Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu məqalənı yazıçı və blogger olan Diamond Tema-nın “Sosial Darvinizm nədir? – Sadə xalqa düşmən olanlar” adlı sənədli bəlgəsəlini tərcümə edərək onun əsasında hazırlamışam.
Yevgenika prosesi - Soyqırımla eynimənalı bir qavramdır. İnsanlığın yaxşılığı bəhanəsiylə bir irqi və ya soyu ya tamamən yox etmək, ya da kölələşdirmək, alt insane etmək deməkdir. Bu qavram Antik Yunanıstan dövründə ortaya atılmış və davamında da Fransis Qalton (İngiltərənin Kraliça Viktoriya çağında yaşamış çoxşaxəli bir İngilis alimidir) kimi insanlar buna məşhurluq qazandırmışdır.
Misal üçün:
Əgər bir uşaq əlil doğulduysa o uşaq böyüdülməməli, çünki əlil böyüyən bir uşaq nə savaşa bilər, nə də dünyaya bir şey qata bilər. Həmçinin toplumun imici və ya gücü baxımından şikəst fərdlər uzaqlaşdırılmalı, yalnız ən yaxşı və ya ən güclü olanlar həyatda qalmalıdır.
Bu məntiq Spartak xalqında da keçərli idi və 300 Spartalı filmində də göstərildiyi kimi “yetərsiz” sayılan körpələr uçurumdan aşağı atılırdı. Çünki Spartak qüvvətli fərdlərdən təşkil olunmalı idi. Yəni zəiflərə yer yox idi. Baxıldığında heyvanlar aləmində də buna bənzər bir balans ilə qarşılaşırıq. Zəif olanlar sürüdən uzaqlaşdırılırlar, ya da ən arxada buraxılırlar. Beləcə, hansısa ovçu olan vəhşi heyvan gəldiyində ilk onları yemiş olur, qüvvətli olanların isə sağ qalma ehtimalı daha da çoxalırdı, zira qüvvətli olanların həyatda qalması daha önəmlidir. Zəiflər və şikəstlər isə xərclənə bilən varlıqlardır.
Eyni zamanda heyvanlar cüt axtararanda da buna bənzər bir məntiqlə irəliləyirlər.
Misal üçün, aslanlar və ya digər heyvan növlərində dişilər qüvvətli və ya iri erkəklərlə cütləşmək istərlər. Çünki onlardan olacaq balalar da qüvvətli və ya iri olacaqlar. Beləcə, ən güclü və ya qüvvətli olan fərd ailəni qoruya biləcəkdir. Zatən təkamül müddətində də özünü qoruya bilən və ya çevrəyə uyğunlaşa bilənlər həyatda qalmışlar. Buna “survival of the fittest”, yəni ən uyğun olanın həyatda qalması deyilir.
Zəif olan və çevrəylə ayaqlaşa bilməyənlər isə ələnmişlərdir. Hansı ki, “bəzi nəsillər ortadan qalxdı və ya heyvanların soyu tükəndi” deyərlər, bax bu söy tükənməsi çevrəyə adaptasiya ola bilməməkdən qaydaqlanır.
Bəlkə də, heyvanlar instinktiv olaraq zəif və ya şikəst övladlarını bilərəkdən bəsləmirlər. Təbii ki, bu vəziyyət bütün heyvan növləri üçün keçərli deyil, amma əsasən heyvanlar ən uğurlu övladlarını bəsləməklə məşğul olurlar. Amma bizlər heyvan deyilik, ən azından belə olmadığımızı iddia edirik. Hətta çeşidli mifologiyaların da dəstəyi ilə “insanlıq gəlmiş keçmiş ən qiymətli əşrəfi məxluq dediyimiz üstün varlıqdır. Buna görə də insanlar heyvanlarla bərabər deyildir” deyə düşünülür.
Lakin təməldə insanlar da ekosistemin bir parçasıdır və Aristotelin də deyimi ilə “İnsan siyasətçi bir heyvandır”, ya da “düşünüb danışan bir heyvandır.” Yəni nə qədər özəllik əlavə ediriksə edək, insan da bir heyvandır. Bu səbəblə bəzi insanlar “görəsən, bizim də təbiətimiz bəzi heyvanlarda olduğu kimi güclülüyü qəbul etmək və zəifi rədd etmək olar bilərmi?” deyə sual verirlər və buna dair bəzi nümunələr göstərirlər.
Misal üçün, həmişə əsgərlikdə və ya iş həyatında xilasedici bir adama ehtiyac duyarıq və qüvvətli olanın arxasınca gedərik. Qadınlar isə təkamül prosesində hər zaman qüvvətli kişilərlə yatmaq istəmişlər və hal-hazırda qüvvət dediyimiz şey pul, şöhrət və ya ağıl kimi nəsnələrdir. Buna görə də populyar kişilərin, pullu kişilərin və ya zəngin kişilərin ətrafında bir çox qadının olması, yaxud bir çox qadının bunları arzulaması olduqca normaldır. Çünki qadınlar çoxalma mərkəzli baxarlar və “əgər mənim bir uşağım olacaqsa bu adamdan olsun” deyərlər. Yəni ən qüvvətli olanla cütləşmək istərlər. Kişilər isə sadəcə çoxalma məqsədi ilə baxmadıqları üçün daha gözəl, daha cazibədar qadınlarla bir arada olmaq istərlər. Qısacası, ümumilikdə insanlar üst təbəqədə olanlara (Misal üçün, müdir, lord, kral və ya millət vəkili) ya da daha zəngin və ya daha nüfuzlu insanlara sayğı duyarlar. Bu cür insanlar hər zaman toplum tərəfindən qiymət görərlər. Bu baxımdan insan həm qüvvətli olmaq istəyən, həm də qüvvətli olana həris olub onun arxasınca gedən bir varlıqdır. O halda tək bir insandan ziyadə bütün insanlığı xilas etmək və ya daha yüksəyə çıxartmaq məqsədi üçün niyə mübarizə aparmayaq? Və bu mübarizədə yeri gəldiyində nə üçün bəzi fədakarlıqlar etməyək?
Həm baxıldığında zatən bütün həyatımız bir mücadilə verməkdən və ya bizdən daha zəif olanları yox etməkdən ibarət deyilmi? Bir düşünün, 20-25 yaşlarında orta hallı bir gəncin sağlam bir şəkildə həyatda qala bilməsi üçün, görəsən, neçə ton pendir, neçə ton süd və neçə ton ət yox edildi? Görəsən, bizlər neçə min dənə toyuğu yemişik və bizim həyatda qala bilməyimiz neçə min heyvana başa gəldi?
Qısacası, sizin bu günlərə gələ bilməyiniz üçün neçə saysız heyvan həyatını itirdi. Həmçinin heyvani qidaları buraxmağınız belə heç bir nəticə vermir. Çünki yediyiniz bitkilər də, bir növü canlılardır. Bununla yanaşı isinmək üçün yandırdığımız odunlar, evimizdə, mebel və yataqlarımızda istifadə etdiyimiz yorğan döşəklər, bundan əlavə yazdığımız bütün dəftərlər, oxuduğunuz bütün kitablar, bir sözlə həyatımız boyunca xərclədiyimiz hər şey təbiətə aiddir. Həmçinin geyindiyimiz qiyafətlər, ayaqqabılar, çantalar, kürklər, yəni istifadə etdiyimiz nə var nə yox, hamısı təbiəti sui istimal etmək və öz xeyirimizə istifadə etmək məqsədi ilə bizə gəlib çata bilir.
Zatən insan dediyimiz ali varlıq, digər canlıları yox edən, ya da onları istismar edən bir varlıqdır. Başqa cür həyatda qala bilmir, belə ki, öz içində belə döyüşməyə başlayır.
Din, dil, irq, toplum, milliyyəti göstərərək çeşidli bəhanələrlə və ya öz qrupunun rifahı məqsədi ilə başqa bir toplumu, başqa bir insan qrupunu yox edir.
Bu gün bizim qəhrəman, yaxud fateh adlandırdığımız adamlar minlərcə adamı qətlə yetirməklə o mərtəbəyə çata bildi. Bizim bu gün öyünə-öyünə anlatdığımız imperatorluqlar əsasən bir qan gölü üzrində qurulub. Ümumilikdə götürəndə hər padşahın dövründə 5-10 ildə bir hansısa döyüş, yaxud onlara qarşı olunmuş hücumlar və ya işğallar baş verib. Qısacası, insanlıq tarixi qətliamlar üzərinə qurulmuşdur.
Heyvanlar aləmində canlılar dişlə, pəncə ilə bir-birini yox edir və qarınları doyduğunda da dayanırlar. Amma bizdə heç elə bir vəziyyət yoxdur. Bizlər nə qədər özümüzə heyvan deyil, üstün bir varlığıq desək də, əsasən heyvanlardan daha vəhşi və daha aşağı olduğumuz dönəmlərimiz də olur. Və bizlər dişlə, pəncə ilə deyil, siyasətlə, politika və yalanlarla bir-birimizi məğlub edirik. Sənədli bir filmə baxdığımızda yırtıcı heyvanlar hansısa otyeyən qrupa hücum etdikdə bir-iki dənəsini öldürüb öz aralarında bölüşməyə başlayırlar. Yəni bütün sürünü qətlə yetirmək, ya da əsir almaq kimi bir qayələri olmur. Amma insanlara nəzər yetirdikdə uzunmüddətli planlar və uzun vadəli işgəncələrlə birlikdə bir növü caniliklərlə qarşılaşırıq. Bu da yetmir, heyvanlar həyatda qalmaq üçün hücum edib ovçuluqla məşğul olduğu halda biz insanlar öz ideallarımız uğrunda hücumlar etməyə başlayırıq və qəribə bəhanələr gətirərək üzərini ört-basdır etməyə çalışırıq. Yəni bir imperator hansısa bir ölkəyə hücum edərkən xalqının yaxşılığı üçün etdiyini söyləməyə başlayır və yaxud “onlar bizə hücum etməsin deyə öncədən tədbir aldıq” deyərək əslində pis bir günahı “xalqının rifahı” adlandıraraq danışmağa başlayır.
Ümumilikdə, bütün imperatorluqlar makiavelistdir, yəni dövlətin uğruna gedən yolda hər şey mübahdır prinsipi ilə yaşayırlar. Normal şərtlərdə hansısa yaxınını öldürmək günahdır, lakin məqsədin dövlətin marağı naminədirsə, yaxud ölkədə ikibaşlılığı yox etməkdirsə, yəni daha böyük bir yaxşılıq uğruna fədakarlıq etməkdirsə bu normal sayılır. Beləcə, dövlətin stabilliyini ayaqda saxlamaq üçün nə qədər kəllə aldığının heç bir önəmi yoxdur, çünki ən sonunda qalibsənsənsə bunun hesabını heç kim səndən almayacaq. Zatən tarix dediyimiz şey də kimin haqlı, yaxud kimin doğru yolda olduğunu göstərən bir elm deyildir. Məktəblərdə öyrədilən tarix belə kimin qazandığını, kimin uğurlu olduğunu göstərən bir təmələ sahibdir. Buna görə də qüvvətli olan tərəf hər zaman haqlı olaraq anladılacaqdır. Digər bir ifadə ilə güc qanundur.
Başqa bir misal ilə davam edək. Mən daha çox meyvəm olsun deyə qonşunun bağına hücum edib oradan oğurluq etdikdə bu cinayətdir, hesabı sorulacaq, lakin biz bir ölkə olaraq başqa bir ölkəyə hücum etdiyimizdə daha çox torpaq, daha çox qızıl və ya daha çox qənimət yağmaladığımızda bunu bütün toplum halında etdiyimizə görə kimsə hesabını sormayacaqdır və bu cinayət sayılmayacaqdır. Hətta ürəyi istəyənlər bunu yaxşılıq etmək kimi göstərə biləcəkdir. “Yəni biz getdik, bəlkə, 1000 nəfər insane öldürdük, milyonlarla insana zərər yetirdik, şikəst buraxdıq, amma məqsədimiz mədəniyyət götürmək idi, biz onlara yardımcı olmaq istəmişdik” - Dünya tarixi bunlarla qaynayır, hətta soruşanda Amerika belə İraqa mədəniyyət götürdüyünü, insanlıq götürdüyünü iddia edir.
Eyni zamanda elm adamlarını canlı-canlı yandıran inkvizisiya məhkəmələri də bu insanların şeytanla anlaşdıqlarını, xalqın yaxşılığına görə bu adamların öldürülməsi gərəkdiyini müdafiə edir. Bu kimi nümunələri saydıqca bitməz. Qısacası, insanlar minlərcə ildir “survival of the fittest” məntiqini tətbiq etmiş və hər daim qüvvətli olan ayaqda qalmış, ən zəif olan isə yox olub getmişdir.
Ardı var...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(10.10.2023)
