“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Xatirə Salahzadənin hekayəsi təqdim edilir.

NƏSR

Xatirə SALAHZADƏ

QIRMIZI SAAT

Mәnә deyәn gәrәk, nә olub axı,

Nә çabalayırsan, söylә, nә xәbәr?

Sәn çәtin tapasan axtardığını,

Sәn axtardığını itirmәyiblәr.

                          Kamal Abdulla

Axşam düşmüşdü. Qızımla teatrdan qayıdırdıq. Yol boyu sükut içində irəliləyirdik. Heç birimiz dinib-danışmırdıq. Bakı küçələrində gəzişmək üçün Azərbaycan prospektindən İstiqlaliyyət küçəsinədək İçərişəhərə piyada getdik. Mən heç... Həmişəki kimi çox bikef olanda kövrəlməyə bəhanə axtarıram. Bu səbəbdən bəzən kino və teatrlara üz tuturam. Çox vaxt isə özümə evdə iş tapır, günümü evdə keçirirəm. Belə baxanda “iş tapıram” sözü heç yaxşı çıxmır. Mənim, ümumiyyətlə, çox az vaxtım olur. Özümdə hətta vaxt məhdudluğu fobiyası da kəşf etmişəm. Bütün günü qaçaqaçda, qovhaqovda. Heç nəyi istədiyim kimi axıra çatdırmamaq hissi məni lap darıxdırır. Evdə tapdığım dediyim bu “iş” nə az, nə çox, rəsm çəkməkdi. O da olmasa idi, vay halıma...

Qızım indi özünün tamaşa təəssüratlarını bölüşmək üçün dil boğaza qoymamalıydı. Səbəbini soruşmaq istəyirdim ki, özü sözə başladı:

– Mamulka, bilirsən, sənin mənə hədiyyə verdiyin saat itdi.

– Eybi yox, canın sağ olsun. Yenisini hədiyyə edərəm. Son modelindən.

– Bilmək istəmirsən, necə itib?

– Desən, bilərik.

– Bayaq tamaşanı alqışlayanda lojada biləyimdən qopub aşağı düşdü. Bilirdim, nə zamansa düşəcək, boşluğu vardı. İnsanların üstünə düşmüş ola bilər təlaşıyla tez gizləndim.

– Aha.

– Antraktda aşağı enib parterə, amfiteatra göz gəzdirdim, amma yox idi.

Qızımı təlaşdan uzaqlaşdırmaq üçün bacardığım qədər etinasız davranmağa çalışdım.

– Nə bilim, ana, axı sən almışdın.

– Yenə alaram. Elə bəlkə, eynisindən alaram ki, ürəyin itən saatda qalmasın.

– Yox, ana, eynisindən alma! İtən saatın taleyini yaşamasın! Yeni başlanğıcı, öz yazısı olsun.

– Qızım başladı filosofluğa.

İkimiz də gülüşdük. Yol boyu İçərişəhərin gözəlliyini heyranlıqla seyr edərək insanların seyrək olduğu saatda İstiqlaliyyət küçəsi boyu üzüyuxarı qalxmağın yorğunluğunu göy üzündən boylanıb az qala dümdüz üzümə baxan  ağappaq dolunay azaldırdı. Çöldən baxanda sanki bir-birinə bənzəməyən, neçə-neçə fərqli hekayələri ilə pəncərələrdən süzülən işiqların kölgəsi küçələri aydınladırdı. Bir ayrı sevinci var bu qədim şəhərin məndə. Hər dəfə yolum buradan düşəndə ürəyimdə müxtəlif mövzulara aid bir epizodla özüm özümü dilləndirir, sanki bütün dövrlərin canlı iştirakçısı olur, düşüncələrimə “dur” deməsəm, baş alıb uzaqlara gedirdi. Düşünmək azarı məni evə daha da bağlayırdı. Boş-boşuna heç nə etmədən, heç nə düşünmədən, bəlkə, günlərlə oturub qala bilərdim.

         Bir zamanlar bibimgilə gedən yol buradan – İçərişəhərdən keçirdi. Ovaxtkı Qubernator bağında, fontanın altındakı şüşəyəbənzər yaşıl daş parçaları mənə ecazkar bir nağıl aləminə düşdüyümü hiss etdirər, mütləq içəriyə doğru əyilib dərinliklərinə diqqətlə baxardım. Anamın əlindən bərk-bərk yapışırdım, qolumda da qırmızı rəngli saatım. Pah! Elə də fərəhlənirdim, gəl görəsən. Heç qolumdan çıxartmırdım.

Bir dəfə necə oldusa, çörək növbəsində insan sıxlığından çıxıb canımı qurtarmaq istəyəndə baxıb gördüm ki, qırmızı saatım yoxdur. Yan-yörəmə, üst-başıma baxdım ki, bəlkə, harasa ilişib qalmış olar. Bir ümidlə... Elə təşvişə düşdüm. Sanki bədənim itirmə qorxusundan lərzəyə gəldi. Elə bil, Allah eləməmiş, əzizimi itirmişdim. Qırağa çəkilib insanların dağılışmağını gözlədim. Elə gözləyə-gözləyə də bir gözüm sıxlıqdan çıxanların əlində qalmışdı ki, bəlkə, saatımı kimsə tapar. Çörəkçi dükanının qabağına yaxşı-yaxşı baxdım. Üstəlik, başımı azacıq dükanın pəncərəsindən içəri salıb masanın altına da baxdım. Yox idi. Lap başımı itirmişdim. İndi olsaydı, çox da vecimə olmazdı. Vecimə olmazdı deyirəm... amma yox. Olardı. İndi də elə vacib, əziz-xələf hər nəyimsə itəndə özümə yer tapa bilmirəm. Bundan hətta əsəb keçirirəm, peşman oluram. O qalan bir tayın də yoxa çıxmasını, heç olmamış kimi olmasını arzulayıram. Günlərlə o itən əşya yadımdan çıxmır. Ta ki onu əvəz edən ondan əziz əşya əldə edənədək. Yaxud taleyimlə barışıb itən əşyamı ürəyimin bir küncündə ən lazımlı yerdə, təravətini itirmədən bügünədək saxladıqlarım da olub. Heç unutmadıqlarım. Hərdən düşünürəm, həyatımın elə bir dövrü olub ki, qırmızı rəngdə hər nə varsa, nifrət etmişəm, onu ən ucuz, ən lazımsız, ən dəbsiz bir rəng hesab etmişəm. Qırmızını həyatımdan çıxardığım anlar da olub. Daha sonralar isə yenə də o rəngi sevməyə başlamışam. Düşüncələr içində boğuşa-boğuşa dəfələrlə özümdən asılı olmadan pəncərədən çörəkçi dükanına boylanıb baxdığımı heç hiss etməmişdim. Ta ki...

– A bala, nə axtarırsan? – Çörəkçi xala dilləndi.

Çörəkçi xala deyirəm, adı Esmira idi. Təzə çörəkçi idi. Arada “veteran” çörəkçi Lalə xala da dükana gəlirdi. O həm buranın bütün işlərini təzə çörəkçiyə öyrətmək üçün gəlir, həm də piştaxtanın altında xüsusi adamlar üçün saxlanılmış çörək paylarından bir neçəsini götürüb gedirdi. Onda  qiyamət başlayırdı, nə başlayırdı. Çöldəki alıcılar:

– Ay qız, Esmira, bəs deyirdin çörək qalmayıb?

– Bu nədir, bu nə özbaşınalıqdır, lazım olana çörək tapılır, hə?

– Bayaqdan növbəmi gözləməkdən canım çıxır, insaf, a bacı, bir az insaf...

Sual və şikayətlərin ardı-arası kəsilmirdi. Bu anda bütün bu söz-söhbətlərdən başını götürüb qaçmaqdan ötrü Esmira tez pəncərəni həyasızlıqla, əsəblə örtürdü. Həmişə də “başını çək, a bacı”, “əlini o yana, ay uşaq” deyə-deyə işini görürdü. Bağlı qalan pəncərələr arasından içəri baxanda dodaqlarının açılıb-yumulması ilə aralarında nə dialoq getdiyini təxmin etmək olurdu. Lalə xala həlim, sakit, sanki buğda yeyib cənnətdən çıxmış kimi rahat siması ilə, heç bir mimikasını dəyişmədən arxayın söhbət edirdi. Esmira xala, baxmayaraq ki, yaşca ondan xeyli  kiçik idi, uşağını qarşısına qoyub “danlayan ana” siması almışdı. Üstünə bozararaq gah qızarır, gah pörtür, arada iki əlini belinə də qoyub dik-dik baxırdı. Pəncərə bir damcı da olsun səs keçirtməsə də, dodağının hərəkətlərindən, üzünün mimikasından səsini eşidə bilirdim. Arada pəncərəni açıb, hələ də getməyən camaata üzünü tutub deyirdi:

– Ay camaat, özünüz bilin! İstəyirsiniz, gözləyin, istəmirsiniz, ta öz işinizdir. Çörək furqonu  gələ də bilər, gəlməyə də. 

QAZ-52 furqon çörək maşını uzaqdan görünəndə hər kəsin üzündə təbəssüm hiss olunurdu. Çünki tutumlu zavod çörəyi hamının ürəyindən xəbər verirdi. Furqon maşının 4 bölməli rəfləri ağacdan idi. Həmişə mənə elə gəlirdi ki, o xırçıltılı zavod çörəyinə rəfin taxtasının qırıntıları qarışıb. Uşaq fantaziyaları sərhədsizdir... Di gəl ki kiçik furqon maşınlar gələndə “eh, batondur gələn...” səsləri ucalır, narazı simalar çoxalırdı. Eləsi var idi, gözləməyə səbri çatmayıb elə onlardan alıb gedirdi. Mən, adətən, dayanıb gözləyənlərdən idim. Çünki evimiz həm yaxın idi-elə dükandan eyvanımız görünürdü, həm də anam bu çörəklərdən almağı “kimə çatacaq yumşaq bulku çörəyi” deyib qadağan etmişdi. Odur ki, mənim işim ancaq gözləmək idi. Bir dəfə necə oldusa, səbəbi yadımda deyil, o çörəklərdən alıb getdim. Deyəsən, tanış kimisə görmüşdüm, dayanıb gözləməyi özümə sığışdırmayıb o kiçik uzunsov bulku çörəklərdən bir neçəsini alıb getmişdim. Həmin günü, təbii ki, danlaq eşidib hələ bir küsmüşdüm də. Arada qızıma da “bu çörəkdən alma, o birisindən al” seçimini edəndə, “anacan, uzaq idi, o tərəfə daha getmədim” cavabı eşidib nəsə demək istəyəndə çətin dövr, öz uşaqlığım, anam yadıma düşür. Çəkdiyim əziyyəti xatırlayıb dinmirəm. “Eybi yoxdur, amma... ehh, o birindən alsaydın, daha yaxşı olardı” deyib dejavü yaşamış kimi oluram.

...Saatımı tapmayıb kor-peşman evin yolunu tuturam. Gecələr yuxum ərşə çəkilir, saatın fikrini edib düşünməkdən gözümə yuxu getmir. Sanki özümü əfsanəvi qəhrəman Teseyin düşdüyü labirintdə hiss edir, Ariadna ipinin də mənə uzadılmasını diləyirdim.

...Səhəri yenidən çörəkçi dükanına üz tutdum. Elə növbəm çatmışdı ki, gözlərimə inana bilmədim. Mənim qırmızı saatım Esmira xalanın qolunda idi. Saatdan gözlərimi necə ayıra bilməyib qalmışdımsa, “neçə dənə çörək istəyirsən, ay uşaq, ay uşaq, heyyyy, səninləyəm, məni eşidirsən?” həyəcandan əsə-əsə “yox, o çörəklərdən istəmirəm” – dedim. Mən də bayaqdan bu “adam balası” kimi olan növbəyə məəttəl qalmışdım. Sən demə, baton çörəkləri varmış. Qolundakı saata dəvəsi ölmüş ərəb kimi baxa-baxa qaldım. Amma heç nə deyə bilmədim. Öz-özümə deyirdim, burda heç nə yoxdur, deyəcəksən ki, “Esmira xala, qolunuzdakı saatınız (saatınız a, sözə bir bax sən) mənimdir, dünən axşam basabasda, növbədə duranda salmışam”. Özüm özümə böyüklük edib yol göstərirdim. “Bax belə deyəcəksən, o da qolundan çıxarıb verəcək. Bu qədər bəsit”. Dəqiqələrlə çörək dükanının qabağında var-gəl edib bir qoydum, bir götürdüm. Sonunda evə sarı döndüm.

Beləcə günlərlə Esmira xala saatı qolunda saxladı ki, bəlkə, sahibi çıxa. Sahibi də ki bəndəniz, ağzıma su alıb yerimdə oturmuşdum. Hər dəfə basabas növbələrdə, bir yığın insanın içində gah boğulur, gah da əyin-başım dağınıq vəziyyətdə ordan qurtularaq başımı götürüb çıxırdım. Amma elə olurdu, o qədər sıxırdılar ki, həyəcan keçirirdim. Bir dəfə hətta camaata acıqlandım: “axı siz nə edirsiz, sıxmayın da bir”. Sonra öz səsimə tərəf döndüm, elə bil səs mənim yox, başqasının idi.

“Ay camaat, uşaq boğuldu ki, imkan verin, yol açın, qırağa çıxsın”.

         Yaşlı bir qadın insan kütləsinin içindən məni birtəhər dartıb qırağa çəkdi. Pörtmüş, ağlamış, şişkin gözlərlə ətrafa baxdım. İnsanlar sənə ötəri baxsalar da, sanki o baxışlar səni sonadək izləyirmiş kimi utanırsan, elə bil qəbahət işləmiş kimi. Həyatda çox vaxt belə olur: günahkar olan yox, olmayan utanır...

Bir gün və o bir gün... Növbəti çörək növbəsində olarkən mən saatımı Esmira xalanın qolunda görmədim. Gözlərimə inanmadım. “Aman, Allah, yoxsa kiməsə bağışlayıb, bəlkə, kimsə onu aldadıb, mənimdir deyib, alıb ondan, bəlkə, öz uşağına verib,..”  bəlkələrlə başımı elə yordum ki, bir də gördüm, çörək artıq bitib. Son çörəyi də Esmira xala piştaxtadan götürüb məhlənin tanınmış, dilli-dilavər oğlanlarından birinə verdi. O da, sən demə, qıraqda gözləyən məhlənin məşhur, hamı tərəfindən tanınan gözəl qızına uzatdı. Bu çörək növbələrinin bir maraqlı xüsusiyyəti o idi ki, burda məhlənin dedi-qodularından, son xəbərlərindən agah olub evə gəlirdin. Elə bil çox da lazım imiş... nə isə. Yenə heç nə deməyib çörəksiz evə qayıtdım. Çörək alınmayan gün bütün evlərdə ev çörəyi bişirilərdi. O da ehtiyatda unu olan, təbii ki. Ev çörəyi daha cəlbedici gələrdi mənə. Xüsusən də oturub həmişə çörəyin üzərinə çəkilən yumurtanın artıq qalmasını arzulayardım. Çünki o artıq qalan yumurtanı anam sobadaca çörək tavasında bişirər və o kiçik yumurta parçası mənə hər şeydən şirin gələrdi.

O gecə saatımı uzun-uzadı düşünmədim. Necə də olsa, itmiş bilib az da olsa unutmuşdum, deyəsən.

         Səhəri günü çörək almağa yollandım. Saatımın Esmira xalanın qolunda olmaması məni az da olsa onu ondan necə almağın yollarını düşünmək fikrindən  uzaqlaşdırmış, sanki rahatlıq tapmışdım. Qolda saat yoxdursa, itmiş sanıb unutmağa, onu düşünməməyə çalışırdım. Mən cəsarətli olmaq istəmirdim, daha doğrusu, bacarmırdım. Həyat isə sanki israrla mənimlə inad edirdi.

“Ay Esmira, çörəyin nə vaxt gələcək?” arxadan yaşlı qadın dilləndi. Esmira xala çirklənmiş ağ çörəkçi xalatının sağ cibindən qırmızı bir şey çıxarıb “5 üçün gələr.” dedi. Aman, Allah, gözlərimə inanmadım. Budur, mənim saatım itməyib. Necə sevinmişdim. Həm də azacıq kədərlənmişdim. Çünki saatımın bir bağının qırıldığı gözümdən qaçmamışdı, elə ona görə də çörəkçinin qolunda deyilmiş. Çörəkçi yenidən saatı çirkli ağ xalatının cibinə qoydu. Uşaq vaxtı elə bilirdim, bütün həkimlər həm də çörəkçidirlər. Bu dəfə də cəsarətimi toplaya bilmədim. Saat çörəkçidə qaldı. Özümlə yenə dalaşmağa başladım. Axı istəsən də, nə dəyişəcək ki, inanacaqmı sənə, sənin saatın olduğuna çörəkçini inandıra biləcəksənmi?.. Ən əsası, buna cəsarətin, deyək ki, çatdı, sən gör üstündən bunun neçə gün ötüb. Kim inanar axı?.. Oturub ağlamsındım. Gözəl “importnı” saatımın düymə  ilə işləyən işiğı-ən çox məni bu cəlb edirdi. Qaranlıqda saatın işiğını yandırıb vaxta baxırdım. Ən əsası da, bu, mənim ilk işləyən saatım idi. Mənə əziz idi. Yəhudi qonşumuzun mənə hədiyyəsi idi. Xatırlayıram, onu mənə bağışlayanda sanki güclə ayrılan kimi, amma gülər üzlə, mehribanlıqla saatı mənə uzadıb demişdi: “Atamın hədiyyəsi idi, Moskvadan gətirmişdi. Mən də sənə bağışlayıram”.

Növbəti dəfə, amma bu dəfə, deyəsən, həmişəlik vidalaşdım.

Qızım bayaqkı söhbəti unutmayıb, sözümü dilimdən tutub məni İstiqlaliyyət küçəsindəki mağazalardan birinə saldı.

          ...Yol boyu gedə-gedə düşündüm ki, görəsən, yəhudi qonşumuzun əsl-kökündə nə vaxtsa İçərişəhərin Cuhud Zeynallılar məhəlləsində yaşayan qohumları olubmu?..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.12.2025)