“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tarix üzrə fəlsəfə doktoru Taleh Cəfərovun olduqca maraqlı yazısını təqdim edir
Fateh Çingiz xan 3 səbəbə görə BMT tərəfindən “1000 ilin adamı” elan edilib. Səbəblər bunlardır:
1) 1206-cı ildə yeni dövlət yaradan kimi Çingiz xan “Yasa” qanunlar məcmuəsi hazırlatdı ki, bunu ilk Konstitusiya adlandırmaq olar. Avropada ilk rəsmi Konstitusiya 1529-cu ildə - “Yasa”dan 323 il sonra Böyük Litva Knyazlığında meydana çıxıb; (Türklər Konstitusiyaya Ana Yasa deyirlər, mənşəcə bu Yasadan söhbət gedir - red.)
2) 1215-ci ildə Çingiz xan tərəfindən Xarəzm imperiyası ilə yaxın qonşuluq və diplomatik münasibətlər zəminində, sərhədlərin toxunulmazlığı haqqında müqavilə bağlandı. Lakin bir qədər sonra xanın Xarəzmə göndərdiyi döyüşçülər sonuncular tərəfindən cəsusluqda ittiham olundu və onların çoxu öldürüldü. Bu isə Çingiz xanın Orta Asiyaya yürüşünə səbəb oldu.
Avropada bu tip müqavilələr 1648-ci ildən sonra meydana çıxmışdır. Bu da Çingiz xanın “mədəni Avropa”nı 400 ildən artıq qabaqladığını göstərir;
3)Dünyada ilk Biosfer qoruq Çingiz xan tərəfindən yaradılıb. “Xoriq
qazar” (Qadağan olunmuş torpaq) adlandırılan ərazidə ov etmək,
canlıları tutmaq, ağacları qırmaq, heyvan otarmaq və s. qadağan olunurdu. Müqayisə üçün deyək ki, ilk rəsmi Biosfer sənəd Amerikada 1974-cü ildə-Çingiz xanın ölümündən təxminən 750 il sonra meydana çıxıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(07.07.2023)
