“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yenidən gələcəyimiz olan uşaqlar barədə mövzunu gündəmə gətirir.  Əməkdaşımız Malik Məmmədov əski həyatımızdan əsla fərqli olaraq günümüzdə uşaq oyunlarına münasibətin dəyişməsi mövzusu ilə bağlı apardığı araşdırmanı nəhəyət ki, uşaq psixoloqu Yasəmən Səfərzadəyə ünvanlanan suallarla yekunlaşdırıb və beləcə, bir çox suallara cavab tapılıb. Niyə bu gün uşaq oyunları yalnız kompüter və mobil telefonla məhdudlaşır?

Oyun fəaliyyəti yeni bir fəaliyyət növü deyildir. Oyun terapiyası uşağın problemlərini başa düşmək, onun hisslərini və rəftarlarını araşdırmaq və onlarla üzləşərək həll yollarını tapmağa imkan verən bir texnikadır. İlkin insanlar yaranan gündən elə oyun fəaliyyəti də yaranmışdır. Bəs oyun nədir?

Bir uşağın həyatında sevgi, diqqət, yuxu, qidalanma nə qədər əhəmiyyətlidirsə, oyun da bir o qədər əhəmiyyətlidir. Oyun oynarkən uşaqlar xoşbəxt olurlar.  Bəzən valideynlər övladlarının oyun oynaya bilmədiklərini, oyun oynarkən aqressivləşdiklərini və xoşbəxt olmadıqlarını düşünürlər.  Amma əslində uşaqlar oyun oynarkən öz hisslərini, düşüncələrini, yaşadıqlarını, söyləmək istədiklərini bizə göstərərlər. Və bir uşağın oyun oynarkən xoşbəxt olmaması, aqressivləşməsi, oyun oynaya bilməməsi elə onun həyatının, yaşadıqlarının bir göstəricisidir.

Oyun uşağın çətinliklərlə başa çıxma üsuludur. Biz uşağın oyununa fikir versək, əgər o öz oyununa münasibətlər sistemini, dostları, yoldaşları, valideynləri ilə olan münasibətini mütləq şəkildə yansıdır. Hər bir uşağın özünəməxsus sevgi dili olduğu kimi, bu sevgi dili də onların oyunlarına təsir edir.

Oyun uşaqların inkişafında xüsusilə əhəmiyyətlidir. Sadə bir oyun olan, hamımızın bildiyi amma uşaqlarımızın çoxunun unutduğu, oynamadığı "klas-klas" oyunundan nümunə gətirmək istəyirəm. Sadə görünən bu oyunda uşaq daş parçasını xanaya atdığı zaman, burada onun diqqəti, təfəkkürü, təxəyyülü inkişaf edir. Uşaq həm də sosial təsirə məruz qalır. Bir uşağın oyun prosesində dostları tərəfindən alqışlanması, ona ümid bəslənilməsi, qalib olmasının istənilməsi qədər məğlub olmasının gözlənilməsi də uşağın inkişafına çox müsbət təsir edir. Son zamanlar valideynlərin ən narahat olduğu məsələlərdən biri də "övladım paylaşa bilmir, mən nə etməliyəm". Uşağın paylaşmağını istəyiriksə, əgər oyun zamanı biz bunu ona aşılaya bilərik. Uşaq oyun zamanı daş parçasını dostları ilə paylaşdığı zaman, yaxud özü paylaşa bilməsə belə, başqa birinin paylaşdığını görməsi  uşagın davranışına mütləq şəkildə müsbət təsir göstərir.

Belə bir düşüncə tərzi mövcuddur ki, uşaqlar məktəbə gedənə qədər oyun oynaya bilər, artıq məktəb dövrü başladısa uşağın oyun prosesi də sonlanmalıdır. Oyunun yaşı yoxdur. Oyun uşağın həyatının ayrılmaz bir parçasıdır. Biz ona oyun zamanı öz hisslərini, düşüncələrini, yaşadıqlarını ifadə etməyə şərait yaradırıq. Və bir uşağın bundam məhrum olması öz hisslərini, yaşadıqlarını, düşüncələrini paylaşa bilməməsi deməkdir.

Bəzən oyuncaqlarla oynanılan oyunlarla inkişaf etdirici məşğələlər, əyləncə tipli məşğələlər səhv salınır. Oyuncaqlarla oynanılan oyunlar uşaqların hisslərini, düşüncələrini, yaşadıqlarını ifadə etməyə şərait yaradır. Uşaq burada istədiyi oyuncaqlardan istifadə edərək özünə  mühit yaradır. Ancaq əyləncə tipli məşğələlər də, inkişaf etdirici məşğələlər də uşağın valideynləri ilə vaxt keçirməsi baxımından çox əhəmiyyətlidir. Oyun uşaqların dili, oyuncaqlar isə söyləmək istədikləridir.

Demək, ən azından keçmişdəki oyunların bərpasına cəhd etməliyik!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xoşbəxtlikdən siz, özünüzə daxili intizam adəti aşılaya bilərsiniz. Xoşunuza gəlib-gəlməməyindən asılı olmayaraq özünüzü lazım olan işi lazım olan vaxtda görməyə vadar etməklə, daxili intizamınızı daim məşq etdirməklə onu daha da gücləndirə bilərsiniz. Bəhanələr tapmağa son qoyacaqsınız. 

Pis adətlərə alışmaq asan, onlarla yaşamaq isə çətindir. Yaxşı adətləri isə aşılamaq çətin onlarla yaşamaq isə asandır. Və Qoezin dediyi kimi “Hər iş asan olmazdan öncə çətin olur”. Daxili intizam və özünə nəzarət kimi adətlərə alışmaq çətindir, amma adət etdikdən sonra onlar avtomatikləşir və asan idarə olunur. Daxili intizam adəti xarakterinizə tam oturub, xüsusiyyətlərinizdən birinə çevrildikdən sonra, siz intizamsızlığa yol verdikdə özünüzü narahat hiss etməyə başlayırsınız. 

Ən yaxşı xəbər isə bütün adətlərin öyrənilə bilən olmasıdır. İstədiyiniz adam olmaq üçün sizə lazım olan istənilən adəti özünüzə aşılaya bilərsiniz. İstədiyiniz vaxt daxili intizamınızdan istifadə etməklə istədiyiniz şəxsiyyətə çevrilə bilərsiniz. Daxili intizamınızı gücləndirmək istiqamətində göstərdiyiniz hər bir səy sizin digər xüsusiyyətlərinizi də gücləndirir. Təəssüf ki, daxili intizamda göstərilən hər bir zəiflik də bütün digər xüsusiyyətlərin zəifləməsinə səbəb olur.

Daxili intizamınızı gücləndirmək üçün, öncə müəyyən bir sahədə konkret necə rəftar edəcəyinizi qərara almalısınız. Və həmin sahədə tam intizama nail olmayana kimi hec bir kənaraçıxmaya – istisnaya yol vermirsiniz. 

Hər dəfə ayagınız büdrədikdə, yolunuzdan yayındıqda (bu isə mütləq baş verəcək) siz yenidən ayağa qalxıb yolunuza davam edərək daxili intizamınızı daha da gücləndirəcəksiniz və sonunda sizin üçün intizamlı hərəkət 

etmək intizamsızlıq etməkdən daha asan olacaq.

Brayan Treysi/ Bəhanələrə yox (Daxili intizamın gücü)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün sizlərə məşhur kouç Napoleon Hillin «Düşün və varlan» kitabından bəzi qiymətli kəlamları təqdim edəcəyik:

«Uğur qazanan insanlar öz təşəbbüsləri ilə hərəkət edirlər. Amma onlar, hər hansı istiqamətə doğru hərəkət edəndə hara çatacaqlarını da əvvəldən bilirlər».

«Əgər yanında ona kömək edən adamlar olmasa heç bir şəxs daim uğur qazana bilməz».

«Ən uğurlu adamlar o adamlardır ki, onlar çoxsaylı insanlar üçün işləyirlər».

«Sən bir şeyi yalnız o zaman edə bilərsən ki, sən bunu edə biləcəyinə inanasan».

«Bu çox vacibdir, əvvəl özünün xoşuna gəlməlisən, sonra başqalarının».

«Öz fikirlərini düz istiqamətə yönəlt. Öz emosiyalarına nəzarət et. Öz məqsədini dəqiq müəyyənləşdir».

«Entuziazmla içini doldur. Entuziazmla hərəkət et!»

«Beynini istədiyin, arzuladığın şeylərlə doldur, istəmədiklərinlə, arzulamadıqlarınla yox. Qədim bir məsəl var: «Öz arzularınızdan qorxun, onlar mütləq həyata keçəcəklər».

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sual sadə görünə bilər: Mən niyə yaza bilmirəm? Amma bu sualın arxasında yalnız texniki bir çatışmazlıq, ilhamın yoxluğu və ya vaxt azlığı dayanmır. Yazmaq – sadəcə sözləri ard-arda düzmək deyil. Yazmaq özünü və dünyanı anlamaq, daxili səsləri dinləmək və onları başqalarına çatdırmaq cəhdidir.

Əgər yaza bilmirəmsə, demək ki, içimdə bir susqunluq var. Bəs bu susqunluq nədən doğur?

Bəlkə qorxudan… Yazmaq insanı soyundurur. Sözlər vasitəsilə insan özünü açır, çılpaq qalır, düşüncələri və hissləri ilə başqalarının baxışlarına məruz qalır. Bəlkə də yazmağa başlamaq qorxuludur, çünki nəticənin necə olacağını bilmirəm. Bəlkə yazdıqlarım yetərli olmayacaq, bəlkə səhv başa düşüləcəyəm, bəlkə özüm də özümə yad görünəcəyəm.

 Bəlkə də mən yazmaq istəmirəm. Bəlkə yazmaq bir ehtiyacdır, amma o ehtiyacın səsi içimdə boğulur? Hərdən insan özünü ifadə etməyə ehtiyac duymur. Hərdən sözlər kifayət etmir. Hərdən fikirlər beynin içində dolaşır, amma kağıza köçmək üçün güc tapmır.

 Bəlkə də mən artıq yazmışam. Bəlkə bütün demək istədiklərimi çoxdan yazmışam və indi sadəcə təkrara düşmək istəmirəm. Yaxud bəlkə yazacaqlarımın dünyada artıq mövcud olduğuna inanıram və yeni heç nə deməyəcəyimi düşünürəm.

 Bəlkə də yazmaq üçün yaşamaq lazımdır. İnsan bəzən içindəki boşluğu doldurmalıdır ki, onu tökə bilsin. Yazmaq üçün yaşamaq, görmək, hiss etmək, itirmək, tapmaq, yanılmaq, inkar etmək və yenidən inanmaq lazımdır. Bəlkə indi yaza bilmirəm, çünki hələ yaşamalı olduğum bir şey var.

 Bəlkə də yazmaq, sadəcə, yenidən başlamalı olduğum bir vərdişdir. Bəlkə yazmaq üçün yazmaq lazımdır – sual vermədən, tərəddüd etmədən, sadəcə kağıza ilk sözü qoymaq və ona ardınca gələnləri tapşırmaq.

 Amma bütün bu suallara baxmayaraq, mən artıq yazıram. Deməli, heç də yaza bilməyən deyiləm. Sadəcə, bəzən yazmaq üçün özümə “niyə yaza bilmirəm?” sualını verməyim lazımdır. Çünki bu sualın özü də bir yazıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

XX əsrin əvvəllərində Bakıda fəaliyyət göstərən çap müəssisələrindən biri də Oruc, Qənbər və Abuzər qardaşlarının yaratdığı "Orucov qardaşlarının elektrik mətbəə-nəşriyyatı" idi. Digər mətbəələrdən fərqli olaraq, bu müəssisə elektriklə işləyirdi və çap olunan kitabların üzərində "Orucov qardaşlarının elektrik mətbəəsi" ifadəsi qeyd edilirdi.

Oruc, Qənbər və Abuzər Orucov qardaşları Bərdənin Alpout kəndində anadan olmuş, dövrün təhsilli və maarifçi ziyalıları kimi tanınmışdılar. Onlar Tiflis, Gəncə və Rusiya şəhərlərində yüksək təhsil almış, rus, ərəb və fars dillərini mükəmməl bildikləri üçün tərcüməçi və redaktor kimi fəaliyyət göstərmişdilər.

Oruc Orucov kənd mollaxanasında oxuduqdan sonra Yelizavetpol (Gəncə) Mixail Sənət Məktəbini bitirmişdi. 1896-cı ildə Bakıya köçərək ticarətlə məşğul olmuş, "Nicat" Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətində fəaliyyət göstərmiş, Hacı Zeynalabdin Tağıyevin köməkçisi olmuşdu. 1917-ci ildə Ədib və Mühərrirlər Cəmiyyətinin Milli Təşkilat Komitəsinə üzv seçilmiş altı nəfərlik mühərrirlər heyətinə daxil edilmişdi.

Abuzər Orucov isə dövrün görkəmli dövlət xadimləri olan Nəriman Nərimanov, Dadaş Bünyadzadə və Ruhulla Axundovla dostluq edirdi. Orucov qardaşları 1905-ci ildə atalarının və Əhməd bəy Ağayevin tövsiyəsi ilə Bakıya köçərək burada mətbəə təsis etmiş və çap işinə başlamışdılar.

"Orucov qardaşları" mətbəəsi 1906-cı ildən fəaliyyətə başlamışdı və Bakı milyonçusu Hacı Zeynalabdin Tağıyevə məxsus binada yerləşirdi. Mətbəənin işlərini Abuzər Orucov idarə edir, Oruc Orucov ümumi rəhbərlik və rəsmi işləri öz üzərinə götürür, Qənbər Orucov isə çap olunan kitabların satışı ilə məşğul olurdu. Mətbəə Almaniyadan gətirilmiş müasir texniki avadanlıqlarla təchiz olunmuşdu.

Bu mətbəədə ərəb (əski Azərbaycan), rus, gürcü və latın qrafikası ilə müxtəlif nəşrlər çap edilirdi. Burada "Günəş", "Həqiqət", "Yeni Həqiqət", "Kəlniyyət", "Asari Həqiqət", "Bəsirət", "Məlumat" kimi qəzet və jurnallar işıq üzü görürdü. Siyasi ədəbiyyatın nəşri üçün Mətbuat İşləri üzrə Tiflis Komitəsinin icazəsi tələb olunurdu.

1907-1914-cü illər arasında Orucov qardaşlarının mətbəəsi Əbdürrəhman bəy Haqverdiyevin, Abbas Səhhətin, Abdulla Şaiqin, Nəriman Nərimanovun, Yusif bəy Çəmənzəminlinin və digər yazıçıların əsərlərini çap edərək milli kitabxanamızı zənginləşdirmişdi. Eyni zamanda, dünya ədəbiyyatından Lev Tolstoy, Daniel Defo, Mark Tven, Curci Zeydan, Armin Vamper və Jan Batist Molyerin əsərlərinin Azərbaycan dilində tərcümələrini də nəşr edirdi.

Bundan başqa, dini ədəbiyyatın nəşrinə də xüsusi yer ayrılırdı. "Kitabi Şəriyyət", "Sədd Kəlmeyi Əmirəl Möminin Əleyhissalam", "Tarixi Müqəddəsi Əlmiya Əleyhissalam" kimi dini əsərlər burada çap olunmuşdu. Mətbəədə kitabların təbliğinə də xüsusi önəm verilir, məsələn, Mirzəağa Əliyevin "Ziya" kitabxanasının kataloqu nəşr olunurdu.

Orucov qardaşları "İqbal", "Yeni İqbal", "Babayi-Əmir", "Kəlniyyət", "Tuti" kimi qəzet və jurnalları nəşr etmişdilər. Eyni zamanda, Şərqdə ilk operanın banisi Üzeyir Hacıbəyovun əsərlərinin çap olunmasında da mühüm rol oynamışdılar. 1907-ci ildə Üzeyir Hacıbəyovun tərtib etdiyi və Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin redaktoru olduğu "Mətbuatda istifadə edilən siyasi, hüquqi, iqtisadi və əsgəri sözlərin Türki-rusi və rusi-türki lüğəti" və "Hesab məsələləri" kitabları da bu mətbəədə çap olunmuşdu. Bundan əlavə, "Arşın mal alan", "Harun və Leyla", "Əsli və Kərəm", "O olmasın, bu olsun" əsərlərinin nəşri ilə Azərbaycan musiqisinə böyük töhfə vermişdilər.

Qardaşlar millətlərini sevən kəslər idi, çarizmin amansız rejimi altında inləyən xalqlarının nicat yolunu daim axtarırdılar. 1907-ci ilin iyununda "Orucov qardaşları" mətbəəsində "Nə tövr fəhlələr özlərinə ittifaq qayırmalıdır? (həmkarlar ittifaqı barəsində)" adlı inqilabi ruhlu kitabça çap olunmuşdu. Siyasi məzmununa görə, kitabın 2000 nüsxəsi müsadirə edilmiş və məhv edilmişdi. Həmin kitabın bir nüsxəsi hazırda Gürcüstan Mərkəzi Dövlət Tarix Arxivində saxlanılır.

Sovet dövründə Orucov qardaşlarının aqibəti

1918-ci ildə Bakı Xalq Komissarlığı mətbəənin avadanlıqlarını müsadirə etdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Orucov qardaşları hökumət qarşısında iddia qaldırdı və mətbəənin dövlət nəşriyyatı üçün alınması məsələsi 1919-cu ildə parlamentdə müzakirə olundu. Mətbəə avadanlığı 468380 manat məbləğində dəyərləndirilmişdi. Lakin Sovet hakimiyyətinin qurulması ilə Orucov qardaşları təqiblərə məruz qalaraq, tam müflis halına salınaraq doğma kəndlərinə qayıtmağa məcbur oldular. Burada da təqiblərdən xilas ola bilmədilər. Qənbər və Abuzər 1930-cu illərdə müəmmalı şəkildə dünyalarını dəyişdilər. Böyük qardaş Oruc isə 1954-cü ildə Bərdədə vəfat etdi.

Beləcə, bir nəslin tifaqını dağıtdılar.

Təəssüf ki, xalqın maariflənməsi, azadlığı yolunda mücadilə edən bu qardaşlar barədə heç indi – müstəqillik illərində də danışılmır.

Amma danışılmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Uğur üçün lazım olan keyfiyyətlər arasında biz bol informasiya almağın, mütaliənin necə vacib olmasını da sadalamışdıq.

Statistik hesablamalara görə hər bir uğurlu insanın il ərzində orta hesabla 19 kitab oxuduğunu da sizin diqqətinizə çatdırmışdım.

Bu hissədə kitablar barədə danışacağam, sizə kitab oxumaqdan, mütaliə etməkdən ibarət ev tapşırığını məhz motivasiya kitablarına, uğur yolunu göstərən kitablara istinadən verəcəyəm.

           Uğur yolunu göstərən kitablar

           Birinci Top 10

1.     Henri Ford «Mənim həyatım, mənim nailiyyətlərim»

2.     Riçard Brenson. «Çılpaq biznes».

3.     Riçar Brenson «Hər şey cəhənnəmə, giriş və elə!»

4.     Robert Kiyosaki. «Varlı ata, kasıb ata».

5.     Ayn Rend «Atlant çiyinlərini düzəltdi».

6.     Toni Şey. «Xoşbəxtlik gətirərək. Sıfırdan milyardadək».

7.     Qay Kavasaki «Startap».

8.     Napoleon Hill «Düşün və varlan».

9.     Ceyms Allen «Düşünən insan».

10.Stiven Kovi. «Yüksək effektli insanların yeddi vərdişi».

İkinci Top 10

1.     Entoni Robbins «Özündə nəhəngi oyat».

2.     Robin Şarma. «Titulsuz lider».

3.     Bodo Şefer. «Qaliblərin qanunları».

4.     Tom Piters. «Özünü brendə çevir»

5.     Con Maksvell «Uğurlu insanlar necə düşünür»

6.     Marşal Qoldsmit. «Başından uca tullan»

7.     Brayan Treysi «Maksimuma çatmaq».

8.     Devid C.Şvarts «Masştablı düşünmək sənəti»

9.     Norman Vinsant Ril «Pozitiv düşüncənin gücü».

10.Kennet Blanşar «Bir dəqiqəyə menecer olmaq».

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.03.2025)