Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Keçmiş dünya ilə bağlı miflər qədim xalqların kainatı, insanın mənşəyini və təbiət hadisələrini izah etməyə çalışdığı simvolik hekayələrdən ibarətdir. Bu miflər insan təxəyyülünün məhsulu olmaqla yanaşı, onların dünyaya baxışlarını, inanclarını və dəyərlərini də əks etdirir. Aşağıda müxtəlif mədəniyyətlərdən keçmiş dünya haqqında ən maraqlı miflərə nəzər salaq:
1. Yaradılış mifləri
Yaradılış mifləri qədim insanların dünyanın və həyatın necə yarandığını anlamağa çalışdığı hekayələrdir:
Mesopotamiya: Enuma Eliş
Mesopotamiyalılar dünyanın yaranışını Tanrı Mardukun xaos tanrısı Tiamatı məğlub etməsi ilə izah edirdilər. Tiamatın bədəni iki hissəyə bölünərək yer və göy yaradılmışdı.
Yunan: Kosmosun yaradılışı
Yunan mifologiyasında kainat əvvəlcə xaosdan yaranır. Daha sonra torpaq (Gaia), səma (Uranus) və digər tanrılar meydana gəlir. Titanlar və olimpiya tanrıları arasında gedən mübarizə ilə dünya formalaşır.
Hinduizm: Purusha mifi
Hinduizmə görə kainat Purusha adlı kosmik insanın bədənindən yaranmışdır. Onun hər bir hissəsi kainatın müxtəlif elementlərini təşkil edir.
2. Bəşəriyyətin mənşəyi haqqında miflər
Yunan mifologiyası: Prometey
Yunan mifinə görə insanları yaratmaq və onlara həyat vermək üçün Prometey torpaq və su qarışığından insanları formalaşdırır. Daha sonra onlara od gətirərək mədəniyyətin inkişafına şərait yaradır.
Afrika: Yoruba inancları
Yoruba mifologiyasında insanları Obatala adlı Tanrı palçıqdan yaradır, amma yaradılış prosesində bəzi çatışmazlıqlar olur ki, bu da insanların fərqliliklərini izah edir.
Bibliya: Adəm və Həvva
Əhdi-Ətiqdə Tanrı ilk insan olan Adəmi torpaqdan, onun həyat yoldaşı Həvvanı isə Adəmin qabırğasından yaradır.
3. Böyük Tufan Mifləri
Böyük tufan mifləri müxtəlif xalqların mifologiyalarında geniş yayılmışdır. Bu miflər dünyanı təmizləmək və yeni bir dövr başlatmaq üçün tanrılar tərəfindən həyata keçirilən böyük bir fəlakəti təsvir edir:
Nuh tufanı (Bibliya)
Bibliyaya görə, Tanrı günahkar insanları cəzalandırmaq üçün dünyaya böyük bir tufan göndərir. Nuh ailəsi ilə birlikdə gəmidə xilas olur.
Gilqameş dastanı (Mesopotamiya)
Mesopotamiya ədəbiyyatında Utnapiştim adlı bir şəxs tufandan sağ çıxır. Bu mif Nuh Tufanı ilə böyük oxşarlıqlara malikdir.
Hinduizmdə Matsya mifi
Hindu mifologiyasında Vişnu tanrı Matsya adlı bir balıq şəklində kralı xəbərdar edir və onu tufandan qoruyur.
4. Axirət mifləri
Yunan: Hades dünyası
Yunan mifologiyasında ölümdən sonra insanlar Hades dünyasına gedir. Hades dünyası fərqli təbəqələrdən ibarətdir və ruhlar etdikləri əməllərə görə mükafatlandırılır və ya cəzalandırılır.
Misir: Ölülər kitabı
Misirlilər inanırdılar ki, insanlar öləndən sonra tanrı Osirisin məhkəməsinə çıxarılır. Burada ürək tərəzidə çəkilir və yaxşı əməllərlə pis əməllər ölçülür.
Norse: Valhalla və Hel
Skandinaviya mifologiyasında cəsur döyüşçülər Valhallaya, digərləri isə Hel adlı soyuq bir yeraltı dünyaya gedir.
5. Qiyamət mifləri
Ragnarok (Norse Mifologiyası)
Skandinaviya mifologiyasında kainatın sonu olaraq təsvir edilən Ragnarok, tanrılar və nəhənglər arasında gedən böyük bir döyüşdür. Bu döyüşdən sonra dünya məhv olur, amma yenidən doğulur.
Hopi hinduları: Dörd dünya
Hopi hinduları inanırdılar ki, insanlıq artıq üç dünyanı məhv edib və dördüncü dünyada yaşayır. Əgər insanlar yanlışlarını düzəltməzlərsə, bu dünya da məhv olacaq.
Keçmiş dünya haqqında miflər insanın təbiət, kainat və öz varlığı ilə bağlı dərin suallara cavab axtarışının məhsuludur. Hər bir mif mənsub olduğu xalqın düşüncə tərzini və dünyagörüşünü əks etdirir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.01.2025)
