Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Salatın Əhmədovanın “Azərbaycanın qərb bölgəsi (Ağstafa-Qazax) dialektinin izahlı lüğəti” kitabı işıq üzü görüb. Kitabın əsas səciyyəvi cəhəti nədir?
Bu kitabda ədəbi dilimizdə və Azərbaycan dilinin başqa dialekt və şivələrində işlənməyən, yalnız ölkəmizin Qərb – Ağstafa, Qazax bölgəsinin şivələrində istifadə olunan sözlər öz əksini tapmışdır. Lüğət Azərbaycan dilinin tarixinin, tarixi leksikologiya və etnoqrafiyasının öyrənilməsində, ana dilimizin lüğət tərkibinin zənginləşməsində, habelə türk ləhcələrinin tarixi və etimoloji lüğətlərinin hazırlanmasında böyük əhəmiyyət kəsb edə bilər.
Düşünürük ki, digər dialekt və şivələrlə bağlı da bu cür kitabların ərsəyə gətirilməsi çox faydalı olardı.
“Ədədbiyyat və incəsənət” portal kitab barədə filologiya elmləri doktoru, professor İsmayıl Məmmədlinin rəyini diqqətinizə çatdırır.
Milli-ictimai elmlərdən bəhs edilərkən onların hər birində bir- başa xalqla, onun mənəviyyatı ilə, mənəvi-milli sərvətləri, xəzinəsi ilə bağlı olan, daha doğrusu, ona daxil olan, onu daha dərindən öyrənən, araşdıran müəyyən bir sahə göstərilir, fərqləndirilir. Tarix elmindən danışarkən etnoqrafiya, ədəbiyyatşünaslıqdan söhbət açarkən şifahi xalq ədəbiyyatı, folklor, dilçilikdən bəhs edərkən dialektologiya kimi sahələri nəzərdə tuturlar. Azərbaycan dilinin dialekt və şivələri zəngin, tükənməz bir mənəvi xəzinədir. Bu xəzinənin söz yazarları, mənəvi yadigarları xalqımızın yalnız ana dilinin deyil, onun ruhunu, etnoqrafiyasını, inanclarını, adət-ənənələrini, fəlsəfi görüşlərini, müdrikliyini, peşə-sənət, maddi mədəniyyətini bütün dolğunluğu ilə əks etdirməklə neçə-neçə yüz illərdən bəri bu günümüzə çatdıra bilmiş, qoruyub mühafizə edə bilmişdir. Məhz elə dialekt və şivələrimizin belə zənginliyi, tükənməzliyi səbəbindəndir ki, bir əsrə bərabər zamanda bu sahədə çox qiymətli, elmi-əməli baxımdan fərəh doğuran araşdırmalar aparmaqla bitmir. Bu mövzu hələ də sözün tam mənasında işlənilib qurtarmamışdır. Bir halda ki, dialektologiya elmi Azərbaycanın dilçiliyində məktəb səviyyəsində özünü təsdiq edib, heç şübhəsiz, bu istiqamətdə gələcək araşdırmaların, çalışmaların mövzusu olacaqdır. Dialekt və şivə faktları uzun illər boyu yanaşı, toplum şəkildə yaşamış və sıx təmasda olmuş türk xalqları arasındakı qarşılıqlı əlaqələri, onların adət-ənənələrini, mühitini, keçmiş həyat tərzini, ictimai-siyasi həyatını, ədəbi-mədəni irsini, məişətini və s. öyrənməklə qədim yazılı abidələr və lüğətlər, qaynaqlar qədər etibarlı və əvəzsizdir. O da fərəhlidir ki, Azərbaycan dili dialekt və şivə sözlərini özündə cəmləşdirən “Azərbaycan türk xalq şivələri lüğəti”nin 2 cildliyinin nəşrindən 90 ilə yaxın bir vaxt keçir (1930-31-ci illər). Bu müqəddəs iş ilk təşəbbüs olsa da, dialekt və şivələrimizə xas olan sözlərin, heç olmazsa, müəyyən hissəsini əhatə edirdi. Amma dialekt leksikasını bütöv şəkildə verə biləcək, çatdıra biləcək mükəmməl lüğət hələ sonralar – 1964, 1999-2003, 2007-ci illərdə yaranacaqdı.
Bir həqiqət də elmimizdə qəbul olunur ki, dialekt və şivələrimiz bu günə qədər həm ümumi şəkildə, həm də ayrılıqda, konkret bölgələr, mahallar üzrə də öyrənilmiş, hətta bəzən bir kəndin şivəsi də araşdırma obyekti olmuşdur. Bu mənada Azərbaycan dilinin Qərb qrupu dialekt və şivələri içərisində Ağstafa və Qazax şivələri də həmişə böyük maraq doğurmuşdur, bu gün də həmin regionun şivə materialları öyrənilməkdədir. Vaxtilə V.T.Cangidze “Azərbaycan dilinin Dmanisi şivəsinin xüsusiyyət- ləri” (Bakı, 1955), Ə.Cəfərli “Qazax dialekti” (Bakı, 1961) mövzularında namizədlik dissertasiyaları yazıb müdafiə etmişlər. Bu göstərdiklərimizlə yanaşı, onu da qeyd edək ki, Ağstafa və Qazax şivələrinin tamamilə öyrənilib qurtarması haqqında yekun söz söylənilməmişdir. Gələcəkdə belə tədqiqatlar, şübhəsiz ki, davam etdiriləcəkdir. Bu mənada filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Salatın Əhmədovanın “Azərbaycan dilinin qərb bölgəsi dialektinin (Ağstafa və Qazax) izahlı lüğəti” adlı əsəri də xüsusi maraq doğurur. Kitaba Ağstafa və Qazax şivələrində işlənən söz və ifadələr daxildir.
Lüğətdə Ağstafa və Qazax rayonları ərazisindəki bütün yaşa-
yış məntəqələrində bu bölgənin şivələrini səciyyələndirən, habelə Azərbaycan dilinin digər şivələrində işlənən, lakin Ağstafa və Qazax şivələrində fərqli mənalar kəsb edən sözlər verilir. Kitaba daxil edilən sözlər müxtəlif mətnlərlə izah olunur.
Salatın Əhmədovanın “Azərbaycan dilinin qərb (Ağstafa və Qazax) bölgəsi dialektinin izahlı lüğəti”nin Azərbaycan dialek- tologiyası, ədəbi dilimizin tarixi, lüğətçiliyimizin inkişafı, söz sənətimiz, onomalogiya sahəsi üçün, bütünlükdə xalqımızın soykökü, etnoqrafiyası, tarixi üçün xüsusilə faydalı olacağı şübhəsizdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.10.2024)
