Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Nazim Hikmət:

“Mən bir ceviz ağacıyam Gülhanə parkında,

Nə sən bunun farkındasan, nə polis farkında...”

Sən bunu bilsəydin, yanıma gələrdin, məni əzizlərdin.

Polis bunu bilsəydi, gəlib tutuqlardı.

2.

Oljas Süleymenov: “Şair gərək Allah qədər gözəl olsun bu dünyada...”

Allah qədər gözəl olan şairləri də Allah özü yaradır.

3.

Tənqidimizdə müqayisələr, assosiasiyalar, digər mədəni xətlərə, istiqamətlərə keçid, təəssüf ki, yoxdur. Hansısa bədii əsər hansısa musiqi parçası ilə müqayisə olunubmu?! Hansısa rəsm nümunəsi ilə necə? Ya memarlıq abidəsi ilə? Olunmayıb! Bütöv mədəni hadisəni bizim tənqidçilər görə bilmir. Mən hələ digər ölkə ədəbiyyatlarındakı oxşar kontekstləri demirəm. Yazarkən yalnız bir əsərdən danışan tənqidçi korridada ancaq qırmızı rəngə reaksiya verən öküz kimidir. Bu müqayisədən incimək lazım deyil. Hərdən Baş Allah Zevs də öküz cildində zühur edirdi.

4.

Homerdə və Dədə Qorqudda savaş səhnələri. Biri geniş təfərrüat nümayiş etdirir, ölən və öldürən qəhrəmanların ailə üzvlərinə qədər informasiya verir - bu, Homerdir. O biri tələsir, ixtisarlar edir - bu, Dədə Qorquddur. Biri tam olaraq qeyri-səlis məntiqlə hərəkət edir, təqribi təsvirlər edir - bu, Dədə Qorquddur. O biri qeyri-səlis məntiqi aradan götürməyə, reallığı tam olaraq əks etməyə çalışır. Bu da Homerdir. Əlbəttə ki, Aristotel qeyri-səlis düşüncə ilə dünyaya baxa bilməzdi. Ona tanış olan bədii model səlis düşüncə modeli idi.

5.

Borxesin bir gözəl hekayəsi var. Adı belədir: “Funes - yaddaşın möcüzəsi”. Funes 24 saat ərzində ətrafında nə baş verirsə, hər şeyi yaddaşına yaza bilir. Bütün təfərrüatları ifadə edir. Onun baxışından heç nə qaçıb gizlənə bilmir.

Biz həyatda belə edə bilmirik. Funes reallığı tam olaraq özü ilə qapayan bir örtüdür (hedcdir). Adi adam bunu edə bilməz. Bizlər reallığı ancaq təqribi, adda-budda, bizə uyğun tərəfdən ifadə edə bilirik. Biz qeyri-səlis məntiqlə yaşayırıq. Səlis məntiqlə Funes kimi yaşamaq mümkün olmazdı.

6.

Qırxayaqdan soruşdular ki, sən hərəkət edən zaman hansı ayağını əvvəl, hansını sonra atırsan? Qırxayaq bir xeyli hərəkətsiz qalıb bu sualın cavabını düşündü. Və daha heç bir hərəkət edə bilmədi.

7.

Hər sirrini sanki tanıdığın bu qoca və hiyləgər dünya haqqında “artıq məni heç nə ilə aldada bilməzsən” düşündüyün zaman ən sonunda gözlənilmədən qəfil bir eşqə mübtəla olursan və... sevirsən. Deməli, yenidən aldanırsan.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)