Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu dəfə " Qonaq kürsüsü"ndə CIBS psixologiya və təlim mərkəzinin psixoloqu Müjqan xanım Məmmədovadır.

-Xoş gördük Sizi Müjqan xanım. Bu gün güclü xanımlar haqqında danışacağıq. 

Qadınlar güclü olmağa məcburdurmu!? Buyurun, tam ətraflı cavab gözləyirik sizdən.

-Xoş gördük. Fikrimi izah etməkçün və sizlərdə dolğun təəssürat yaratmaq üçün nitqimi bölüb daha yaxşı qavranması üçün imkan yaradacağam.

Qadının güclü olmağa məcbur edilməsi: dini, sosial, iqtisadi və psixoloji aspektlər

Cəmiyyətlər zaman keçdikcə dəyişsə də, qadının mövqeyi, rolu və yükü müxtəlif ideoloji, dini və iqtisadi sistemlər tərəfindən daim formalaşdırılıb. Bu gün qadınların "güclü olmaq məcburiyyətində qalması" sadəcə bir seçim deyil, çox zaman sosial bir zərurət kimi qarşıya çıxır. Bu yazıda qadınların bu mövqeyə necə gəlib çatdıqları, bu prosesin arxasında duran əsas faktorlar və xüsusilə kişilərin dəyişən rollarının bu mənzərədə necə yer aldığına diqqət yetiriləcək.

1. Din və Qadının Rolu

Tarix boyunca dinlər cəmiyyətin əsas ideoloji dayaqlarından biri kimi qadının həyatını müəyyənləşdirən ən güclü vasitələrdən olub. Əksər dini mətnlərdə qadının itaətkar, ailə mərkəzli və səbirli olması təriflənmiş, onun azad iradəsi isə çox zaman kişi qəyyumluğu altında məhdudlaşdırılmışdır. Qadının susması, kişiyə tabe olması və "ailənin şərəfi"ni qoruması kimi təlqinlər, zamanla qadının sosial və iqtisadi aktivliyini ciddi şəkildə məhdudlaşdırmışdır.

Bununla belə, müasir dünyada qadınlar dini qaydaları ya fərqli yozmağa, ya da onlara qarşı durmağa başlayıblar. Bu da onları istər-istəməz fərd olaraq möhkəmlənməyə, öz ayaqları üstündə durmağa, yəni "güclü olmağa" məcbur edir.

2. Sosial Həyat və Gender Rollarının Dəyişməsi

Ənənəvi cəmiyyətlərdə kişi – təminatçı, qadın – baxıcı rolunu daşıyıb. Lakin son onilliklərdə gender rollarındakı dəyişikliklər bu tarazlığı pozub. Kişilərin feminen davranışlara meyl etməsi, məsuliyyətdən qaçmaları, emosional zəiflik, ailə və münasibət mövzusunda qeyri-sabit davranışlar qadının həm iqtisadi, həm də psixoloji yükünü artırır.

Bir çox qadın həyatında dayaq tapmadığı kişilər səbəbilə həm ana, həm ata, həm də psixoloji dayaq funksiyasını öz üzərinə götürmək məcburiyyətində qalır. Bu isə onların güclənmək deyil, "güclü olmaq zorunda qalmaq" hissini formalaşdırır.

3. İqtisadi Amillər və Qadının Müstəqilliyi

İqtisadi müstəqillik qadınların güclənməsi üçün vacib faktordur. Lakin bu güclənmə çox zaman zərurətdən doğur. Ailəni təkbaşına dolandırmalı olan analar, boşandıqdan sonra sosial və iqtisadi dəstəkdən məhrum qadınlar, iş həyatında bərabər maaş və vəzifə imkanı əldə edə bilməyən xanımlar güclü olmaq deyil, ayaqda qalmaq üçün çarpışırlar.

Eyni zamanda kişilərin artan sayda iqtisadi məsuliyyətdən uzaq durması və ya stabil gəlir gətirən sahələrdə geridə qalması qadınları ailənin iqtisadi dayağına çevirir. Bu isə qadının həm işləyib, həm də evin yükünü daşımasına səbəb olur.

4. Kişilərin Feminen Davranışları və Cəmiyyətin Tənəzzülü

Kişilərin feminen davranışlara yönəlməsi — yəni emosional həssaslıq, estetikaya meyl, qərar verməkdə tərəddüd, məsuliyyətdən yayınma halları — bir tərəfdən cinsiyyət rollarının sərt sərhədlərini pozsa da, digər tərəfdən qadının üzərinə düşən real yükü artırır. Kişilər psixoloji və sosial olaraq "böyüməkdən imtina etdikcə", qadınlar məcburən bu boşluğu doldururlar.

Bu dəyişikliklər ailə institutunun zəifləməsinə, övladların tək valideynli mühitdə böyüməsinə və nəticədə cəmiyyətin strukturunda çatların yaranmasına səbəb olur.

5. Qadın Azadlığı və Reallıq Arasındakı Uçurum

Qadın azadlığı son illərdə bir çox sahədə irəliləyişə səbəb olsa da, bu azadlıq reallıqda bəzən bir yüklə əvəzlənir. Azad qadın modelinə çatmaq üçün qadın həm işləməli, həm ailə qurmalı, həm sosial həyatda var olmalı, həm də "cəlbedici və güclü" qalmalıdır. Bu isə qadını emosional və fiziki baxımdan yoran bir yarışa salır.

Azadlıq çox zaman seçim deyil, həyatda qalmaq üçün lazım olan bir silah olur.

Nəticə: Cəmiyyətin Tənzimlənməsi Kişilərin Mövqeyindən Asılıdır

Bir daha görülür ki, qadını güclü olmağa məcbur edən əsas səbəblər cəmiyyətin kişi tərəfindən formalaşdırılmış qaydaları, kişilərin məsuliyyətdən yayınması və sistemin qadına qarşı yönəlmiş strukturlarıdır. Qadının həqiqətən azad və balanslı yaşaya bilməsi üçün yalnız onun deyil, kişinin də dəyişməsi, məsuliyyət alması və sosial strukturda öz yerini yenidən anlaması vacibdir.

Əks halda, qadınlar daha da sərtləşəcək, kişi isə daha da passivləşəcək və cəmiyyət qeyri-sabit bir tarazlığa sürüklənəcək. Bunun səbəblərindən biri də qadının müasir dünyada çox ciddi bir istehlakçıya çevrilməsidir. Qadın həm öz ehtiyaclarını, həm ailəsinin və uşaqlarının tələbatlarını qarşılayan, həm də reklam və marketinq sistemlərinin əsas hədəfinə çevrilən bir fiqurdur.

Onun emosional və maddi ehtiyaclarını ödəmək üçün daim alış-verişdə olması, müxtəlif sahələrdə xərcləməyə yönəlməsi kapitalist sistemin mühərrikinə çevrilib. Nəticədə qadın yalnız iqtisadi cəhətdən deyil, psixoloji olaraq da daha çox yüklənmiş olur. Bu yük isə kişi ilə arasında tarazlığın daha da pozulmasına səbəb olur: kişi geri çəkildikcə qadın həm qazanan, həm xərcləyən, həm yönləndirən, həm də daşıyan olur.

Belə bir sistemdə qadının “güclü” olması bir üstünlük deyil, əksinə, sistemin yaratdığı məcburi bir vəziyyətdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.04.2025)