İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Düzdür, insanlarımız arasında belə bir anlayış var ki, psixoloq – depressiyaya düşənlərin həkimidir. Amma psixologiya sahəsi göründüyündən qat-qat mürəkkəb və geniş bir sahədir.

Bu günkü DƏRSLƏR bu sahə üzrə olacaq.

İnsan təbiətini, beyin funksiyalarını, emosional və sosial reaksiyaları anlamağa yönəlmiş bir sahədir psixologiya.  Psixologiyanın məqsədi insanların niyə belə davrandıqlarını və necə düşündüklərini araşdırmaqdır. Bu sahə geniş və müxtəlif istiqamətləri əhatə edir və həm praktiki, həm də akademik baxımdan çox maraqlıdır.

*Psixologiyanın əsas sahələri:*

1. Ümumi psixologiya

İnsan davranışını ümumi şəkildə öyrənir. Bu sahə beyin funksiyalarını, yaddaş, hisslər, motivasiya və düşüncə proseslərini əhatə edir.

2. Klinik psixologiya

Əsasən insanların psixoloji xəstəliklərini, emosional pozğunluqları və terapiya üsullarını araşdırır. Psixoterapiya və müalicə üsullarını da öyrənir.

3. Təhsil psixologiyası

İnsanların öyrənmə proseslərini, təhsil sistemlərindəki çətinlikləri və bu sahədə daha yaxşı nəticələr əldə etmə yollarını öyrənir.

4. Sosial psixologiya

İnsanların digər insanlarla, qruplarla və cəmiyyətlə necə əlaqə qurduqlarını öyrənir. Sosial davranışlar, qruplararası münasibətlər, liderlik və sosial təsir bu sahəyə aiddir.

5. Təşkilat psixologiyası

İş yerində insan davranışını, işçilərin motivasiyasını və təşkilati mühitin insan üzərindəki təsirini araşdırır.

6. İnkişaf psixologiyası

İnsanların həyat boyu necə inkişaf etdiyini, uşaqlıqdan böyüklüyə qədər olan mərhələləri və bu mərhələlərdəki psixoloji dəyişiklikləri öyrənir.

7. Bioloji psixologiya

Beyin, nevrologiya və genetik faktorların insan davranışına təsirini öyrənir. Beynin fərqli hissələrinin necə işlədiyini və davranışları necə formalaşdırdığını izah edir.

*_İnsan davranışı və motivasiya_*

İnsan davranışının öyrənilməsi, niyə müəyyən şəkildə davrandığımızı və bizi nəyin idarə etdiyini anlamanıza kömək edər. Davranışın formalaşmasında müxtəlif amillər rol oynayır:

- Genetik faktörlər: İnsanın irsi xüsusiyyətləri və onlara bağlı davranışlar.

- Ətraf mühit: Ailə, məktəb, sosial çevrə və media insanın davranışını formalaşdıran faktorlardır.

- Motivasiya: İnsanları müəyyən bir şəkildə davranmağa təşviq edən amillər (məsələn, ehtiyaclar, arzular, məqsədlər).

- Emosiyalar: Xoşbəxtlik, kədər, qəzəb və qorxu kimi emosiyalar insanların qərarlarına və davranışlarına təsir edir.

*Psixoloji nəzəriyyələr və modellər:*

1. Freydin psixoanalitik nəzəriyyəsi

Sigmund Freud, insanın davranışlarını id, ego və super egodan ibarət olan psixodinamik bir modellə açıqlamışdır. Freydə görə, bilinçaltı fikirlər və cinsi instinktlər insanların davranışlarına rəhbərlik edir.

2. B.F. Skinnerin davranış nəzəriyyəsi

Davranışçı yanaşma, insan davranışlarını mükafat və cəza vasitəsilə şərtləndirir. Skinnerin düşüncəsinə görə, insan davranışları mükafatlarla formalaşır.

3. Abraham Maslounun ehtiyaclar piramidi

Maslou, insanların özünü reallaşdırma, təhlükəsizlik və sosial əlaqələr kimi əsas ehtiyaclarını qarşılamaq üçün müəyyən mərhələlərdən keçdiklərini təklif edir.

4. Jean Piaget'nin inkişaf nəzəriyyəsi

Piaget, uşaqların zehni inkişafını mərhələlərlə izah edir və onların dünya haqqında necə düşündüklərini öyrənir.

5. Carl Rogers və humanist psixologiya

Rogers insanın özünü inkişaf etdirmək və tam potensialını həyata keçirmək istəyini vurğulayır, onu fərdiyyətçilik və müsbət münasibətlərə istiqamətləndirir.

*Psixologiya və insan davranışını öyrənməyə necə başlamaq olar?*

*Kitablar və məqalələr:*

"Thinking, Fast and Slow" – Daniel Kahneman

"Man's Search for Meaning" – Viktor Frankl

"Influence: The Psychology of Persuasion" – Robert Cialdini

*Onlayn kurslar:* Coursera, edX, Udemy kimi platformalarda psixologiya ilə bağlı dərslər.

*Psixologiya üzrə diplom və sertifikatlar:* Psixologiya üzrə mütəxəssis olmaq istəyirsənsə, bu sahədə rəsmi təhsil almaq faydalıdır.

*Təcrübə:* İnsan davranışlarını müşahidə etmək, psixoloji testlər tətbiq etmək və praktiki müşahidələr aparmaq bu sahədə biliklərinizi artırar.

Psixologiya və insan davranışını öyrənmək, həm şəxsi həyatını, həm də başqalarına daha yaxşı kömək etməyini təmin edə bilər. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.04.2025)