Şəhla Rəvan,
Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrinin təhlilini davam etdiririk. Bu dəfə görkəmli şairimizin daha bir şerini təhlil etmək və onu B.Vahabzadə poeziyasının vurğunları ilə bölüşmək istəyirəm...
GƏLİR
Tarıma çəkilmiş simə bənzə sən,
Titrə, bir yarpağın titrəməsindən.
Bil, dənizdə coşan suyun səsindən
Xəzri gəlir, yoxsa gilavar gəlir.
Bir az sıxnaşanda göydə buludlar,
Yavaşca titrəşir yerdə göy otlar,
Onlar da bilir ki, havada çən var,
Sabah yağış gəlir, sabah qar gəlir.
Hər kəsə müyəssər deyildir ancaq
Ürəkdən keçəni gözdən oxumaq.
Qaranquşdan qabaq, torpaqdan qabaq
Gərək biləsən ki, ilk bahar gəlir.
Qəlbim götürməyir bəri-bəzəyi,
Çətindir yamamaq sınmış ürəyi.
Özün dərk edəsən gərək hər şeyi,
Səni başa salmaq mənə ar gəlir.
Baxışdan söz götür, söz anla sözdən,
Həssas ol, sevgilim, ömrün boyu sən.
Əgər sevirsənsə, ayaq səsimdən
Gərək biləsən ki, Bəxtiyar gəlir!
Şeirin təhlili:
"Gəlir" şeiri Bəxtiyar Vahabzadənin dərin mənalı, fəlsəfi düşüncələrlə zəngin bir şeiridir. Şeir insan və təbiət arasındakı incə əlaqələri, həmçinin həyatda bəzi şeyləri qabaqcadan hiss etməyin, duymanın əhəmiyyətini vurğulayır.
Şeir hər bənddə müxtəlif gəlişlərdən bəhs edərək, insanı diqqətli olmağa, ətrafdakı incə detalları hiss etməyə çağırır:
Təbiət hadisələrini hiss etmə
İlk iki bənddə təbiət hadisələrinin "gəlişi" təsvir olunur. Şair insanı tarıma çəkilmiş simə bənzədir və bir yarpağın titrəməsindən belə dənizdə coşan suyun səsindən "Xəzri" (külək növü) yoxsa "Gilavar" (başqa bir külək növü) gəldiyini bilməyə çağırır. Buludların sıxlaşmasından yağışın, qarın gəlişini duymağın vacibliyi qeyd olunur. Bu, təbiətlə harmoniyada yaşamağın, onun işarələrini oxumağın əhəmiyyətini göstərir.
Həyatda qabaqcadan görmə qabiliyyəti
Üçüncü bənddə şair bu hissi daha ümumi müstəviyə keçirir.
"Hər kəsə müyəssər deyildir ancaq
Ürəkdən keçəni gözdən oxumaq".
Şair bu misraları deməklə, dərin anlayışın, empatiyanın hər kəsə nəsib olmadığını vurğulayır. Qaranquşdan və torpaqdan əvvəl ilk baharın gəlişini duymaq isə hadisələri qabaqlamağın, proqnozlaşdırmağın, həyata daha hazırlıqlı olmağın rəmzidir.
Dərk etmə və anlamağın fərqi
Dördüncü bənddə şair daha fərdi bir məsələyə toxunur.
"Qəlbim götürməyir bəri-bəzəyi,
Çətindir yamamaq sınmış ürəyi".
Bu misralarla bəzəyə-düzəyə yox, həqiqətə, daxili dərketməyə üstünlük verdiyini göstərir.
"Özün dərk edəsən gərək hər şeyi,
Səni başa salmaq mənə ar gəlir"
Bu cümlələri ilə isə, bəzi şeylərin izah olunmadan, insanın özü tərəfindən dərk edilməsinin vacibliyini, başa salmağın bəzən yersiz olduğunu vurğulayır. Bu, fərdi şüurun və dərketmə qabiliyyətinin dəyərini ifadə edir.
Sevgi və incə duyğular
Sonuncu bənddə şair hisslərin ən incə təzahürünə, yəni sevgiyə keçir.
"Baxışdan söz götür, söz anla sözdən,
Həssas ol, sevgilim, ömrün boyu sən"
Bu misralarla sevgidəki incəlikləri, sözsüz ünsiyyəti, hissləri duymağı tövsiyə edir. Şeir:
"Əgər sevirsənsə, ayaq səsimdən
Gərək biləsən ki, Bəxtiyar gəlir!"
Məlum misralarla kulminasiya nöqtəsinə çatır. Bu misralar sevginin o qədər dərin və həssas bir duyğu olduğunu, sevən birinin sevdiyi insanın hətta ayaq səsindən belə onun gəlişini hiss edə biləcəyini göstərir. Bu, həm də şairin öz imzasını, öz varlığını bu hissə bağlamasıdır.
"Gəlir" şeirinin bədii xüsusiyyətləri Bəxtiyar Vahabzadənin ustalıqla istifadə etdiyi dil, təsvir və ifadə vasitələri ilə zəngindir. Şeir özündə həm klassik, həm də müasir şeir üslubunun elementlərini birləşdirir.
"Gəlir" şeirinin bədii xüsusiyyətləri
Bu şeirin bədii xüsusiyyətləri sırasında aşağıdakıları təqdim etmək olar:
1. Məcazlar və bənzətmələr;
Şeir zəngin məcazlar və təsirli bənzətmələrlə doludur:
İnsanın həssaslığını, ən kiçik təsirə belə reaksiya vermə qabiliyyətini göstərən gözəl bir bənzətmədir. Bu, insanın ruhunun bir musiqi aləti kimi incə tənzimləndiyini vurğulayır.
"Qəlbim götürməyir bəri-bəzəyi": Ürəyin səmimiyyətə üstünlük verməsini, süni və yalançı şeyləri qəbul etməməsini ifadə edən məcazi ifadədir.
"Çətindir yamamaq sınmış ürəyi": Qırılmış hisslərin, mənəvi zədələrin çətin sağaldığını vurğulayan obrazlı ifadədir.
2. Təşbehlər (Müqayisələr);
"Titrə, bir yarpağın titrəməsindən": İnsanın həssaslığını təbiətin incə bir təzahürü ilə müqayisə edərək gücləndirir.
"Qaranquşdan qabaq, torpaqdan qabaq
Gərək biləsən ki, ilk bahar gəlir".
İnsan idrakının və intuitiyasının təbiətin instinktiv duyğularından belə üstün ola biləcəyini göstərən müqayisədir.
3. Epitetlər;
Şeirdə birbaşa sifətləndirici epitetlər az olsa da, təsirli ifadələrlə doludur:
"Coşan suyun səsi": Dənizin gücünü və dinamikliyini vurğulayır.
"Sınmış ürək": Mənəvi zədənin dərəcəsini göstərən ifadə.
4. Metaforalar;
Şeirin ümumi ruhunda metaforik yanaşma hiss olunur. "Gəlir" sözü təkcə fiziki yaxınlaşmanı deyil, həm də hadisələrin inkişafını, hisslərin oyanmasını, intuisiyanın işləməsini metaforik şəkildə ifadə edir.
5. Simvolika;
Küləklər (Xəzri, Gilavar), yağış, qar, ilk bahar: Təbiət hadisələri olmaqla yanaşı, həm də həyatdakı dəyişiklikləri, yeni başlanğıcları, fərqli hadisələri simvolizə edir.
"Ayaq səsi": Sevgi və yaxınlıq simvoludur. Sevən bir insanın hətta kiçik bir səsdən belə sevdiyinin gəlişini hiss etməsi, dərin mənəvi əlaqəni göstərir.
6. Sintaktik paralelizm və təkrar;
Hər bəndin sonunda "gəlir" feli ilə bitən cümlələr (Xəzri gəlir, yoxsa gilavar gəlir; sabah qar gəlir; ilk bahar gəlir; mənə ar gəlir; Bəxtiyar gəlir) şeirə ahəngdarlıq və ritm verir, həmçinin, əsas fikri - "gəliş" mövzusunu vurğulayır. Bu təkrarlar şeirin mesajını gücləndirir və onu daha yadda qalan edir.
7. Sual cümlələri;
"Xəzri gəlir, yoxsa gilavar gəlir?": Oxucunu düşünməyə, təbiətin və hadisələrin fərqlərini anlamağa sövq edən ritorik sualdır.
8. Duyğusal dərinlik və liriklik;
Şeir insanın daxili aləminə, hisslərinə yönəldiyi üçün yüksək lirikliyə malikdir. Şairin fərdi duyğuları (qəlbinin bəri-bəzəyi götürməməsi, başa salmağın ar gəlməsi) şeirə səmimiyyət qatır.
9. Ahəngdarlıq və ritm;
Şeir heca vəznində yazılmışdır (əsasən 11 hecalı misralar). Qafiyə sistemi (a-b-a-b və ya a-a-a-a bənddən bəndə dəyişir, lakin əsasən "gəlir" kəlməsi son söz olaraq təkrarlanır) şeirə musiqiilik və axıcılıq verir.
10. İntuitivlik və həssaslıq teması;
Şeirin əsas bədii xüsusiyyətlərindən biri də, hadisələri rasional düşüncədən əvvəl intuitiv olaraq hiss etməyin, duymanın qabardılmasıdır. Bu, şeirə fəlsəfi bir dərinlik qatır.
Bəxtiyar Vahabzadə "Gəlir" şeirində həm təbiətin zənginliyindən, həm də insan ruhunun dərinliklərindən bədii ifadə vasitələri ilə istifadə edərək, oxucuya güclü bir mesaj çatdırmışdır. Şeirin dilinin sadəliyinə baxmayaraq, bədii təsir gücü olduqca yüksəkdir.
Nəticə:
"Gəlir" şeiri insanı həyatın incəliklərinə qarşı həssas olmağa, təbiətin, başqalarının və özünün daxili səslərini dinləməyə çağırır.
Şeir fəlsəfi dərinliyi ilə oxucunu düşünməyə vadar edir və həqiqi dərketmənin və sevginin əhəmiyyətini poetik dillə ifadə edir. Bəxtiyar Vahabzadə bu şeirlə bir daha insan ruhunun və hisslərinin nə qədər zəngin və dərin ola biləcəyini nümayiş etdirir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.10.2025)
