Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"İnsanın sevməsi - ağ vərəqə yazı yazılması kimidir. Bəzən yazı karandaşla yazılır. İstədiyin vaxt onu poza bilirsən. Bu, ötəri, səthi sevgidir. Bəzənsə yazı diyircəkli qələmlə, yaxud avtoqələmlə yazılır. Bu zaman hər şey mürəkkəbin tərkibindən aslıdır. Elə olur, yazılanları iz qoymaqla olsa belə birtəhər poza bilirsən. Eynən yaralayan sevgi kimi. Elə də olur, yazı vərəqə necə pərçimlənir, hopursa, nə illah edirsən, pozulmur. Axırda vərəqi cırıq-cırıq edir."  

Hər dəfə içimdə dünyada əsl sevginin, gerçəkdən sevənlərin varlığına azca şübhə yarananda və ya hər dəfə həyat bəlkələrlə, kaşkilərlə, niyələrlə, nə üçünlərlə silahlanıb üstümə gələndə əlimdən kitablar tutur.

Səhifələrində gerçək bir sevginin ülvi xatirələrinə qucaq açmış kitablar.

Taleyin ən çətin, ən ağrılı sınaqlarından üzü ağ, başı dik çıxan, özündən sonrakı nəsillərə görk olan sevgiləri anladan kitablar.

Uzun bir inamsızlıq burulğanından, tərəddüd var-gəlindən sonra bu dəfə də "Qırmızı ləçəklər" romanı tutdu əlimdən. 

Tarixi roman oxumağı bir ayrı sevən və tarixi romanları əhəmiyyətli hesab edən biri kimi mən "Qırmızı ləçəklər"i sadəcə bir sevgi romanı deyil, həm də bir tarixi roman kimi qiymətləndirmək istəyirəm. Çünki həm hər şeydən öncə  Əlif Hacıyev tariximizə öz adını qızıl hərflərlə həkk etmiş real bir qəhrəman obrazıdır və həm də burada müəllif də Əliflə Qalinanın sevgi hekayəsinin fonunda həmçinin Əlif Hacıyevin keçdiyi şərəfli ömür yoluna, hadisələrin cərəyan etdiyi dövrə işıq tutur.

Əsərin qayələrindən biri də elə məhz sözü gedən dövrdə 90-cı illərdə Qarabağda baş verən siyasi hadisələri, erməni millətçiliyinin acınacaqlı nəticələrini, erməni nankorluğunu, ermənilərə münasibətdə öz halalca dədə-baba torpaqlarında xalqımıza qarşı dövlət səviyyəsində haqsızlığı, milli ayrı-seçkiliyi, həmçinin ermənilərin xalqımızın başına gətirdikləri ağır müsibətləri, Xocalı faciəsini, real tarixi faktları, Qarabağ həqiqətlərini işıqlandırıb təkcə yerli oxuculara deyil, eyni zamanda “Xocalıya ədalət” kampaniyası çərçivəsində dünya oxucusuna bədii motivlər fonunda çatdırmaqdır. 

"Xocalı əldən gedəndən sonra mən yaşaya bilməyəcəyəm. Elə biləcəyəm ki, namusumu satmışam, kişiliyimi satmışam. Elə burda ölmək mənimçün daha şərəflidir" 

Əlif Hacıyev təklikdə bir qəhrəmanlıq dastanıdırsa, Qalinayla birlikdə o həm də gerçək bir sevgi salnaməsidir. Öz təravətini heç vaxt itirməyəcək, daim qoruyub saxlayacaq, dünya durduqca yaşayacaq və irq, din, dil, milliyyət sərhəddini aşa bilməyənlərə görk olacaq, güc verəcək bir sevgi salnaməsi. 

"Yalnız sevgi əkslikləri, zidd olanları qovuşdura bilmək gücündədir." 

İrq, din, dil, milliyyət kimi sərhədləri sadəcə sevgi aşa bilər. Elə Qalinanı da Əlifin arxasınca vətənindən özgə din, dil, milliyyət fərqi olan bir diyara gəlməyə şövqləndirib, burada yaşamağa güc verən sevgidən başqa bir qüvvə ola bilməzdi. 

"Nə sərt qanunları varmış müharibənin. Səni öz yuvanı öz əllərinlə dağıtmağa vadar edəcək qədər sərt." 

Əslinə qalsa Əliflə Qalinaya nə din, nə dil, nə milliyyət, nə də ailələr mane olmamışdı. Onlara xoşbəxt yaşamağa imkan verməyən müharibə və müharibənin odunu fitilləyən erməni xisləti olmuşdu. 

"Niyə aşkar qətllər cəzalandırılır, gizli qətllər isə cəzasız qalır?" 

Ermənilər Əlif Əskəranda sahə müvəkkili işləyərkən sadəcə onun günahsız yerə həbsdə yatmasına deyil, həm də dolayı yolla anasının da ölümünə səbəb olmuşdular. Qadının ürəyi övladının günahsız həbsinə tab gətirə bilməmişdi. 

Əliflə Qalina arasında dəfələrlə ayrılıq və həsrət uçurum yaratmaq istəmişdi, lakin bunların heç biri onların bir-birinə olan sevgiləri, bağlılıqları qarşısında duruş gətirə bilməmişdi.

Hər dəfə sevgisi Qalinanı Əlifin arxasınca aparmış, anasının ölümündə özünü günahkar bildiyi dönəmlərdə də Əlifə məhz Qalina dəstək olmuşdu. 

"Sevginin birinci sınağı məhz ayrılıqlardır." 

Yaxşı, özü bəs nə idi bu sevginin? Kitabda sevgilər xarakterizə edilib bir neçə tiplə bir-birindən fərqləndirilir.

Burada isə mənim ən çox diqqətimi çəkən "Filya" və Əliflə Qalinanın da aid edildiyi "Storqe" adlı iki növü oldu.

"Sevgi - sonu sənin iradəndən aslı olmadan, sonunu sənin təyin etmədiyin bir mövcudiyyətdir." 

"Bilirsən, bəzən sevgi hissi bütün məsafələrin fövqündə dayanır, ən uzaq yolu belə bir anda qət edə bilir, ilik dondurucu şaxtada sənə ilıqlıq, nəfəskəsici istidə sərinlik gətirir". 

“Sevgi - qatarlarçün vağzal, təyyarələrçün liman, gəmilərçün sahildir. Hara gedirsən get, uzandıqca uzanan dəmir yolu, nəhayətsiz səma, bitib-tükənməyən dəniz səni nə qədər uzaqlara çəkib aparsa belə, yenə də son dayanacağına qayıdacaqsan.

Sevgi - dayanacaqdır.

Necə ki, onlar üçün də son dayanacaq oldu.”

Əlif həbs olunandan sonra isə hamının Qalinanın çıxıb gedəcəyini düşündüyü bir zamanda Qalinanın nəinki çıxıb getməməsi, əksinə Əlifin azadlığa buraxılması yolunda əlindən gələn hər şeyi etməsi  bir daha həm Əlifin həyat yoldaşı seçimində nə qədər düzgün qərar verdiyinin, həm də bu mövzuda məsələnin milliyyətdə deyil insanlıqda, xarakterdə olduğunun nişanəsi idi. 

"İnsan yeniliklərə çox böyük itkilər verə-verə öyrəşir" 

Əlif Xocalıda mərdliklə şəhid olandan sonra Qalinaya yaşamaq, Əlifsiz yaşamaq, üstəlik  öz elindən, obasından uzaq, dilini bilmədiyi özgə bir vətəndə yaşamaq güman ki, çox dözülməz, çox çətin oldu. Lakin o, Əlifdən sonra belə yenə də Əlifin vətənini tərk etmədi, övladlarını da ona və onun vətəninə layiqli şəxsiyyətlər şəklində tərbiyə edib boya-başa çatdırdı. Və sonda elə özü də Əlifin yarımçıq qalmış yolunu davam etdirdi. Əsl sevgi və bağlılıq, həmçinin o sevgi və bağlılığa sadiqlik bax budur. 

"Qəribə xisləti var insanın. Ömrü boyu axtarışda, soraqda olur. Xoşbəxtlik, səadət gəzir. Amma heç bilmir də o nədir, nə ölçüdə, nə biçimdədir. Böyükdürmü, kiçikdirmi? Qalındırmı, nazikdirmi? Rəngi nədir, dadı necədir?

Bugünündən, adi qayğılarla yüklənmiş real yaşantılarından qopub fikrən, ruhən gələcəyə, ilğımlara, illüziyalara köklənir.

Və bir gün də həyat yolunun son döngəsini dönəndə əliboş halda, axtardığını tapmadığını duyaraq qəflət yuxusundan ayılır. Başa düşür ki, xoşbəxtlik deyə axtardığı o nəsnə elə o adi bilib, dəyər vermədiyi ağrı-acısız günləri imiş.

Bədbəxt olmayan nə varsa, bax elə onlar imiş xoşbəxtlik." 

Hə, belə əziz oxucu daim əlindəki xoşbəxtliklərin fərqində olmağını diləyirəm və elə bu yazını da Əlifin nəsihəti ilə nöqtələyirəm. 

"Heç vaxt sevdiklərinizdən ayrılmayın. Hətta ən kritik məqamda, beyinlə ürək "incimək", "küsmək", "hirslənmək", "hiddətlənmək" kimi işarələrlə düşüncə və hisslər burulğanında qeyb olaraq "ayrıl" desələr belə, hətta ətrafınızdakı bütün canlılar səfərbər olsa, insanlar səs-səsə verib "o belə dedi", "sən belə dedin" dedi-qodularıyla "ayrılın" çığırsalar belə, quşlar, böcəklər qarşınıza düşüb uça-uça yol göstərərək sizi ayrı-ayrı səmtlərə çəkmək istəsələr belə, hətta cansızlar - vərəqlərdəki sevgi məktubları, dəftər arasındakı qurumuş gül ləçəkləri, sonra nə deyim, hətta görüş yeriniz olan tənha skamya, ay işıqlı tala, nəhəng ağacın kölgəsi - hamısı, hamısı ayrılığınıza "o gecikdi", "ürəksiz gəldi" kimi bəhanələr tapıb baş-başa verərək "mütləq ayrılın" işarələri versələr belə, yenə də ayrılmayın! Gec-tez müvəqqəti ayrılıqlar əbədi ayrılığı gətirəcək.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.04.2024)