İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi
Dünyada məşhur olan “Codex Gigas”, diğər mənası “İblis bibliyası” adlanan bu kitab orta əsrlərin ən böyük tarixi əlyazmasıdır.
Deyildiyinə görə, kitabın ağırlığı 75 kq, qalınlığı 22 sm, eni 50 sm, uzunluğu 92 sm-dir. 640 səhifəsindən dövrümüzə cəmi 624 səhifəsi qalmışdır. Cildlənməsi üçün 160 heyvanın dərisindən istifadə edilmişdir. Məzmunu barədə, demək olar ki, ətraflı bilgi yoxdur.
Kitabın necə yazıldığı da bilinmir. Hər halda belə bir kitabın yazılması üçün uzun illər tələb olunur. Mütəxəssislərin fikrincə, təkcə vərəqləri yazmaq üçün təxminən 5 il, vərəqləri gümüş, qızılı ornamentlər və parlaq miniatürlərlə bəzəmək üçün isə daha 20 il vaxt lazım idi. Kitabın Karolinq məktəbində Latın dilində yazıldığı göstərilir.
Kitabda ən çox gözə dəyən və diqqəti cəlb edən onun səhifəsində bütün xristianlar üçün müqəddəs olan mətnlərin İblisin şəkili ilə müşayiət olunmasıdır. Əlyazmanın ikinci adı da buna görədir.
Bu nagümanlıqlar da müxtəlif əfsanələrin meydana çıxmasına səbəb olmuşdur.
Məsələn, əfsanələrin birində deyilir ki, monastrda yaşayan bir rahib günah etdiyinə görə divara hörülməklə ölüm cəzasına məhkum olunur. Rahib ölüm cəzasından xilas olmaq üçün bir gecəyə bəşəriyyətin əldə etdiyi bütün bilikləri özündə cəmləşdirən və monastırı vəsf edən bir kitab yaza biləcəyini bildirir. Xristian dünyasının görəcəyi ən böyük əl yazmasını –İncili bir günə yaza biləcəyini söyləyir. O, həm də Kitabda Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədid, Seviliyalı İsidorun "Etimologiya"sı, İosif Flavinin "Yəhudi savaşları", "Günahkarın aynası", Kosma xronikasının siyahısı, müxtəlif dualar və xristianlaarın ən önməli bayramlarından olan paskalya bayramının necə hesablanmasını, müqəddəslərin bayramları göstərilmiş təqvimi də kitaba yazacağını söyləyir. Monastr gələcək adı-sanı xatirinə bu təklifi qəbul edir. Rahibə monastrın kitabxanasında yer ayrılır, qarşısına mürəkkəb və yazmaq üçün eşşək dəriləri sərilir və qapılar qapanır, o, yalnız buraxılır.
Kitabı bitirə bilməyəcəyini görən rahib şeytandan kömək istəyir. Şeytan razılaşır. Amma iki şərt qoyur: birinci, rahib ruhunu ona satmalı; ikinci, kitabda İblisin şəklini də verilməlidir. Ölüm cəzasından xilas olmaq istəyən rahib onun şərtləri ilə razılaşır. Beləcə, İncil ortaya çıxır. Digər bütün rahiblər kitaba heyran qalırlar. Lakin kitabdakı şeytan şəkli onları məyus edir.
Sonralar yanğın nəticəsində kitaba ciddi zərər dəymişdir. Yanğın zamanı əlyazma pəncərədən çölə atılaraq xilas edilmişdir. Nəticədə kitabın vərəqləri ətrafa səpələnmişdir və onların bəziləri tapılmamışdır. Buna görə də əlyazmanın bəzi səhifələri əksikdir.
Belə də ehtimal olunur ki, kitaab XII-XIII əsrlərdə güya İblisin yardımı ilə Çexiyanın paytaxtı Praqadan 100 km aralıdakı Podlajitsa şəhərindəki Benediktin monastırının rahibi tərəfindən 12 ilə yazıb. Monastır 15-ci əsrdə Qusçular hərəkatı zamanı dağıdılması ilə Sistersiyanların Sedlek monasırına bağışlanılan kitab daha sonra Brevnovskidəki Benediktin monastırı tərəfindən alınmışdır. 1477-ci ildən 1593-cü ilədək Braumovda bir monastırın kitabxanasında saxlanılmış, 1594-cü ildə isə İmperator II Rudolfun kolleksiyasına qatılmaq üçün yenidən Praqaya aparılmışdır.
1648-ci ildə 30 illlik müharibənin sonunda kolleksiya İsveç ordusu tərəfindən qənimət kimi götürülmüşdür. 1649-cu ildən 2007-ci ilə qədər əlyazma Stokholmda saxlanılmışdır.
2007-ci ilin sentyabr ayında, 369 ildən sonra kitab İsveçrədən 2008-ci ilin yanvarına qədər müvəqqəti şəkildə Praqaya qaytarılmış və Çex Milli Kitabxanasında nümayiş etdirilmişdir.
Hazırda kitab Stokholmda İsveç Kral Kitanxanasında saxlanılır. Kitab isveş xalqı üçün cəmi iki dəfə sərgilənmişdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.12.2024)
