Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

İnsan niyə içir? Bu sual, sadəcə bir vərdişin və ya həzzin arxasında gizlənən kiçik bir maraq deyil. Bu, bəşəriyyətin varoluşundan bəri cavab axtardığı ən mürəkkəb suallardan biridir. İlk şərab dolu qədəh kiminsə dodaqlarına toxunduğu gündən bu yana, insan içməyin nə olduğunu anlamağa çalışıb.

 

Biriləri içkiyə sadəcə bir əyləncə kimi baxıb, başqaları isə içki şüşəsinin dibində bütün həyatlarını, arzularını, ümidlərini və hətta məğlubiyyətlərini görüb. Şərab, bəziləri üçün fələyin gərginliyindən bir anlıq qurtuluş, digərləri üçün isə daha dərin bir həqiqətə aparan açar olub.

Tarix boyu içki masaları sadəcə əyləncənin, məstliyin, səfehləşmənin deyil, fikir adamlarının ən səmimi düşüncələrini bölüşdüyü məkanlar olub. İnsanlar sərxoş olanda dürüstləşir, içki onların üzündən maskaları soyur. Sözlər daha aydın olur, hisslər açıq-aşkar görünür. Hətta bu dünyaya tənqidi yanaşan, fələyin ədalətsizliyindən şikayətlənən dahilər belə, içki qədəhini əllərinə alıb, həqiqəti sual ediblər.

Dostoyevski içirdi, çünki bu dünyada ədaləti tapa bilmirdi. Bukovski içirdi, çünki bu cəmiyyətin saxtakarlığını həzm edə bilmirdi. Heminquey içirdi, çünki bu dünyanın reallığı ilə razılaşmaq istəmirdi. Ömər Xəyyam içirdi, çünki həyatın puçluğunu qəbul edib onu gülüşə çevirmişdi.

İçki sadəcə bir maye deyil. İçki, ağrının başqa bir formasıdır. Bəzən bir adam içkini acı bir həqiqəti unutmaq üçün içər, bəzən isə həmin həqiqəti daha yaxşı qavramaq üçün. Kimi içkini bir azadlıq rəmzi kimi qəbul edir, kimi isə onun içində məhv olub gedir.

İçki, zəiflərin qaçışı deyil, çox vaxt güclülərin özlərinə qarşı apardığı bir döyüşdür.

Bəlkə də elə buna görə tarixdəki böyük adların çoxu içirdi. Ömər Xəyyam şərab qədəhini qaldırıb ulduzlara baxaraq "bu dünya bir qədəh şərabdan daha dəyərli deyil" deyirdi. Əliağa Vahid içkinin sərxoş etdiyi hər misrada dərdin və şair ruhunun əzabını çəkirdi. Kefli İsgəndər dünyaya gülərək, hər qədəh şərabla həyatın mənasızlığını satirik bir dildə izah edirdi.

Və biz buradayıq. Onların içkilərinin süzülüb axdığı yolda, onların qədəhlərindən qalxan kölgələr arasında.

İnsan içir, çünki bu dünya ona yetmir. İnsan içir, çünki şərab həqiqəti göstərir, amma onu daha dözülən edir.

Bu yazı, içkinin sadəcə bir içki olmadığını, onun bəşəriyyətin ən qədim fəlsəfi dialoqlarından biri olduğunu göstərmək üçün yazılıb. Bu, bir qaçışdır, amma həm də bir üsyandır. Şərab qədəhini masaya qoymadan, bir anlıq düşün, əziz Oxucum. Sən niyə içirsən? Yoxsa içmədən yaşadığını düşünənlərdənsən?

Bəs sonra? İnsan qədəhi dodaqlarına aparıb, içindəki atəşi ruhuna axıdır və nə baş verir? Unudurmu, yoxsa daha dərindən dərk edir?

Dostoyevski içirdi. Amma onun içkisi sadəcə bir vərdiş deyildi. Bu, həyatla apardığı mübarizənin bir parçası idi. O, içməyə aludə deyildi, lakin hər dəfə həyatın amansız gerçəkliyi onu sıxdıqda, hər dəfə insan təbiətinin iyrənc və ikiüzlü tərəfini görüb dəhşətə gəldikdə, qədəhi əlindən yerə qoymaqda çətinlik çəkirdi.

Onun dünyası bir acizlik dünyası idi. Qumar borcları, epileptik tutmalar, Sibir sürgününün donuqluğu, Rusiyanın zalım reallıqları. O, içirdi, çünki bu dünyada məsumluğa və ədalətə yer olmadığını bilirdi. "Cinayət və Cəza"nın Raskolnikovu, "Qumarbaz"ın Alekseyi, "Cinlər"dəki (əsərin rusca adı:  Бесы [besi] ) nihilistlər. Hamısı onun içində yaşadığı mübarizənin fərqli sifətləri idi.

Dostoyevski üçün içki sadəcə bir həzz mənbəyi deyildi. O, sərxoş olarkən insanın içindəki iblisi daha aydın görürdü. Cəmiyyətin zülmünü, kasıblığın çirkab içində necə süründüyünü, insan ruhunun necə çarəsizcə varlıqla yoxluq arasında sıxıldığını anlayırdı. Və bəlkə də elə bu səbəbdən Dostoyevskinin qəhrəmanları da içirdi. Marmeladov, sərxoş bir şəkildə cəmiyyətin ikrahla baxdığı bir qapını döyüb, qızının fahişəlik edərək qazandığı pullarla evinə dönürdü. O, içirdi, çünki cəmiyyət onu çoxdan unutmuşdu və artıq ayıq qalmağa heç bir səbəb qalmamışdı.

Dostoyevski sərxoşluğun həqiqəti gizlətmədiyini, əksinə, onu daha da kəskin göstərdiyini bilirdi. İçki insanı azad etmir, sadəcə onu həqiqətlə baş-başa buraxır. Onun qəhrəmanları içdiyi zaman yalnızlığı daha dərin hiss edirdilər, həqiqət daha sərt olurdu, vicdan səsi daha bərk səslənirdi.

Bəlkə də Dostoyevski özü də bilirdi ki, insan nə qədər içsə də, həqiqətdən qaça bilməz. Amma yenə də bəzən qədəhi dodaqlarına aparırdı. Çünki bəzi həqiqətləri sərxoş olmadan daşımaq mümkün deyildi.

Bəlkə də içki həqiqətdən qaçış deyildi. Bəlkə də bəzi həqiqətləri anlamaq üçün insanın sərxoş olması lazım idi. Sərxoşluq sadəcə bir kef halı yox, varlığın mahiyyətini dərk etməyə açılan bir qapı idi. Və elə bu səbəbdən, qədəhini qaldırıb dünyaya təbəssüm edən Ömər Xəyyam içirdi.

Amma o, içməyə bədbəxtlikdən yox, həyatın puçluğunu anladığı üçün başladı. O bilirdi ki, bütün həqiqətlər insanı məyus edir, hər fəlsəfi düşüncənin sonunda bir boşluq dayanır. O, bu boşluğa düşməmək üçün içirdi. Onun üçün şərab bir qurtuluş idi, bir üsyan idi. Qəza və qədər qarşısında insanın yeganə cavabı idi.

 

"Başımda olsa da məstlik havası

Şərab ver, şərabdır ruhun qidası.

Dünya əfsanədir, ovcuma mey qoy!

Ömür bir küləkdir, yoxdur vəfası"

 

Xəyyam içirdi, çünki bilirdi ki, həyatın qayəsi yoxdur. İnsan doğulur, yaşayır və ölür. Geridə qalan isə heç nədir. Hər şey unudulur, hər şey külə dönür. O halda, nə üçün dərd çəkməli? Nə üçün böyük ideyaların arxasınca qaçmalı? İnsan nə qədər düşünsə də, həyatın sirri açılmayacaqdır.

 

"Məscidi, namazı, orucu burax,

Dilənçi olsan da, mey iç, kefə bax.

Ey Xəyyam, öldünmü, bil, torpağından

Gah qədəh düzələr, gah kuzə, bardaq."

 

O, öz fəlsəfəsində nəyi tapmışdı? Heç nəyi. Çünki həyat özü də heç nədən ibarət idi. O zaman, o qədəhini qaldırıb boşluğa gülümsədi. İçki, insanın ən böyük dərdlərinin cavabı deyildi, amma bu dərdlərlə barışmaq üçün bir yoldaş idi.

Bəlkə də insan ağlının ən böyük paradoksu burada idi. Sərxoş olduqca həyatın mahiyyətini daha dərindən anlayırdın. O mahiyyət isə çox sadə idi. Hər şey fanidir.

Ömər Xəyyam içirdi, çünki dünyanın mənasızlığını anlamışdı. Çarlz Bukovski isə içirdi, çünki bu mənasızlığın içində qalmaq çətindi. O, Xəyyam kimi boşluğa gülümsəmirdi. O, boşluğun içində çırpınır, çökür, sonra yenidən qalxırdı. O, içirdi ki, yaşamaq mümkün olsun.

"Əgər içmək bizi məhv edirsə, kim deyir ki, yaşamaq məhv etmir?"  deyirdi Bukovski.

Onun həyatı ucuz pivə barlarında, səfil motellərdə, paslı kranlardan damcılayan suyun səsinə qulaq asmaqla keçirdi. O, bu dünyaya bir uduzmuş kimi gəlmişdi və bir uduzmuş kimi gedəcəyini bilirdi. Amma elə bu gerçəyi qəbul etdiyi üçün qalib idi. Onun üçün həyat bir gülüş qədər mənasız idi. Bəzən acı, bəzən kədərli, bəzən isə quru və çürük.

 

"Niyə içirəm? Çünki bu dünyada yaşamağın başqa yolunu tapa bilmirəm."

Bukovski içirdi, çünki həyata dair heç bir gözləntisi yox idi. O, böyük idealların, yüksək fəlsəfi düşüncələrin, romantik illüziyaların bir yalan olduğunu çoxdan anlamışdı. Həyat yalnız bir neçə şeydən ibarət idi. Ucuz siqaretlər, kirli otaqlar, bir neçə dəyərsiz qadın, masanın üzərindəki dolu butulka və bir də kağızın üstünə tökülən sözlər. O, içirdi və yazırdı. Çünki ayıq olduqda, dünya daha da iyrənc görünürdü.

 

"Yalnız sərxoş olanda, insanlar bir az da olsa dözüləsi olurlar."

Bukovskinin içkiyə münasibəti bir üsyan idi. İnsanın öz məhvinə könüllü getməsi, amma bundan qorxmaq əvəzinə, bundan zövq alması. O, içirdi, çünki bilirdi ki, həyatın sonunda onu gözləyən tək şey ölüm və unudulmaqdır.

 

"İnsan ya ölməyi, ya da içməyi bacarmalıdır."

Ölüm qaçılmaz idi. Bunu bilirdi. Amma ölümə ayıq getmək? Bu, axmaqlıq olardı. Həyatın dibinə qədər enmək, hər çirkabı dadmaq, sonra bir qədəh də qaldırıb öz məğlubiyyətinə gülümsəmək..

Bəlkə də insanın edə biləcəyi yeganə ləyaqətli şey bu idi.

Ömər Xəyyam içirdi, çünki bu dünyanı ciddiyə almırdı. Bukovski içirdi, çünki dünyanın ciddiliyi boğucu idi. Əliağa Vahid isə içirdi, çünki dünya özü ona içməyi öyrətmişdi. O, içirdi ki, bu dünya içində boğulmasın, içirdi ki, bir az unutmaq mümkün olsun. Çünki unutmaqdan başqa çıxış yolu yox idi.

 

"Gərçi dərd əhli içir badəni can sağlığına,

İçirəm mən onu bir afəti-can sağlığına."

 

Əliağa Vahid içirdi, çünki sevib yanmaq, sonra kül olmaq nə deməkdir, bilirdi. O, içirdi, çünki hər kəsin “sevgi” dediyi şeyin əslində bir cəza olduğunu görmüşdü. Onun şərabı sadəcə ümidin yoxluğuna deyil, həm də eşqin amansızlığına bir cavab idi.

 

 "Tərki-adət özü cansağlığının düşmənidir,

Durma iç badəni, ver fikrini cansağlığına"

 

Vahid içirdi, çünki bilirdi ki, həyat ədalətli deyil. Sevdiyin səni tərk edə bilər, dostların sənə arxa çevirər, zaman səni əzir, xəyalların yavaş-yavaş çürüyür. O, bütün bunların fərqində idi. Amma o, bu həqiqətlərə Bukovski kimi tüpürmürdü, Xəyyam kimi gülümsəmirdi. O, sadəcə bir qədəh də içir və qəzəllər yazırdı.

 

 "Saqi, bu məclisin eşqilə dolandır badə,

Ömrümüz həsrəti–meylə niyə getsin badə."

 

İçki Vahid üçün bir mübarizə forması idi. O, bu dünyaya boyun əymədi, əksinə, şərab dolu badəsini qaldırıb onun ədalətsizliyinə meydan oxudu. O, içirdi, amma yıxılmırdı. Qəzəlləri sübut idi. O, sərxoş ola bilərdi, amma ruhu ayıq idi. O, içə-içə dəli olmurdu, içə-içə ağlına daha da yaxınlaşırdı.

 

"Öz xəlqinə hər kim mey içib versə əziyyət,

Olsun yeri bayquş kimi viranələr içrə."

 

O, içirdi, çünki bilirdi ki, insanın əllərində heç nə yoxdur. Qismət deyilən şey insanı haraya aparırsa, ora getməli idi. Amma bu yolun sonunda onu gözləyən yalnız ölüm idi. Elə buna görə də, o, ölümü gözləmədi. Onunla oturub bir qədəh də içdi.

 Ernest Heminquey isə içmirdi. O, özü içki idi. Viskinin, absentin, romun içində onun qanı dövr edirdi. O, sərxoşluqla yazır, sərxoşluqla yaşayır, sərxoşluqla döyüşürdü. Onun içkisi sadəcə bir vərdiş deyildi. Bu, onun varlığına çevrilmişdi.

Heminqueyin dünyası sərt idi. Müharibələr, döyüşlər, ölüm, itkilər. O, dünyanın sərtliyini gördü və ona qarşı dözümlü olmaq üçün içməyə başladı. Amma onun içməsi Bukovski kimi nihilistik bir təslimiyyət deyildi. Heminquey içirdi, çünki savaşçının, sərt kişinin, həyatın üzünə gülən adamın içməsi lazım idi.

O, deyirdi:

"Həmişə ayıq yaz, amma sərxoş düzəliş et."

Bu sözlərdə həm zarafat, həm də həqiqət vardı. Heminquey üçün içki, sadəcə içmək deyildi. Bu, həyatın absurdluğuna qarşı bir meydanoxuma idi.

 Heminqueyin içməsi, macəralarının bir hissəsi idi. O, viski stəkanını qaldıranda, sanki bir ov tüfəngini qaldırırdı. O, içməyə oturanda, sanki bir döyüşə girirdi.

İspaniya ilə vətəndaş müharibəsində içdi. Müharibənin içində belə, içki onu tərk etmədi. Əksinə, hər güllə səsi ilə bir qurtum daha içdi.

Afrikada ov edərkən içdi. Çünki bir ovçu üçün içki, qandan və tərdən sonra gələn yeganə rahatlıq idi.

Kübalı balıqçılarla içdi. Çünki dənizin ortasında bir fincan rom, həyatın qısalığını anlamağın ən gözəl yoluydu.

Parisdə yazarkən içdi. Çünki ədəbiyyat və viski, ən qədim sevgililər idi.

O, sadəcə yazıçı deyildi. O, bir döyüşçü idi. O, güllə yaralarıyla, qırılmış sümüklərlə, qanlı knyaz hekayələri ilə dolu bir həyat yaşadı. İçki isə bu həyatın fon musiqisi idi. Viski, qan və mürəkkəb Heminqueyin həyatını yazan üç tərkib hissə idi. Heminquey üçün içki, sadəcə əyləncə deyildi. Bu, ölümə qarşı sonuncu silah idi. O, içərək yaşadı, içərək sevişdi, içərək ovladı, içərək yazdı. Amma bu içkilər onu da yavaş-yavaş içirdi.

Onun dostları, onun hər gün sərxoş gəzməsinə artıq təəccüblənmirdi. O, həyatı içməyə başlamışdı. Onun üçün sərxoşluq artıq bir vərdiş deyil, bir tale olmuşdu. O, səhərlər içirdi ki, həyatın oyanışını hiss etməsin. Axşamlar içirdi ki, gecənin boşluğunu hiss etməsin.

Sonunda, içki də onu qurtara bilmədi. O, viskinin acılığına dözdü, amma həyatın acılığına dözə bilmədi. Bir gün, ov tüfəngini aldı, çənəsinə dayadı və atəş açdı. O, içməyə davam edə bilməyəcəyini anladı. Çünki bəzən viski belə həyatın iyrəncliyini unutdurmağa yetmir.

Heminquey təkcə yazıçı deyildi. O, bir həyat fəlsəfəsi idi. O, sərt kişiliyin, döyüşçünün, təbiətin və insan iradəsinin simvolu idi. Amma o, həm də göstərdi ki, hətta ən sərt kişilər belə içkinin içində boğula bilərlər.

Onun həyatı, viski stəkanına damlayan mürəkkəb kimi idi. Hər qurtumda bir cümlə, hər cümlədə bir həyat, hər həyatda bir faciə...

O, içdi. O, yazdı. O, öldü. Amma onun içkili ruhu hələ də qaldı, bir viski şüşəsində, bir dəniz kənarında, bir ov tüfəngində. Və ən çox da onun yazılarında. Sərt, çılpaq və həmişə bir az sərxoş.

Və bir də bu şəxslərlərlə yanaşı həyatı sözlərlə yox, məhz rənglərlə ifadə edən şəxsiyyət var. Vinsent Van Qoq. Gecənin zülmətində, ulduzlar sanki əriyərək göydən Van Qoqun badəsinə süzülürdü. O, şərabı dodaqlarına aparır, başını arxaya əyir, qaranlıq göylərin qızıl rəngdə titrədiyini görürdü. İçdiyi yalnız şərab deyildi. O, kainatı içirdi, rəngləri içirdi, ağrını içirdi. Həyatın dözülməz parıltısını, qaranlıqdan doğulan gözəlliyi fırçasına hopdururdu.

Absint onun damarlarında qanı əvəz edirdi, fırçası sərxoş bir qılınc kimi kətanı yarırdı. Onun tabloları sərxoş şüurun yuxusuydu. Həddindən artıq parlaq, həddindən artıq yanğılı, həddindən artıq canlı. Sanki dünya həqiqətən də o cür görünürdü, amma ayıq insanların gözləri bunu görə bilmirdi. Van Qoq sərxoş olanda həqiqəti daha açıq görürdü.

"Mənim bir az həddindən artıq içdiyimi deyirlər, amma bəlkə də dünyanı ayıq olanlardan daha aydın görürəm."

Sanki onun fırçası danışırdı.

O, içirdi, çünki bu dünyada bir az da olsa rəng görmək istəyirdi. İçirdi, çünki ruhundakı fırtınaları cilovlamaq üçün başqa çarə yox idi. İçirdi, çünki dünya çox darıxdırıcı, insanlar çox soyuq, günlər isə çox uzun idi. Van Qoq rənglərə, fırçaya və şəraba sarılmasaydı, bu həyat ona bir qəbir olacaqdı.

Bir gecə həddindən artıq sərxoş oldu və qulağını kəsdi. Bu, yalnız içkinin təsiri deyildi. Bu, ağrının, həyatın, keçmişin və gələcəyin, ümidin və ümidsizliyin qopmuş parçası idi. O, içirdi, çünki kəsilmək istəmirdi, yox olmaq istəmirdi. Amma dünya çox qəddar idi.

Və Van Qoq o dünyadan getdi. O öldü, amma onun fırçası sağ qaldı. Onun sərxoş dünyası bizim ayıq gözlərimizə əbədi qapı açdı. İndi biz Van Qoqun gördüyü o titrəyən ulduzları görə bilirik.

İndi biz də bir az içib, onun çəkdiyi səmanı izləyirik.

İçki... Kimi məhv edir, kimi ölümsüz edir. Dostoyevskini reallıqla barışdırdı, Ömər Xəyyama həyatın əsl mahiyyətini pıçıldadı. Bukovskini küçələrin qaranlıq poeziyasına bağladı, Heminqueyi tüfəngin lüləsinə apardı. Əliağa Vahid içib qəzəl yazdı, Kefli İsgəndər içib qara talehinə güldü. Van Qoq isə içdi və dünyanı çəkdi. Sərxoş gözlərlə, amma ölümsüz fırçayla.

Bəlkə də içki, sadəcə bir içki deyil. O, bəzi ruhları məhv edir, bəzilərini isə dahi edir. Bəlkə də sərxoşluq sadəcə aludəlik deyil, bəlkə də bu dünyaya dözə bilmək üçün bir üsuldur. Bəlkə də, həqiqi həqiqət ancaq sərxoş gözlərlə görünür.

Kim bilir? Bəlkə də, bu dünya həqiqətən də çox qəribədir. Yalnız sərxoşlar onu belə görür.

Bəlkə də, bütün sərxoşların içində Xəyyamın bir qədəhi var. O qədəh ki, insanı bir anlıq bu dünya adlı absurd teatrın tamaşaçısına yox, aktyoruna çevirir. Xəyyam üçün içki, həyatın faniliyini dərk etmək idi. O bilirdi ki, zaman bizi unutmaq üçün gəlib. Ona görə də o, unutmadan yaşamağı seçdi. O, içirdi, çünki həqiqəti dərk edirdi. İnsan gəldi, gedir, amma şərab qalır.

Dostoyevski isə başqa bir həqiqətin sərxoşu idi. İnsanın öz içindəki qaranlıq. O bilirdi ki, içki bəzən insana öz aynasını göstərir, bəzən isə o aynanı qırır. "Yeraltından Qeydlər" yazan adam, yeraltına enmədən o zülməti hiss edə bilməzdi. O, içirdi, çünki insanın özündən qaçışının mümkün olmadığını bilirdi. Çünki insan öz ruhunun zindanında məhkumdur.

Bukovski isə başqa cür içirdi. O, cəmiyyətin saxta nizamına gülürdü. İçki onun üçün bütün mənasızlıqların ortasında yeganə səmimi şey idi. O bilirdi ki, dünya səhnəsində hamı rol oynayır. Bəzi adamlar dürüst, bəzi adamlar yalançıdır, amma sərxoş bir insan həmişə həqiqəti deyir. O, içirdi ki, özünün və dünyanın ciddiyyətini məhv etsin.

 Əliağa Vahid isə qədəhi dodaqlarına gətirəndə, Bakı küçələrində unudulmuş bir kədər dolaşırdı. Onun qəzəllərində içki, qəm içində qərq olmuş bir ürəyin ahı idi. Dünya onu başa düşmədi, amma o, dünyanı içki dolu bir qədəhlə anlaya bildi. Onun içkisi, cəmiyyətin vəfasızlığına bir cavab idi. Dostlar satır, sevdiklərimiz uzaqlaşır, zaman heç kəsi gözləmir, amma şərab həmişə eyni dadı verir.

Kefli İsgəndər... O, sadəcə sərxoş deyildi, o, sərxoşluğun fəlsəfəsini yaratmışdı. Onun üçün içki, ağıllı adamların dəlilik sığınacağı idi. O, içirdi, çünki ayıq adamlar həmişə eyni səhvləri təkrarlayırdılar. Onun sərxoşluğu, ayıqlardan daha hikmətli idi.

Van Qoq... Bu dünya üçün çox həssas, çox dəlisov, çox ağrılı bir adam. O, sərxoşluğun ən təhlükəli formasını yaşayırdı. Həyatın sərxoşluğu. İçki onun üçün ağrının bir dərmanı idi, amma eyni zamanda, o ağrını daha da dərinləşdirirdi. Rənglər onun qədəhi, fırçası onun sərxoşluğu idi. Amma o da bilirdi ki, heç nə onu içindəki uçurumdan qurtara bilməzdi.

Və indi Harun da o qədəhi dodaqlarına aparır. Bütün o adların kölgəsi onun qədəhində əks olunur. Xəyyamın faniliyi, Dostoyevskinin qaranlığı, Bukovskinin nihilizmi, Vahidin ahı, İsgəndərin sərxoş hikməti, Van Qoqun fırtınalı ruhu hamısı bir qədəh içində qarışır.

Harun içir, çünki bəzən içmək unutmaq üçün deyil, xatırlamaq üçündür. İçmək, həyatın absurdluğunu qəbul etməkdir. İçmək, bəzən özünü tapmaq, bəzən isə itirməkdir. O, içir, çünki bəzi həqiqətlər ayıq başla dözülməzdir. Və bəlkə də, bütün bu sərxoşlar kimi, o da bilir ki, həyat bəzən sərxoşluq olmadan yaşanmayacaq qədər ciddidir.

 

Bəzən insan özünü bir zindan kimi hiss edir. Dörd tərəfi görünməz divarlarla çevrilmiş, içində isə susmaq bilməyən xatirələr. Harun üçün içki, bəlkə də, bu divarların bir az da olsa çat verməsidir. O, içir, çünki içində susmayan səsləri boğmaq istəyir. İçir, çünki həyatın əslində çox qarmaqarışıq, insanın isə bu xaosda bəzən sadəcə bir qonaq olduğunu hiss edir.

İçmək sadəcə içmək deyil. Bu, bəzən bir üsyan, bəzən bir etiraf, bəzən isə sadəcə yorğun bir ruhun qısa fasiləsidir. İnsan içəndə bəzi şeylər daha aydın görünür. Sanki həyat bir kinofilm kimi canlanır, amma bu dəfə rejissor sən özünsən. Hər qədəh keçmişə bir pəncərə açır, hər qurtum, ağrını bir az daha hiss etdirir. Bəzən içki insanı sərxoş etmir, əksinə, ayıldır.

Harun içir, çünki bəzi şeylər yaddaşdan silinmir. Çünki keçmişin kölgələri insanı tərk etmir. Bəzən gecənin qaranlığında, hər kəs yatanda, insanın içindəki sükut qışqırmağa başlayır. Onda bir qədəh dolur, qədəhlə bərabər xatirələr də dolur. Qədəh dodaqlara qalxır, və keçmiş bir anlıq geri qayıdır. Kiminsə gülüşü, kiminsə səsi, kiminsə gözlərində əks olunan həyat.

Bəlkə də, Harun içir, çünki insan həmişə keçmişi içir. İçki, sadəcə bir içki deyil. O, zamandır. O, insana keçmişi bir daha yaşamağa icazə verir. O, bir anlıq olsa da, insanı o itirilmiş günlərə, o itirilmiş insanlara qaytarır.

Bəzən içmək, heç nə hiss etməmək üçündür. Çünki bəzən hisslər insana dözülməz olur. Harun bilir ki, həyat yalnız gözəl xatirələrdən ibarət deyil. Sevmək qədər, itirmək də var. Yaşamaq qədər, yorulmaq da var. Bəzən insan, içindəki səs-küydən bezir, sükuta ehtiyac duyur. Onda bir qədəh, bəlkə də, susdurucu rolunu oynayır.

O, içir, çünki bəzən sözlər kifayət etmir. Dünya çox ağır olur, amma insan tək başına onu qaldıra bilmir. Onda bir az içmək, bu yükü bir anlıq da olsa yüngülləşdirir. İçki, bəzən həqiqətdən qaçmaqdır, bəzən isə həqiqəti qəbul etməkdir. Harun üçün bu, nə məğlubiyyətdir, nə də zəiflik. Bu, sadəcə insanın bəzən özünə icazə verməsidir. Bir az unutmaq, bir az xatırlamaq, bir az yaşamaq.

Bəlkə də, sərxoşluq, gerçəkliyə dözə bilməyənlərin sığınacaq yeridir. Bəlkə də, Harun içir, çünki bu dünya bəzən çox real, çox amansız və çox ağırdır. Və bəlkə də, hər qədəh, bu həqiqətə qarşı qaldırılmış bir üsyandır. Sükut içində qışqırmaqdır.

Harun içir, çünki bəzən içmək unutmaq üçün deyil, xatırlamaq üçündür. O, qədəhi dodaqlarına aparanda içindəki bütün səslər susur. Amma elə həmin an, ən dərin səslər danışmağa başlayır. Şərab dil açır, amma onun söylədikləri həmişə şirin olmur. Bəzən bu, keçmişin ağrısını qulağına pıçıldayan bir yalançıdır, bəzən isə içində illərlə basdırdığı həqiqətləri çılpaq şəkildə üzünə çırpan bir aynadır. İnsan içəndə özü ilə tək qalır, amma eyni zamanda, özü ilə qarşılaşmaqdan qorxur.

Harun içir, çünki bəzən ayıqlıq, reallığın boğucu sükutudur. Ayıq insan hər şeyi görür, hər şeyi hiss edir, hər şeyi anlayır və bu anlayışın ağırlığı altında çökür. İnsan ayıq başla gördükləri qarşısında ya mübarizə aparır, ya da boyun əyir. Amma sərxoş adam nə döyüşmək məcburiyyətindədir, nə də təslim olmaq. O, sadəcə axına buraxır özünü. İçki, Harun üçün sadəcə bir vərdiş deyil. Bir fəlsəfədir. Bəzi insanlar üçün içki zəiflikdir, amma bəziləri üçün həyatın dözülməz ciddiyyətinə qarşı üsyandır.

O içir, çünki hər qurtum keçmişdən bir hissə gətirir. Bir qədəh içində yaşanmış bütün sevinclər, məyusluqlar, xatirələr həll olunur. İçərkən bəzən keçmişi yenidən yaşayır, bəzən gələcəyi görməzlikdən gəlir. İçki, yaddaşı silmir, əksinə, bəzi şeyləri daha da aydınlaşdırır. Şərabın dadı dilində yox, ruhunda hiss olunur. İçən insan sadəcə qədəhi boşaltmır, eyni zamanda, ruhundakı ağırlığı da içəri axıdır. Amma bu, həmişə azadlıq gətirmir. Bəzən daha dərin bir zəncirlənmədir.

Harun içir, çünki bəzi həqiqətlər ayıq başla daş kimi ağırdır. İnsan bəzi şeyləri başa düşəndə daha xoşbəxt olmur. Əksinə, bu dərk ona daha böyük bir yük, daha böyük bir tənhalıq gətirir. İçki, bəzi qapıları açır, bəzi yolları bağlayır. Harun içir, çünki ayıqkən insanların yalanlarını, cəmiyyətin ikiüzlülüyünü, həyatın absurdluğunu görmək çox ağrılıdır. İçki isə bəzən bu absurdluğu qəbul etməyə kömək edir. O içir, çünki bəzi hisslər içkidən güclüdür, bəzi xatirələr içkidən sərxoş edir.

O içir, çünki bəzən dünya bir az dağınıq göründükdə, insan onu daha yaxşı anlaya bilir. İçki, reallığı təhrif etmir. Bəzən onu daha aydın göstərir. Amma bu aydınlıq həmişə xoş olmur. Hər qurtumda bir şeyi daha çox anlayır. Sevginin müvəqqəti olduğunu, dostluqların köhnəldiyini, sözlərin heç vaxt tam olaraq həqiqəti ifadə etmədiyini. İnsan ayıq başla yaşaya bilmir, çünki həqiqət, dözülməz dərəcədə ağırdır.

Bəlkə də Harun içir, çünki həyat bəzən sərxoşluq olmadan yaşanmayacaq qədər ciddidir. Çünki bəzən bir qədəh içində bütün keçmişin ağırlığı, bütün gələcəyin qeyri-müəyyənliyi, bütün bu dünyanın anlaşılmazlığı həll olunur. Və bəlkə də o, içir ki, bütün bu yükü bir anlıq unuda bilsin ya da ən azından, onunla barışa bilsin..

O, çoxdandı içmirdi. Taa ki, Günəşinin qarşısına buludlar keçənədək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.03.2025)