Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Süni intellekt (SI) son illərdə texnologiyanın ən sürətlə inkişaf edən sahələrindən biri olmuş və həyatımızın müxtəlif sahələrində özünə yer tapmışdır. SI, kompüterlərə və maşınlara insan kimi düşünmə, öyrənmə və qərar vermə qabiliyyətini qazandırmağa yönəlmiş bir elmi sahədir. Süni intellektin tətbiqləri genişdir və onun müxtəlif alt sahələri var, o cümlədən maşın öyrənməsi, dərin öyrənmə, təbii dilin işlənməsi və görüntü tanıma.
Bu məqalə, süni intellektin tarixi, müsbət və mənfi tərəfləri, günümüzdəki rolu, çalışma mexanizmi, enerji sərfiyyatı və soyutma sistemi kimi əsas aspektləri əhatə edir.
Süni intellektin tarixi:
Süni intellektin tarixi 1950-ci illərə qədər uzanır. 1956-cı ildə Dartmouth Konfransında, John McCarthy, Marvin Minsky, Nathaniel Rochester və Claude Shannon tərəfindən ilk dəfə rəsmi olaraq süni intellekt termini istifadə edilmişdir. Bu dövrdə süni intellekt, əsasən sadə riyazi modellərə və məntiqi qaydalara əsaslanırdı. Lakin zamanla, maşın öyrənməsi və dərin öyrənmə metodlarının inkişafı ilə SI daha mürəkkəbləşdi.
1980-ci illərdə ekspert sistemləri və neyron şəbəkələri geniş yayılmağa başladı. 1990-cı illərdə isə, çoxlu verilənlər bazasının və kompüter gücünün artması ilə, süni intellektin tətbiqləri daha praktiki olmağa başladı. Bugün isə süni intellekt gündəlik həyatın bir hissəsinə çevrilib və avtomobil sənayesindən səhiyyəyə, maliyyə sektoru və müştəri xidmətlərinə qədər hər sahədə istifadə edilir.
Günümüzdəki rolu:
Bugünkü gündə süni intellekt həyatın bir çox sahəsində istifadə olunur:
Sağlamlıq: SI, tibbi diaqnozların qoyulmasında, şəkil tanımada və xəstəliklərin vaxtında aşkarlanmasında mühüm rol oynayır. Süni intellektdən istifadə edərək, xəstəliklərin proqnozlaşdırılması və fərdi müalicə planlarının hazırlanması mümkündür.
Avtomobil sənayesi: Avtomatik idarə olunan nəqliyyat vasitələriSI texnologiyaları sayəsində sürücüsüz idarəetmə bacarığına malikdir.
Müştəri xidmətləri: Çox sayda şirkət, chatbot və virtual köməkçilər vasitəsilə müştəri xidmətləri sahəsində süni intellektdən istifadə edir.
İstehsalat və sənaye: Süni intellektin tətbiqi, istehsal proseslərinin optimallaşdırılması və daha sürətli və effektiv əməliyyatların aparılmasını təmin edir.
Süni İntellektin müsbət və mənfi tərəfləri:
Müsbət Tərəfləri:
1. Səmərəlilik və Avtomatlaşdırma: Süni intellekt, mürəkkəb və təkrarlanan tapşırıqları sürətlə və düzgün yerinə yetirə bilər, bu da iş yerlərində məhsuldarlığı artırır.
2. Yeni istiqamətlər və karyera sahələri: Süni intellekt sahəsi yeni iş imkanları yaradır. Məsələn, məlumat analitikası, robototexnika və proqramlaşdırma kimi sahələrdə mütəxəssislər tələb olunur.
3. Təhlil və qərar dəstəyi: SI, böyük verilənləri təhlil edərək doğru və düzgün qərarların qəbul edilməsini təmin edir.
Mənfi Tərəfləri:
1. İşsizlik: Süni intellektin artan rolu, bəzi iş sahələrində insan işçilərinin yerinə robotların və avtomatlaşdırılmış sistemlərin keçməsinə səbəb ola bilər, bu da işsizlik səviyyəsinin artmasına gətirib çıxara bilər.
2. Etik problemlər: Süni intellektin tətbiqi ilə bağlı etik problemlər yaranır. Məsələn, qərarların necə qəbul edildiyi və bu qərarların nəticələrinin kimə və necə təsir edəcəyi məsələləri.
3. Məlumat təhlükəsizliyi: Süni intellektin məlumat bazaları və sistemləri ilə işləməsi, kiber hücumlara qarşı zəif ola bilər, nəticədə şəxsi məlumatların sızması və digər təhlükələr meydana çıxa bilər.
Süni intellektin çalışma mexanizmi:
Süni intellektin işləmə prinsipi, müxtəlif alqoritmalar və statistik modellər üzərində qurulmuşdur. Ən çox istifadə olunan metodlardan biri maşın öyrənməsidir. Bu metod, verilən məlumatlar əsasında sistemlərin özlərini təkbaşına inkişaf etdirməsinə və öyrənməsinə imkan verir.
1. Verilənlər: SI sistemləri, böyük verilənlər üzərində təhlil aparır. Bu verilənlər, müxtəlif mənbələrdən, məsələn, sensorlar, veb saytlar və ya sosial media şəbəkələrindən əldə edilir.
2. Modelin qurulması: Dərin öyrənmə (deep learning) və neyron şəbəkələri kimi metodlar istifadə edərək, SI sistemləri öz alqoritmalarını qurur və onları təkmilləşdirir.
3. Təhlil və Qərarvermə: Bu modellər öyrəndikdən sonra, verilən məlumatlara əsasən düzgün nəticələr çıxarır və qərarlar verir.
Süni İntellektin Enerji Sərfiyyatı və Soyutma Sistemi:
Süni intellekt sistemləri, xüsusən də dərin öyrənmə və böyük verilənlər emalını həyata keçirən zaman böyük enerji sərf edir. Bu cür sistemlər üçün yüksək hesablama gücü tələb olunur, bu da yüksək enerji istehlakı ilə nəticələnir. Məsələn, dərin öyrənmə modelləri, çoxsaylı parametrləri emal edərək nəticəyə gəlirlər və bu əməliyyatlar ciddi enerji sərfiyyatı ilə əlaqələndirilir.
Soyutma Sistemi: Süni intellekt sistemləri, xüsusən də böyük məlumat mərkəzləri və hesablama gücü tələb edən maşın öyrənmə modelləri, yüksək istilik yaradır. Bu səbəbdən bu sistemlərin səmərəli işləməsi üçün xüsusi soyutma texnologiyalarına ehtiyac var. Əksər məlumat mərkəzlərində soyutma sistemləri, sistemlərin normal işləməsini təmin etmək üçün kritik rol oynayır. Bu sistemlər, soyuq hava ilə işləyən kondisionerlər, maye soyutma və ya yeni nəsil sıxılmış hava sistemləri istifadə edərək cihazları soyuq saxlamağa kömək edir.
Süni intellektin inkişafı insan həyatını daha da asanlaşdırmış və məhsuldarlığı artırmışdır. Lakin, bu texnologiyanın tətbiqində etik, sosial və enerji ilə bağlı bəzi problemlər də mövcuddur. Gələcəkdə bu problemlərin həlli və texnologiyanın daha səmərəli istifadəsi istiqamətində inkişaflar gözlənilir. Süni intellektin həyatımıza daha dərindən daxil olması ilə, onun əhəmiyyəti daha da artacaq və insanlıq üçün yeni imkanlar yaradacaqdır.
Şəkildə: Müəllifin suni intellekt tərəfindən çəkilmiş fotosu
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.11.2024)
