İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bəşər tarixində zamanı irəli aparan yazıçılar olubdur. Onlardan biri də O.Henri təxəllüsü ilə bizə tanınan amerikalı yazıçıdır. 11 sentyabr ABŞ-da faciəli günün – terrorun ildönümüdür. Amma həm də bu dahiyazıçının doğum günüdür.
Məşhur Amerika yazıçısı Uilyam Sidni Porter (William Sydney Porter) 11 sentyabr 1862-ci ildə Amerika vətəndaş müharibəsi zamanı Şimali Karolina ştatının Greensboro şəhərində anadan olub. O, 1898-ci ildə ata adının yazılışını Sidney olaraq dəyişdirib. Porter 1876-cı ildə xalası Evelina Mariya Porterin ibtidai məktəbini bitirib. Daha sonra Lindsey Street Liseyinə daxil olub.
Xalası 15 yaşına qədər ona repetitorluq etməyə davam edib. 1879-cu ildə Qrinsboroda əmisinin aptekində işləməyə başlayıb və 30 avqust 1881-ci ildə 19 yaşında Porterə əczaçı lisenziyası verilib. Aptekdə o, həm də şəhər camaatının cizgilərini çəkərək təbii bədii istedadını nümayiş etdirib.
Onun əsərləri qısa hekayə janrında xüsusi yer tutur. O. Henri öz hekayələrində adi insanların gündəlik həyatını, kiçik arzularını, sevgi, dostluq, mərhəmət və ümid mövzularını ustalıqla təsvir edib. Əsərlərinin əsas cəhəti qəfil sonluqları — gözlənilməz finalıdır. Bu üslub sonralar “O. Henri üslubu” kimi məşhurlaşıb. O. Henri həm yumor, həm də incə duyğuları birləşdirərək oxucunu həm güldürüb, həm də düşündürüb.
"Təhsili və ilk illəri"
O, əvvəlcə farmatsevt köməkçisi kimi işləyib və burada çoxlu tibbi biliklər əldə edib. Daha sonra Texas ştatına köçərək müxtəlif işlərdə – müəllim, xəzinədar, jurnalist, hətta bankda məmur kimi fəaliyyət göstərib.
"Həbs həyatı"
Onun həyatında dramatik bir dönüm də var. İşlədiyi bankda vəsaitlə bağlı qanun pozuntusu ittihamı ilə həbs olunub. Həbsdə olarkən yazmağa daha çox vaxt ayırıb və qısa hekayə janrına ciddi yanaşmağa başlayıb. Maraqlıdır ki, o, “O. Henri” təxəllüsünü də həmin dövrdə götürüb. Təxəllüsün mənşəyi tam məlum olmasa da, yazıçının söz oyunu və sirli üslubunu əks etdirib.
"Yazıçılıq karyerası"
Azadlığa çıxdıqdan sonra Nyu-Yorka köçüb və ömrünün son illərinə qədər yüzlərlə hekayə yazıb. Onun əsərləri qəzet və jurnallarda çap olunub, qısa zamanda məşhurlaşıb.
Əsərlərində əsasən adi insanların həyatı (satıcılar, polis işçiləri, kasıb sənətkarlar, tələbələr, küçə insanları), yumor və istehza, humanizm və ən əsası gözlənilməz sonluqlar xüsusi yer tutub.
Maraqlı fakt: Dünyada “O. Henri mükafatı” adlı ədəbi mükafat var. Bu mükafat hər il ən yaxşı qısa hekayə müəlliflərinə təqdim olunur və yazıçının xatirəsinə böyük ehtiram əlamətidir.
(The Gift of the Magi)
Bu hekayə sevgi və fədakarlığın simvoludur. Gənc ailə – Cim və Della – çox kasıbdır. Yeni il üçün bir-birinə hədiyyə almaq istəyirlər, amma pulları yoxdur. Della öz uzun saçlarını satır ki, Cimin sevimli saatına zəncir alsın. Cim isə öz saatını satır ki, Dellanın saçları üçün daraq alsın.
Nəticədə hədiyyələr “yararsız” qalır, amma onların sevgisi hər şeydən dəyərli olduğunu sübut edir.
(The Cop and the Anthem)
Azadlıq və insanın içindəki vicdan barədə hekayə. Soapi adlı bir dilənçi qışda həbsxanada qalmaq istəyir, çünki orada istilik və yemək var. Bu məqsədlə o, müxtəlif cinayətlər törətməyə çalışır, amma hər dəfə uğursuz olur. Axırda kilsənin qarşısında himn eşidir, ürəyində yeni həyata başlamaq qərarına gəlir. Elə həmin anda polis onu saxlayır və kiçik bir səbəbdən həbsə göndərir.
Yazıçı bununla insanın taleyindəki istehzalı döngələri göstərir.
(The Ransom of Red Chief)
Yumorla dolu məşhur hekayədir. İki adam zəngin bir adamın oğlunu qaçıraraq pul qazanmaq istəyir. Amma uşaq çox dəcəl çıxır, onları bezdirir və dözülməz oyunlarla əsir saxlayan kimi olur. Sonda oğlanın atasına pul verməyə məcbur qalırlar ki, uşağı geri alsın. Məşhur “Evdə tənha” filmi məhz bu ssenari əsasında çəkilibdir.
Burada O. Henri cinayət və gülüşü ustalıqla birləşdirir.
"Ölümü"
O. Henri 1910-cu ildə qaraciyər xəstəliyindən Nyu-Yorkda vəfat edib. Ömrü qısa olsa da, qısa hekayə janrını bənzərsiz üslubu ilə zənginləşdirib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(11.09.2025)
