Şəhla Rəvan,
Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrinin təhlilini davam etdiririk. Bu dəfə görkəmli şairimizin daha bir şerini təhlil etmək və onu B.Vahabzadə poeziyasının vurğunları ilə bölüşmək istəyirəm...
QOCALMIR
Qocaldır insanı, qocaldır zaman;
Ürəyin atəşi, közü qocalmır.
Dağları, daşları qocaldan zaman,
Bilmirəm, bəs niyə özü qocalmır?
Getdi baharımız, yer qışa qaldı.
Düzlər qara qaldı, yağışa qaldı.
Bizimki bir quru baxışa qaldı,
Neyləyək arzunun gözü qocalmır.
Bəxtiyar, düşünək biz dərin-dərin.
Xəyallar möhtəşəm, arzular şirin.
Əsl sənətkarın, əsl şairin
Özü qocalsa da, sözü qocalmır...
Bəxtiyar Vahabzadə
Şeirin təhlili:
Bu şeir zamanın insan və təbiət üzərindəki təsirini, eyni zamanda sənət və arzuların ölməzliyini olduqca təsirli bir şəkildə ifadə edir. Şeir üç bənddən ibarətdir və hər bənd fərqli, lakin bir-birini tamamlayan fikirləri əks etdirir.
Şair bu şeirin birinci bəndində yazır:
"Qocaldır insanı, qocaldır zaman;
Ürəyin atəşi, közü qocalmır.
Dağları, daşları qocaldan zaman,
Bilmirəm, bəs niyə özü qocalmır?"
Bu bənddə şair zamanın hər şeyi qocaldan universal gücünü vurğulayır. İnsanlar, dağlar, daşlar - hər şey zamanın axarına tabe olur və qocalır. Lakin burada bir paradoks ortaya qoyulur:
"Ürəyin atəşi, közü qocalmır..." Bu sətirlər ruhun, daxili enerjinin, həyat eşqinin zamandan təsirlənmədiyini, həmişə gənc qaldığını ifadə edir. Şairin "Bilmirəm, bəs niyə özü qocalmır?" sualı isə zamanın özünün qocalmaması ilə bağlı fəlsəfi bir düşüncəni ifadə edir. Zaman hər şeyi qocaldır, ancaq özü sonsuz və dəyişməz olaraq qalır. Bu, zamanın sirrini, əlçatmazlığını vurğulayır.
Şeirin ikinci bəndində oxuyuruq:
"Getdi baharımız, yer qışa qaldı.
Düzlər qara qaldı, yağışa qaldı.
Bizimki bir quru baxışa qaldı,
Neyləyək arzunun gözü qocalmır".
Bu bənddə şair mövsümlərin dəyişməsini, xüsusilə baharın qışla əvəz olunmasını insan ömrünün payız və qış dövrü ilə əlaqələndirir. "Getdi baharımız, yer qışa qaldı" sətirləri ömrün keçib getdiyini, gəncliyin arxada qaldığını metaforik şəkildə bildirir. "Düzlər qara qaldı, yağışa qaldı" sətirləri isə sanki qocalığın gətirdiyi bəzi hüznlü, boğucu hissləri təsvir edir. "Bizimki bir quru baxışa qaldı" ifadəsi çarəsizliyi, bəlkə də həyatda əldə edilməyən arzuları, sadəcə baxıb keçmək məcburiyyətində qalmağı ifadə edir. Lakin bu bənd də ilk bənddəki kimi ümidverici bir notla bitir:
"Neyləyək arzunun gözü qocalmır."
Yəni, insan qocalır, imkanlar məhdudlaşır, lakin arzular həmişə təzə, canlı və gənc qalır. Arzular, xəyallar insanın daxilindəki tükənməz enerjinin bir hissəsidir.
Görkəmli şair B.Vahabzadə bu şeirin sonuncu bəndində isə belə deyir:
"Bəxtiyar, düşünək biz dərin-dərin.
Xəyallar möhtəşəm, arzular şirin.
Əsl sənətkarın, əsl şairin
Özü qocalsa da, sözü qocalmır..."
Bu bənddə şair Bəxtiyar Vahabzadəyə xitab edir və oxucunu dərindən düşünməyə çağırır. "Xəyallar möhtəşəm, arzular şirin" sətirləri insanın daxili dünyasının zənginliyini, xəyal gücünün qocalmazlığını vurğulayır. Ən sonuncu və ən təsirli mesaj isə son iki sətirdədir:
"Əsl sənətkarın, əsl şairin
Özü qocalsa da, sözü qocalmır..."
Bu, şeirin əsas ideyasıdır. Sənətkarın fiziki varlığı zamanın hökmünə tabe olsa da, onun yaratdığı sənət əsəri, sözü ölməzdir. Şeir, musiqi, rəsm kimi sənət nümunələri nəsillərdən-nəsillərə ötürülür, zamanın sınağından keçir və həmişə təzə qalır. Bu, sənətin, sözün ölməzliyini, əbədiliyini tərənnüm edir.
Ümumi təhlil və bədii xüsusiyyətlər:
Bu şeirlə bağlı aşağıdakı məqamlara xüsusilə toxunmaq olar:
Mövzu: Şeirin əsas mövzusu zamanın insan və təbiət üzərindəki təsiri, qocalıq, lakin eyni zamanda ürəyin, arzuların və xüsusilə də sənətkarın sözünün ölməzliyidir.
Fəlsəfi dərinliklər: Şeir sadə bir dildə yazılsa da, zamanın, həyatın və sənətin fəlsəfi mahiyyəti üzərində dərin düşüncələr oyadır.
Metaforlar: Şeirdəki "ürəyin atəşi, közü", "baharımız", "yer qışa qaldı" və "arzunun gözü" kimi metaforalar şeirə bədii zənginlik qatır.
Təzadlar: Zamanın hər şeyi qocaltması ilə ürəyin, arzuların və sözün qocalmaması arasındakı təzad şeirin əsas bədii xüsusiyyətlərindən biridir. Bu təzad, şeirin ideyasını daha qabarıq şəkildə ortaya qoyur.
Müraciət: Şeir "Bəxtiyar"a müraciətlə yazılıb ki, bu da şeirə daha şəxsi və səmimi bir ton verir.
Lirik dillik: Şeir lirik bir üslubda yazılıb, oxucuda emosional təsir oyadır.
Optimist not: Qocalıq və zamanın keçməsi ilə bağlı bəzi hüznlü fikirlər olsa da, şeir ümumilikdə optimist bir ruhda tamamlanır. Sənətin və sözün ölməzliyi ümidverici bir mesajdır.
Yekun olaraq, bu şeir zamanın keçiciliyi fonunda insan ruhunun, arzularının və sənətkarın sözünün əbədiliyini yüksək bədii ustalıqla ifadə edən dərin mənalı bir əsərdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.09.2025)
