Şəhla Rəvan,
Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Məlum olduğu kimi, 2025-ci il Odlar Yurdu Azərbaycanımızın görkəmli şairi Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) 100 illik yubileyi qeyd edilir. Ölkə Başçısı cənab İlham Əliyevin də bununla bağlı xüsusi sərəncamı vardır.
Dahi şairimizin xatirəsini əziz tutmaq və poeziya fəlsəfəsini təbliğ etmək hədəfi ilə bu fürsətdə onun şeirlərindən biri ilə tanış olacaq, eyni halda şeirin ədəbi təhlili təqdim ediləcəkdir.
ALLAH
("Fəryad" pyesində Nəsiminin dilindən söylənən parça)
İdraka yol açmış gecədən gündüzə ALLAH!
Güldürməsən öz könlünü gülməz üzə ALLAH!
Dünyaya şəfəqlər kimi tanrım səpələnmiş.
Qəlbin gözü yanmazsa görünməz gözə ALLAH!
ALLAH bilirik cismi deyil, bəs nədir ALLAH?
Ən yüksək haqda olan həqiqətdir ALLAH!
Dondunsa təkamülcə gözəllik qabağında.
Dərk et, bu təəccübdə, bu heyrətdədir ALLAH.
Bildik, bilirik gizlidir insandakı qüdrət.
Hər kəs onu fəhm etməsə acizdir o əlbət.
İnsanın əzəl borcudur insanlığa hörmət.
İnsanlığa hörmətdə, ləyaqətdədir ALLAH!
Fitrətdə yatır sözdə sözün öz yükü fikrim.
Seçmiş, seçəcək daima tükdən tükü fikrim.
Mən bir ağacam yarpağı sözlər, kökü fikrim.
Sözlərdə deyil, sözlərdəki hikmətdədir ALLAH!
İnsan! - Təpədən dırnağa sən arzu- diləksən.
Nəfsində doyumsuz, fəqət eşqində mələksən.
Zülmün üzünə haqq deyilən şilləni çək sən.
Şillən də möhürlənmiş o qeyrətdədir ALLAH!
Cahil enər alçaqlığa öz qəddini yenməz.
Vicdandan əgər dönsə də, öz xeyrindən dönməz.
Zülmətdə, cəhalətdə, ədavətdə görünməz.
İlqarda, sədaqətdə, məhəbbətdədir ALLAH!
Bəxtiyar Vahabzadə
Şeirin təhlili:
Bəxtiyar Vahabzadənin "Fəryad" pyesində İmadəddin Nəsiminin dilindən səslənən bu möhtəşəm "ALLAH" şeiri yalnız dini bir mövzuya toxunmaqla kifayətlənməyən, eyni zamanda insanı, mənəvi dəyərləri və həqiqəti dərk etməyin yollarını fəlsəfi bir dərinliklə araşdıran bir əsərdir.
Şeir dörd bənddən ibarət olub, ALLAH anlayışını ənənəvi qəliblərdən çıxararaq daha geniş və insani bir müstəviyə daşıyır.
Tema və əsas məna
Şeirin əsas mövzusu ALLAH anlayışının dərki və insanın mənəvi kamilliyə aparan yoludur. Şair, ALLAHı fiziki bir varlıq olaraq deyil, mənəvi dəyərlərdə, gözəllikdə, hikmətdə, ədalətdə və insanlığa hörmətdə təcəssüm etmiş bir həqiqət olaraq təqdim edir. Şeir boyu vurğulanır ki, ALLAHa çatmaq üçün insanın öz daxili dünyasına, əxlaqına və əməllərinə diqqət yetirməsi vacibdir.
Bədii təsvir vasitələri və üslub
Şeirdə Bəxtiyar Vahabzadəyə xas olan aydın, anlaşıqlı və fəlsəfi üslub hakimdir. Şair sadə, lakin dərin mənalı sözlərlə oxucuya müraciət edir.
Metaforalar
Şeirdə ALLAHın müxtəlif metaforik təsvirləri verilir. Məsələn, "İdraka yol açmış gecədən gündüzə ALLAH!", "Dünyaya şəfəqlər kimi tanrım səpələnmiş" misraları ALLAHın hər yerdə olduğunu və hər şeyi işıqlandırdığını göstərir. "Mən bir ağacam yarpağı sözlər, kökü fikrim" metaforası isə fikrin, düşüncənin sözlərdən daha dərin və təməl bir mahiyyət daşıdığını vurğulayır.
Təzadlar
"Gecədən gündüzə ALLAH", "nəfsində doyumsuz, fəqət eşqində mələksən" kimi təzadlar mövzunun daha qabarıq şəkildə ifadə olunmasına xidmət edir.
İfadə tərzi
Şair sanki oxucu ilə dialoq qurur, ona nəsihət verir və düşündürür. "Qəlbin gözü yanmazsa görünməz gözə ALLAH!", "Dərk et, bu təəccübdə, bu heyrətdədir ALLAH" kimi ifadələr oxucunu daxili fəaliyyətə sövq edir.
Müraciətlər
"İnsan!" müraciəti şeirə birbaşa, çağırış ruhu qatır.
Bəndlərin təhlili:
Burada görkəmli şairin təqdim edilən şerini bəndlər əsasında izah və təhlil edirik:
Birinci bənd:
Şeir "İdraka yol açmış gecədən gündüzə ALLAH!" misrası ilə başlayaraq ALLAHın idrak və maariflənmənin mənbəyi olduğunu vurğulayır.
"Güldürməsən öz könlünü, gülməz üzə ALLAH!" misrası isə ALLAHla münasibətin insanın daxili aləmindən, pozitivliyindən asılı olduğunu göstərir. ALLAHın hər yerdə olduğu, "şəfəqlər kimi dünyaya səpələndiyi" bildirilir, lakin onu görmək üçün daxili bir "qəlbin gözü"nün yanması, yəni mənəvi aydınlanmanın zəruriliyi qeyd olunub
İkinci bənd:
Bu bənddə ALLAHın maddi bir varlıq olmadığı, əksinə "Ən yüksək haqda olan həqiqət" olduğu açıqlanır. Şair, insanın təbiətdəki və kainatdakı gözəllik, təkamül qarşısında hiss etdiyi təəccüb və heyrətin özündə ALLAHın təcəssüm etdiyini bildirir. Bu, ALLAHın mövcudluğunun daxili bir hiss, duyğu və dərk yolu ilə anlaşıla biləcəyini göstərir.
Üçüncü bənd:
Bu bənddə ALLAHın insandakı qüdrət və insanlığa hörmət anlayışları ilə əlaqəsi qurulur. "Gizlidir insandakı qüdrət" misrası insanın daxilində böyük bir potensialın olduğunu, lakin bunu dərk etməyənlərin aciz qalacağını vurğulayır. Şeirin ən vacib mesajlarından biri olan "İnsanın əzəl borcudur insanlığa hörmət" misrası
ALLAHın məhz "İnsanlığa hörmətdə, ləyaqətdə" olduğunu bildirir. Bu, ALLAH yolunun insan sevgisi və ləyaqətindən keçdiyini göstərir.
Dördüncü bənd:
Burada şair "fikir" anlayışına xüsusi yer verir. "Sözdə sözün öz yükü fikrim" misrası sözün arxasındakı əsas qüvvənin fikir olduğunu, "fikir"in daim inkişaf etdiyini ("tükdən tükü fikrim") göstərir.
Özünü bir ağac kimi təsvir edərək "yarpağı sözlər, kökü fikrim" deməsi, sözün dəyərinin onun kökündə yatan fikirdən gəldiyini vurğulayır. Ən vacibi isə "Sözlərdə deyil, sözlərdəki hikmətdədir ALLAH!" misrasıdır ki, bu da ALLAHın sadəcə zahiri ibadətdə, sözdə deyil, sözün dərinliyindəki hikmətdə, mənalarda, düşüncələrdə olduğunu ifadə edir.
Beşinci bənd:
Bu bənd insanı "arzu-dilək"lərin cəmləşdiyi bir varlıq kimi təqdim edir, lakin onun "nəfsində doyumsuz, fəqət eşqində mələk" olduğunu qeyd edir. Bu, insanın ikili təbiətinə - həm maddiyyata meyilli, həm də mənəvi yüksəlişə qadir olduğuna işarədir.
Ədalət və qeyrət hissi önə çəkilir: "Zülmün üzünə haqq deyilən şilləni çək sən. Şillən də möhürlənmiş o qeyrətdədir ALLAH!" misraları göstərir ki, haqsızlığa qarşı çıxmaq, ədalət uğrunda mübarizə aparmaq da ALLAHın insandan gözlədiyi bir qeyrət və əməldir.
Altıncı bənd:
Şeirin son bəndi ALLAHın harada olmadığını və harada olduğunu dəqiq ifadə edir. "Cahil enər alçaqlığa öz qəddini yenməz" misrası cəhalətin və vicdansızlığın insanı alçaltdığını bildirir. ALLAHın "Zülmətdə, cəhalətdə, ədavətdə" görünmədiyini, əksinə "İlqarda, sədaqətdə, məhəbbətdə" olduğunu vurğulayır.
Bu, ALLAHın insanlara aşıladığı əsas dəyərlərin məhz müsbət mənəvi keyfiyyətlər, yəni sadiqlik, sevgi və vədə əməl etmək olduğunu göstərir.
Nəticə:
"ALLAH" şeiri Bəxtiyar Vahabzadənin fəlsəfi baxışlarını, insanpərvərliyini və Nəsimiyə xas olan hikmətli dili əks etdirən dəyərli bir əsərdir.
Şeir, ALLAH anlayışını zahiri formalardan ayıraraq, onu insanın mənəvi inkişafı, ədalət uğrunda mübarizəsi, sevgi, sədaqət və hikmət kimi dəyərlərlə eyniləşdirir. Bu şeir hər bir insana öz daxili dünyasına nəzər salmağı, əməllərini gözdən keçirməyi və həqiqi ALLAH sevgisinin mənbəyini mənəvi dəyərlərdə axtarmağı tövsiyə edir. Ümumi baxımdan, şeirin hər bəndində dərin fəlsəfi məna və insana çatacaq xüsusi mesaj var.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(15.07.2025)
