bir xanımın mənə yeni il hədiyyəsi olan "Mumu" povesti ilə başladım.

“Mumu” həcmcə kiçik, lakin mahiyyət etibari ilə olduqca düşündürücü bir əsərdir.

İvan Turgenev “Mumu” povestini Peterburqda həbsdə olduğu bir ay müddətində qələmə alıb. Müəllif əsərdə təhkimçilik hüququnun insan üçün nə qədər ağır olduğuna diqqət çəkir və həmçinin əsər təhkimçilik hüququna etiraz motivləri ehtiva edir. 

Turgenev əsəri real hadisələr əsasında qələmə alıb. Sözü gedən hadisələr elə məhz onun anasının malikanəsində baş verib. Lakin, əsərin sonluğu real həyatdakı sonluqdan bir qədər fərqlənir.

Belə ki, real həyatdakı dalandar, yəni Andrey iti çayda qərq etdikdən sonra sahibəsinə sədaqət nümayiş etdirərək onun evinə geri qayıdır və öz vəzifəsini icra etməyə davam edir. Lakin, əsərdə Turgenev sonluğu dəyişir. Gerasim Mumunu çayda batırandan sonra ağa evini tərk edərək öz kəndinə qayıdır. Bununla da obraz oxucuya təhkimçilik hüququna etiraz və onunla barışmazlıq mesajı ötürür. 

Amma əsərin mahiyyətini hər nə qədər dərk etsəm belə yenə də Gerasimin Mumunu öldürməsi mənə çox pis təsir bağışladı. 

Gerasimin Mumunu öz əlləri ilə öldürməsi mənə bir anlıq "Atmilçəyi" əsərində Montarellinin Arturun ölüm qərarını təsdiqləməsini andırdı.

O, Mumunu niyə öldürdü?  Verdiyi sözün qürurundanmı, ağaya sədaqətindənmi, yoxsa məcburiyyətdənmi? Əsərdə buna əsas məcburiyyətdir. Lakin, madam ki, onsuz da ağa evinə qayıtmayacaqdı bu halda niyə? 

Bu suallar kontekstindən baxdıqda əsər insanı çox düşündürür.

Başqa bir aspektdən yanaşdıqda həmçinin əsərdə zahirlə batin, iqtidarla ucalıq arasındakı fərqli cəhətlər olduqca gözəl təsvir olunub. 

Gerasim zahirən zəhmli, qorxunc bir adamdır.  

Eyni zamanda eşitmə və danışma məhdudiyyətli olması onu insanların gözündə bir az da qorxuducu göstərsə də daxilən zahirinin əksinə heyvanın da bir can olduğunu və onun da yaşmaq haqqının olduğunu duya biləcək mərhəmətli bir ruha sahib olduğu üçün Mumunu xilas edir.  hərçəndki, axırda onu yenə öz əlləri ilə öldürür) Lakin zahirdə heç bir məhdudiyyəti olmayan, lakin hakimiyyəti olan sahibə daxilən bunları duya bilməyəcək bir ruha sahib olan insanların təcəssümüdür.

Kitab "Parlaq imzalar" nəşriyyatına məxsusdur, və üz qabığı olduqca möhtəşəmdir. Bu üz qabığı əvvəl sizə heçnə ifadə etməsə də əsəri oxuduqdan sonra onu çox sevəcəksiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.01.2025)