Kübra Quliyeva və Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsanlar yazmağa başladıqları hekayələrin baş qəhrəmanı olduqları zaman onun sonsuza qədər davam edəcəyini düşünürlər. Amma hər hekayənin bir sonu var—bəzən qəfil, bəzən səssiz, bəzən də baş qəhrəmanın heç gözləmədiyi bir anda.

Hekayənin sonu çox vaxt müəllifin qələmindən süzülən bir hiss kimi baş rola duyurulur. Bəzən bir söz, bəzən bir baxış, bəzən isə sadəcə susqunluq o sonun başlanğıcını gətirir.

Amma bəlkə də hekayələr həqiqətən bitmir? Müəllifin qələmi dayansa belə, qəhrəmanın içində başqa bir səs yazmağa davam edir. O səs, bəzən ümidin pıçıltısı, bəzən isə xəyal qırıqlıqlarının sükutudur. Hər xəyal qırıqlığı yeni bir başlanğıcın pəncərəsidir, çünki qəlb qırıldığı yerdən yenidən düzəlməyə başlayır. Və bəzən qələm ən dərin ağrılardan, ən gözlənilməz sonlardan doğulan yeni bir hekayəni yazmaq üçün titrəyir.

Bəlkə də gerçək müəllif heç vaxt tamamilə hekayənin içində itməz. O, bir kənardan baxar, seyr edər, lazım gəlsə, bir cümlə ilə hər şeyi dəyişdirər. Çünki yazmaq sadəcə bir son yaratmaq deyil—o sonu qəbul edib yeni bir hekayəyə çevirməkdir.

Bəzən bir hekayə bitər, amma o bitmənin içində daha dərin bir davam gizlənər. İnsan qələmini bir kənara qoyduğunu zənn edər, amma düşüncələrinin arxasında başqa bir yazar, başqa bir səs onun yerinə yazmağa başlayar. Çünki hər bir son, içimizdə başqa bir şeyin doğuluşuna zəmin hazırlayır.

Ən çətini, hekayənin necə bitdiyini bilməməkdir. Bəzi insanlar üçün hekayələr qışqırıqla sona çatar. Ayrılığın səsi, bir qapının çırpılması, bir mesajın cavabsız qalması kimi. Digərləri üçün isə bu son, səssizliyin içində əridiyindən, onlar nə vaxt bitdiyini belə anlamazlar. Sevgi də belədir. Bəzən bir sözlə ölər, bəzən isə səssizlik onu içdən-içə çürüdər. Ən təhlükəlisi də budur, yavaş-yavaş yox olan şeylər, insanı içindən gəmirən izlər qoyar.

Hekayələrin bitməsi insanın əlində deyil, çünki biz sadəcə onları yazdığımızı düşünürük. Əslində, yazdığımız hər cümlə bizdən kənara çıxır, öz həyatını yaşayır, başqalarının gözlərində, xatirələrində və toxunuşlarında fərqli şəkillərə bürünür. Bir zamanlar gözlərinə baxaraq sevdiyini sandığın insan, bir gün yad bir simaya çevrilir. Amma yadlaşmaq, unudulmaq deyil. Yadlaşmaq, sadəcə, başqa bir hekayədə başqa bir rol almaqdır.

Əsl sual budur ki, biz birini sevdiyimizdə, onu həqiqətən tanıyırıqmı? Yoxsa sevdiyimiz şey, onun haqqında yazdığımız hekayənin içindəki obrazdır? Çünki insanı tanımaq, onu həqiqətən olduğu kimi görməkdir. Amma sevgi insanın gözlərini örtər, onu xəyalına uyğun formaya salar, onu öz daxili aləminə uyğun bir qəhrəmana çevirər. Sonra bir gün o qəhrəman öz gerçək simasını göstərəndə, biz hekayənin bitdiyini düşünərik. Amma bəlkə də hekayə o anda başlayır. Bəlkə də sevgi, insanın yaratdığı bir yalandan oyandığı an doğulur.

Sevgilər unudulmur, sadəcə susur. Susqunluq isə öz dilində danışır. Bəzən gecənin qaranlığında, bəzən bir küçənin tinində, bəzən isə heç gözləmədiyin bir musiqinin içində. İnsan keçmişi geridə qoyduğunu sanır, amma bir gecə yuxusunun içində unudulmuş bir adın fısıltısı ilə oyandığında anlayır ki, heç nə itməyib.

Və bəlkə də bütün bu sonsuz dövrənin içində, yazmağa davam etməyin yeganə səbəbi budur: İnsan yaşadıqlarını bitirmək üçün yazır, amma hər yazdığı şey onu yenidən o hisslərin içinə çəkir. Biz yazdıqca, yaşadıqlarımız bizdən qurtulmur, sadəcə yeni formalar alır. Çünki hekayələr, onları yazanların belə bilmədiyi şəkildə davam edir.

Bəlkə də insan, qələmi yerə qoyduğunu sandığı anda belə, içindəki görünməz qələm yazmağa davam edir. Və bəzən, ən böyük həqiqətlər susqunluğun içində gizlənir. Çünki bəzi hekayələr, yalnız danışılmadığında həqiqi olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.02.2025)