“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Şəhriyar Məmmədzadənin iki debüt hekayəsi təqdim olunur.

DEBÜT

Şəhriyar MƏMMƏDZADƏ      

Yusif Səmədoğlunun əziz xatirəsinə…

 YUXUNUZ ŞİRİN OLSUN, DİRİLƏR...

Qurban addım-addım, küçə-küçə gəldiyi yolda birdən başını qaldırdı və qarşısında bir darvaza gördü. İçəri nəzər salanda gördüyü əzəmətli heykəllər, möhtəşəm qəbir daşları fikrini yayındırdı. Qurban bura niyə gəldiyini bilmirdi, amma elə bil nəsə onu içəri çəkirdi. Qəbirlərin arası ilə astaca irəlilədi. Bura insana qəbiristanlıqdan çox parkı xatırladırdı. Burda yatanlar ölü deyildi – hər daşın altında bir tarix, yaddaş, bir dövr yatırdı. Qəbirlər sadəcə bir daş, bir abidə deyil, onlar bir ömürlük hekayənin sükutla yazılmış son cümləsidir.

Qurban yavaş-yavaş bir qəbrə yaxınlaşdı. Adını oxudu: SƏMƏD VURĞUN.

Dayandı, ağlına uşaqlıqdan əzbərlədiyi “Azərbaycan” şeiri gəldi. Ona elə gəldi ki, sanki Səməd Vurğun onu dinləyir.

Qəbirlərin arasında gəzəndə özünü kitab səhifələrinin arasında dolaşan bir oxucu kimi hiss edirdi. Hər məzar bir hekayə, bir roman kimi idi. Ətrafda nə danışıq, nə səs vardı amma bu sükut insanı qorxutmurdu, əksinə, onu düşündürürdü. Qurban birdən bir daşın qarşısında dayandı. Gözləri, nə üçünsə, başqa qəbirlərə bənzəməyən bir daşa sataşdı. Başdaşında yazılmışdı:

“Yuxunuz şirin olsun, dirilər. – YUSİF SƏMƏDOĞLU”

Qurban bir neçə dəqiqə qəbrin qarşısında dayanıb baxdı. Sanki heç nə anlamadı. Sanki bu yazı bir zarafat idi, ya da sadəcə, poetik bir təsadüf. Amma içindəki səssizlikdə bu söz yavaş-yavaş yerini aldı.

Geri döndü, yoluna davam etdi. Amma ürəyində qəribə bir sıxıntı vardı – adını qoya bilmədiyi bir hiss. Sanki çoxdan itirdiyi bir şeyi qəfil xatırlamışdı, ya da kiminsə səsini illər sonra yenidən eşitmişdi. Bu cümlə beynindən çıxmırdı, amma o bunu hələ özü də anlamırdı.

Evə çatanda paltosunu soyunmadı. Divara söykəndi. Pəncərədən çöldəki həyatı izləməyə başladı: Aşağıda küçədən keçən insanlar, mağazalara girib-çıxanlar, bir-birinə əsəbi baxış atanlar, telefona ilişib qalan uşaqlar…

Hər şey ona həmin cümləni xatırladırdı.

“Biz yaşadığımızı düşünürük,” – deyə fikirləşdi, – “amma əslində, ölülər qədər səssizik, cansızıq”.

Axşam düşdü. Qurban işıqları söndürdü. İçindəki səssizlik artıq səssiz deyildi – bir cümlə ürəyinin divarlarını döyürdü. Amma o heç nə demədi, sadəcə, uzandı və yavaşca gözlərini yumdu. Günün yorğunluğundan gözlərini yuman kimi yuxuya getdi.

Həmin cümlə sanki bir pərdəyə çevrilib onun bütün fikirlərinin və düşüncələrinin qarşısını kəsdi. Əvvəl qaranlıq oldu… sonra işıq. İşıq da yox – dumanlı bir şəfəq.

Qurban özünü tanımadığı bir məkanda gördü. Bir az addımlayıb bir yolayrıcına çatdı. Sol tərəfində içində olduğumuz və həyat adlandırdığımız bir dünya vardı. Küçələr, binalar, insanlar, marketlər, siqnal səsləri, telefon ekranlarına zillənmiş gözlər… Hamı bir yerə tələsirdi. Hər kəs bir şeyin arxasınca qaçırdı – amma nə üçün qaçdıqlarını özləri də bilmirdilər. Hamı danışırdı, amma heç kim bir-birini dinləmirdi. Hamı gülürdü, amma gözlərində dərin bir yorğunluq vardı. Hamı çalışırdı – təkcə özü üçün. Sanki böyük bir yarış idi. Amma qalibi olmayan. Kimi bir vəzifə, kimi pul, kimi şöhrət üçün çalışırdı. Qurban baxdıqca görürdü ki: insanlar bir-birinin ayağından dartır, bir-birinin üzünə gülənlər arxada bir-birinə quyu qazır, dostluqlar, sadəcə, zərif maskalardan ibarətdir. Cəmiyyət, sadəcə, insanlardan yox, onların içindəki boşluqlardan ibarətdir. O boşluqlar ki – onlar nə ilə doldurulacağını bilmədən böyüyür. Bir zamanlar kitablarla, sevgi ilə, düşüncə ilə dolmalı olan o boşluqlar indi yalanlarla, haqsızlıqlarla və vaxt itkisi olan sosial şəbəkələrlə doldurulurdu. Amma cəmiyyətin təlatümünün arasında hələ də ayaq üstə qalmağı bacaran, özünü unutmayan, doğru fikirləşən insanlar var. İş burasındadır ki, kimsə onları axtarmırdı. Çünki bu çağın insanı qızıl səsi deyil, səs-küyü seçirdi. Bu dövrün insanları səsini ucadan çıxaranı “ağıllı”, rəngli paltar geyinəni “mədəni”, şayiə danışanı isə “maraq doğuran” sanırdı. Cəmiyyətin ən böyük xəstəliyi isə hər kəsin hər şeyi bildiyini sanması, amma heç kimin heç nəyi dinləməməsi idi.

Lev Tolstoy bununla bağlı çox yaxşı deyib:

“Həyatını lazımınca qura bilməməyin başlıca səbəblərindən biri, hamının “həyatını lazımınca qurmaq” istəyib, ancaq heç kimin həyatın özünü “qurmaq” istəməməsiylə bağlıdır”.

Qurban qəfil başını sağ tərəfə çevirdi. Dünən baxdığı xiyabanın darvazasından içəri başqa cür görsənirdi. Orda nə ticarət vardı, nə yarış, nə saxta gülüşlər. Hər şey sakit, aydın və başqa cür gözəl idi. İnsanlar bir-birlərinə gülümsəyirdi, amma bu gülüşlərin arxasında saxtakarlıq yox, rahatlıq vardı. Söhbətlər sakit idi – sanki könüldən-könülə ip çəkilmişdi. Kimsə kimsəyə nəsihət vermirdi, çünki hamı həqiqəti eyni dərəcədə bilirdi. Burda nə şan-şöhrət, nə rütbə vardı. Nə də onlar uğrunda mübarizə. Burda ölülər yox, sanki əsl dirilər yaşayırdı. Onlar rahat idilər. Artıq “nə üçün yaşayırıq?” sualının cavabını tapmışdılar. Onlar bilirdi ki, sevgi, sədaqət, söz və vicdan həyatın yeganə mənasıdır. Heç kimin başqasının yerində gözü yox idi. Hamı öz yerini tapmışdı.

Qurban qəfildən eşitdiyi qəhqəhəli gülüşə hövlnak yuxudan ayıldı. Əlləri tərləmişdi. Başının altında yaş yastıq vardı. Bir neçə saniyə ətrafına baxdı. Otaq sükuta qərq olmuşdu, amma o sükut artıq o biri dünyanın sükutu deyildi.

Səhərin açılmağını gözlədi. Tezdən paltosunu götürüb yola düşdü. Xiyabana çatmağa səbirsizlənirdi. İçində sanki bir az da vicdan əzabı var idi. Çatdı. Dünən gecə yuxuda gördüyü sükutun, işığın, rahatlığın, həmçinin narahatlığın izlərini axtara-axtara axırda gəlib o tanış məzar daşının qarşısında dayandı. Qəbrin üzərindəki cümləni təkrar-təkrar oxudu:

“Yuxunuz şirin olsun, dirilər…”

Sanki bu cümlə məzar daşına deyil, bir güzgüyə həkk olunmuşdu və o güzgüdə Qurban özüylə və bütün bəşəriyyətlə üz-üzə gəlmişdi. O artıq qəbiristanlıqda yatanların deyil, əslində, şəhərdə gəzənlərin, yaşayanların yuxuda olduğunu anlamışdı. Həyat elədir ki, bəzən yaşamaq üçün ölmək, görmək üçün gözləri bağlamaq, oyana bilmək üçün isə yuxuya getmək lazımdır.

Yuxunuz şirin olsun, dirilər…

Çünki hələ də oyanmamısınız.

SONUNCU DOST

         Çətini qocalıqla dost olana kimidir, çünki o hər adamla dost olmur. Əgər bir insan qocalıqla tanış olubsa, deməli, özünə dünyanın ən sadiq və sonuncu dostunu qazanıb. Bəziləri onu düşmən kimi görür, bəziləri ondan gizlənməyə çalışır. Amma Əli kişi… o, qocalıqla çoxdan barışmışdı. Hər adamla dostlaşmayan qocalıq Əli kişi ilə çoxdan doğmalaşmışdı. Hər səhər güzgüyə baxanda bir az da dərinləşən qırışlarda, gözlərinin dərinliyində solğunlaşan işıqda bu səssiz qonağın izlərini görürdü. O izlər bir ağrı, bir kədər deyildi, artıq bir yaddaşın, bir hekayənin, bir ömrün şəklinə çevrilmişdi. Əli kişi anlamışdı ki, qocalıq bir dəfə insanla əl-ələ veribsə, bir daha onu tək buraxmır. Onlar birlikdə çay içirdilər, birlikdə səhərin sükutuna oyanırdılar, birlikdə gəzirdilər. Onun üçün qocalıq – insanın zamanla qurduğu dostluqların, itirdiyi sevinclərin sonuncu xatirəsi idi. Nədənsə qocalıqda hər şey insanın gözünə bir xatirə kimi görünür.

Uşaqlıq – o, fərqliydi. Onun ardınca qaçmaq faydasızdır. Cavanlıq isə daha qəddar davranmışdı. Elə bil heç olmamışdı, sanki bir səhər oyananda güzgüdə tanımadığı bir adamın üzünü görmüşdü – artıq gənc deyildi. Əli kişi həmişə deyərdi: “Uşaqlıqla cavanlıq ən etibarsız dostlardı. Gülürsən, ağlayırsan, xəyal qurursan… sonra bir də baxırsan ki, tək qalmısan. Onlar getdi, amma bu səssiz qocalıq qaldı. O getməyə tələsmədi. Nə ağrılarımda, nə səssizliyimdə məni buraxdı”.

Əli kişi hər gün saat 5-də oyanırdı. Artıq öyrəşmişdi nə vaxt durub nə vaxt yatmağa. Hər səhər oyananda ilk işi başını yuxarı qaldırmaq olurdu. Onun çarpayısının başında – divarın sol tərəfində üç şəkil asılmışdı. Onlara baxmadan günə başlamazdı. Sanki onlar olmadan zaman da başlamırdı.

Birinci şəkil Əli kişinin 6 yaşı olanda çəkilmişdi. Həmin şəkildə gözləri gündən qıyılmış bir uşaq var idi. İkinci şəkil Əli kişi hərbi xidmətdə olan vaxt çəkilmişdi. Üçüncü şəkil isə ən ağır olanı – həyat yoldaşı ilə birlikdə çəkdirdikləri son şəkil idi. Hər baxanda gözləri dolurdu. Bəzən özü-özünə pıçıldayırdı: Uşaq Əli də getdi, gənc Əli də getdi… bir sən qalmışdın, sən də getdin, ay Səkinə…

Günlərin bir günü Əli kişi evdə olanda birdən qapı döyüldü. Qapını açanda uzun boylu, əlində bəzi avadanlıqlar olan bir oğlanı gördü. Onların söhbətindən belə məlum olur ki, oğlan jurnalistdir, kənddəki yaşlı insanlardan müsahibələr götürür. Kənddə kimsə onu Əli kişigilə göndərib. O da gəlib ki, Əli kişidən müsahibə götürsün.

Əli kişi oğlanı evə dəvət etdi. Gözəl söhbətlər etdilər. Oğlan müxtəlif suallar verir, Əli kişi də onları müdrikliklə cavablandırırdı. Evdə olanından-olmazından gətirib, yığdı stolun üstünə, ardınca da bir gözəl çay gətirdi.

Əli kişi:

– Kasıb adamın verəsi çox olmur, bala. Amma ürəyindən keçəni verəndə o, ən dəyərli olur… götür, bu çay da o ürəyimdən keçib, nuş elə, – dedi.

Oğlan çayı götürüb yavaşca içdi və dedi:

– Allah həmişə süfrəni bol eləsin, ay baba. Baba, olar bir sual verim?

– Buyur.

– Tək yaşayırsınız? Oğul-uşaq yoxdur?

– Var, bala, var. Ömür-gün yoldaşım köçəndən sonra uşaqlar da gəlməz oldu. Hamısı şəhərdə olur. Yadlarına düşəndə ayda-ildə bir dəfə zəng edirlər. Təki onların canı sağ olsun. Zəng eləsələr də, eləməsələr də, nə dəyişəcək. Beş-üç gün ömrüm qalıb, onu da başa vurub çıxıb gedəcəm.

– Allah ömür versin sizə, ay baba.

– Allah hamıya şərəfli ömür versin, ay oğul. Allah bizi qocaldıqca alçaltmasın, qocaldıqca müdrikləşdirsin.

– Amin, ay baba.

Nə isə, xoş-beş, gözəl söhbətlər davam edirdi. Birdən oğlan Əli kişiyə dedi:

– Əli baba, heç bu dünyada yaxın dostlarınız olubmu?

– Olub, niyə olmayıb? Mənim yaxın dostlarım da olub, vəfasız dostlarım da. İstəyirsən, gəl göstərim.

Əli kişi çarpayısına tərəf getdi, əli ilə divardan asılmış üç şəkli göstərdi və dedi:

– Bax… Bu birinci şəkil — mənim uşaq vaxtım. Gözlərimdə hələ dünya qədər ümid var. Arzularla doluyam. Bu, mənim ilk dostumdur. Mən danışmağı onunla öyrəndim. Əvvəlcə kəkələyə-kəkələyə, sonra sərbəst… sonra şeir kimi. Mən ilk dəfə “ana” sözünü onunla dedim. İlk dəfə bir qıza “səni sevirəm” deməyi mən bu uşaqla öyrəndim. Qorxaraq, utanaraq, ürəyim ağzımda. O hissin saflığını bir də heç vaxt hiss eləmədim.

Mən onunla yazmağı öyrənmişəm. Hərfləri çarpaz, əyri yazırdım. Əllərim titrəyə-titrəyə köhnə dəftərin üstündə iz buraxırdı. O yazıda bir həyəcan vardı… bir sevinc var idi. O, mənə bu həyatda ilk iz qoymağı öyrətdi.

Bir anlıq susur. Oğlan sakitcə dinləyir. Əli kişi sanki həmin uşaqlığa səslənirmiş kimi davam edir:

– Oxumağı da onunla öyrəndim. Hər yeni söz bir yeni dünya açırdı. Oğlum, mən bu uşaqla kəndin üçotaqlı məktəbində dünyanı öyrəndim. Pəncərədən baxa-baxa kitab oxuyardım, sanki kəlmələrin arasından həyatı seyr edirdim. Bax, məni bu adam elədi.

Başını bir az yana əyir, gözləri dolur. Səsi titrəyir:

– Bu uşaq mənə hər şeyi öyrətdi, bala… Hər şeyin ilkini, hər şeyin ən həyəcanlı yerini. Yalnız getməyi öyrətmədi. O çıxıb getdi, amma mənə demədi, necə ayrılmaq lazımdır. Gedəndə ardınca nə etməli olduğumu öyrətmədi. Çox vəfasız dost oldu.

Əli kişi sonra barmağını ikinci şəklə yönəltdi.

– Bu da cavan Əli… yəni ikinci dostum. Elə bildim, bir ömür mənimlə qalacaq. Mən ona çox güvəndim. Amma bilirsən nə oldu, bala? Yavaş-yavaş, mənə bildirmədən getdi. Nə sağollaşdı, nə bir iz qoydu… təkcə yorğun bir bədən və yavaşlayan nəfəs qoyub getdi mənə. O da getdi. O da vəfasız çıxdı.

Əli kişi asta, sanki nəfəsi kəsilə-kəsilə:

– Və bu… Üçüncü şəklim. Bu da mənim üçüncü vəfasız dostum, ömür-gün yoldaşım Səkinə. O da getdi, mən də qaldım yetim. – Bunu görürsən? (öz şəklini göstərərək) Bu… mənim indi olduğum adamdır. Qocalıq şəkilim. Bəziləri qocalıq şəklinə baxanda “ah, yaşlanmışam” deyir. Mən isə baxanda düşünürəm: “Axır ki, mənimlə qalmağa razı olan bir dost tapdım”. Qocalıq mənim ən səssiz, amma ən sədaqətli dostumdur, bala. Ağrılarımda da yanımda o var. Bəzən gecə dururam, dizim sızıldayır, ya ürəyim sıxılır… o yenə də yanımdadır. Mənimlə bir yerdə nəfəs alır. Elə adamlar var ki, qocalıq onlara qənim kəsilir, amma mən onunla dost olmağı bacardım.

Oğlan sakitcə qalxdı. Gözləri divardakı üç şəklə bir də baxdı. Uşaqlıq getmişdi. Gənclik sönmüşdü. Amma qocalıq… divarda yox, elə bu evin hər bucağında nəfəs alırdı. Onun üçün artıq bu şəkillər keçmişin deyil, həyatın mərhələləri idi.

Əli kişi oğlana baxdı. Gülümsədi. Yavaş-yavaş ona tərəf gəldi. Əlini oğlanın çiyninə qoydu.

Əli kişi:

– Yaxşı ki, gəldin, bala… Bir insanı dinləmək – ona həyat verməkdir. Sən bu gün mənə bir az da həyat verdin. Get, amma bu dediklərimi heç vaxt unutma. Ömrünün hər anını şərəfli, mənalı yaşa ki, geriyə baxanda, “o illəri mənalı yaşamadım” deyə heyifslənməyəsən.

Oğlan addım-addım qapıya doğru yönəldi. Ayaqqabılarını geyindi. Qapıdan çıxmazdan əvvəl bir də dönüb baxdı.

– Əlvida, əziz baba, yaxşı ki, səninlə görüşmək mənə qismət oldu…

Jurnalist çıxıb getdi. Əli kişi yenə ən yaxın dostu ilə baş-başa qaldı. Pəncərədən süzülən günəş işığı onun ağ saçlarına düşdü. Görünür, qocalıq onu yenə tək buraxmamışdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.10.2025)