Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”
“Xaç atası” filmindəki məşhur ABŞ aktyoru Robert De Nironun gözəl bir deyimi var- həyatınızı ucuz duyğulara sərf etməyin. Qəribədir, Həmid Herisçi kimi bənzərsiz bir qələm adamının 65 illik yubileyi aprelin 30-da səs-səmirsiz ötdü. Beş-altı ziyalıdan başqa heç kim onun bu xoş gününə rəng qatmağa tələsmədi. Axı, Həmid Herisçinin varlığı təkcə qələm adamı, telejurnalist olması ilə bitmir. O, öz zəngin yaradıcılığı ilə Azərbaycan ədəbiyyatında bir hadisə sayılmağa əsl namizəddir. Bu hadisəni obrazlaşdırmağa gələndə isə, nədənsə hamı susdu. Bəli, Həmid Herisçinin yubileyi sakit keçməməliydi, bəlkə də ədəbiyyat hadisəsinə çevrilməliydi…
Bu günkü söhbətim poeziyanı duya bilən halal adamlara ünvanlanıb. Bu dəfə sizə sadə el dilində Həmid Herisçinin şeirlərindən danışmaq istəyirəm. Əvvəlcə onu söyləyim ki, bu şeirlər ənənəvi üslubda yazılmayıb, çox yaxın gələcəkdə- nəvələrinizin oxuyub zövq alacağı bir üslubda qələmə alınıb. Buna surrealism də yox, postmodernism də yox, bəlkə də postpost modernizm demək olar. O, öz fikirlərini lirik şeir üslubunda oxucuya təqdim etmir, adi söhbətə bənzər bir şəkildə çatdırmağa çalışır. Bəlkə də, 3-cü minilliyin poeziyası elə budur, nəsr kimi poeziya da sənədli əsaslara güvənməyə başlayıbdır.
Həmidin “Düymə düşdü” şeirindəki bu misralara nəzər yetirək:
“Anam da belə deyirdi.
Ancaq həyat belə deyildi.
Düyməm düşdü, qaldı ovcumda bu gün...
Bunu ancaq özüm
gördüm.
Azca güldüm.
Anam da belə edirdi,
Ancaq həyat belə deyildi...”
Yəni zaman ötüb, həyat dəyişib. Əlbəttə, bu üslub qulağı, gözləri ənənəvi şeirə öyrənən oxucuya xoş gəlməz. Çünki burada lirika yox, şairin oxucuya çatdırmaq istədiyi fikrin çılpaqlığı var. Bu üsluba əslində sərbəst vəznin avanqard forması deyilsə daha düzgün olar. Ənənəvi vəznlərdə olan ahəngə, səslərin nizam, qayda-qanun və tənasübünə burada rast gəlmək olmur. Belə şeirlərdə formanın müstəqilliyi, məna-məzmun və hadisə daha çox ortaya qoyulur. Amma Həmidin şeirləri sırf avanqard janrında da deyil. Ənənəvi avanqardizm burada rol almır.
Daha bir nümunəyə nəzər yetirək. Onun növbəti bir şeirini olduğu kimi sizə təqdim edirəm:
“Göz yaşı qədimdi,
su yenilikdi...
Oğul, sizlər bunu bilməlidi,
Tarixin bir günü var,
insan o gün öz şəklini çəkdirməlidi...
Sonra ömrüboyu həmin şəkildəki
insana bənzəməlidi...
... mənim həmyerlim yox, həmgöylüm var...
Məni həmişə ona,
ona oxşadırlar!!!”
Fikir verirsinizsə, burada az-çox qafiyələnmə olsa da, sərbəst vəznin fərqli bir formasıdır. Çünki sərbəst şeirdə misralardakı heca sayı, qafiyə quruluşu, bəndlərə ayrılma və s. baxımından sərbəstlik olsa da sözlər misralara ahəngdar şəkildə səpələnə bilir. Doğrudur, bu xüsusiyyətlər sərbəst şeirdə forma məhdudiyyətlərini azaldır və fikri ifadə etmək imkanlarını genişləndirir, amma belə şeirlər sərbəst vəznin ənənəvi formasından fərqlənirlər- yenilikdir. Bəli, bu şeir forması avropa-amerika oxucuları üçün adi olsa da, Azərbaycan poeziyasına təzə-təzə qədəmlərini basır və gələcək nəsillərə daha xoş gələcək...
İndi də qayıdıram söhbətimin əvvəlindəki fikrimə. Elədir ki var, ona yaxın şeir və roman kitabının müəllifi- Həmid Herisçi Azəpbaycan ədəbiyyatında bir hadisədir. Onun 65 illik yubileyinin təntənədən uzaq, belə sakit keçməsi isə hardasa ədalətsizlikdir. Şair demişkən, amma nə qəm, gələn ilin aprel ayınadək – 66-yadək yubiley davam edəcək. Düşünürəm ki, bu ədalətsizliyi aradan qaldırmaq ən azı ədəbiyyat cameəsindəkilərin yadına düşməlidir...
…Bəli, onun qərb poeziyasının ətri gələn şeirləri duyğuları, xəyalları deyil, həqiqəti əks etdirir. Sevinirəm ki, bu gün ədəbiyyatımızda fantaziyaya, xəyallara söykənən, ənənəvi Azərbaycan poeziyasının qəliblərindən imtina edən, milli şairlər ordusu yaranmaqdadır. Vaxt gələcək ki, qərb üslubunda yazan bir sıra müasir şairlərimiz kimi, Həmid Herisçini də yaranmaqda olan bu ordunun ilk komandanlarından biri hesab edəcəklər...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.05.2025)
