30 İLLİYƏ 25 İLLİKDƏN BAXIŞ
Ötən ayın sonunda türk dünyası TÜRKSOY təşkilatının 30 illiyini böyük təntənə ilə qeyd etdi. Belə bir ənənə var, bir yubileyə digərindən nəzər yetirmək. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı da bu ənənəyə riayət edib TÜRKSOY-un 30 illiyinə 25 illiyindən nəzər yetirmək fikrinə düşdü. Bunun ən yaxşı yolu Azərbaycanın TÜRKSOY təşkilatındakı nümayəndəsi Elçin Qafarlı ilə 5 il öncəki müsahibəyə nəzər yetirməkdir. Xatırladaq ki, Elçin Qafarlı təkcə Azərbaycanı qurumda təmsil etmir, ümumən qurumun fəaliyyətində ciddi rol oynayır.
İndi isə Parafr.az saytında dərc edilən sözügedən müsahibəni diqqətiniə çatdırırıq.
- TÜRKSOY hansı zərurətdən yarandı?
- Bildiyiniz kimi, 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması nəticəsində müstəqil dövlətlər yarandı. Sözügedən dövlətlərdən beşi türkdilli idi. Bu ölkələrin ortaq tarixi və mədəniyyəti onlar arasında əlaqələrin inkişaf etdirilməsi üçün bir təşkilat altında birləşməsini labüd edirdi.
TÜRKSOY-un yaradılması haqqında ilkin fikirlər hələ 1992-ci ildə irəli sürülüb. Bu təşkilatın yaradılması ilə bağlı Bakı və İstanbul şəhərlərində bir sıra görüşlər keçirilib, nəhayət, 12 iyul 1993-cü ildə Qazaxıstanın paytaxtı Almatı şəhərində TÜRKSOY-un yaradılması haqqında Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Türkiyənin mədəniyyət nazirləri tərəfindən protokol imzalanıb.
TÜRKSOY-un yaradılması zərurəti ondan irəli gəldi ki, təşkilatçı ölkələrin dilləri, xalqları, mədəniyyətləri bir-birinə çox yaxın və bir çox xalqların hətta dinləri də eyni idi. Məlumdur ki, bəzi türk xalqları müxtəlif dinlərə sitayiş edirlər. Ancaq TÜRKSOY-un yaradılmasında əsas olaraq dil prinsipinə üstünlük verilib. Yəni təşkilat dil birliyi üzərində qurulub. TÜRKSOY-un əsas üzvləri Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkiyə və Türkmənistandır. Qalan 8 üzv isə (Rusiya Federasiyasına daxil olan Altay, Başqırdıstan, Xakas, Saxa-Yakut, Tıva və Tatarıstan Respublikaları, Qaqauz Yeri (Moldova) və Şimali Kipr Türk Respublikası) əsasən, müşahidəçi qismində iştirak edirlər. Amma təşkilatda hər bir üzv bərabər hüquqa malikdir.
- İndiyədək hansı layihələrə imza atmısınız?
- TÜRKSOY-un fəaliyyət dairəsi çox genişdir. Sibirdən Balkanlara qədər olan coğrafiyadakı ortaq mədəniyyətimizi bütün rəngləri ilə dünyada təmsil və təbliğ etməyə çalışırıq. Hər il üzv ölkələrimizin zəngin mədəniyyətini təmsil edən nümayəndələrini keçirdiyimiz müxtəlif tədbirlərə dəvət edirik. Bu illər ərzində rəssamlar, yazıçılar, şairlər, heykəltəraşlar, fotoqraflar, teatr və kino sənətçiləri, incəsənət nümayəndələri bizim tədbirlərdə bir-birilərilə tanış olub, əlaqələr qurublar. TÜRKSOY-un üç kollektivi qurulub. Gənclik Kamera Orkestri, Gənclik Kamera Xoru və Xalq Çalğı Alətləri Orkestri. Hər kollektivdə üzv ölkələrimizin incəsənət nümayəndələri təmsil olunurlar. Bu kollektivlər həm üzv ölkələrimizdə, həm də Avropa və Amerikanın mötəbər salonlarında, festivallarında türk dünyasının zəngin musiqisini nümayiş etdirirlər. 2010-cu ildən başlayaraq hər ili türk dünyasının bir dahi şəxsiyyətinin adına elan edib, onunla bağlı silsilə tədbirlər keçirir, nəşrlər edirik. Məsələn, 2012-ci il "Mirzə Fətəli Axundzadə ili" və 2017-ci il "Molla Pənah Vaqif ili" elan olunub. Bundan əlavə, 2012-ci ildən etibarən türk dünyasının önəmli tarixi və mədəni şəhərlərini türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı elan edirik. 2016-cı ildə Şəki şəhəri bu ada layiq görülüb və il boyu TÜRKSOY-un tədbirlərinin bir çoxu məhz Şəkidə keçirilib. Bu tədbirlər vasitəsilə dahi şəxslərimiz və mədəniyyət paytaxtlarımız həm qardaş xalqlarımız arasında, həm də dünyada daha geniş tanınmağa başlayıblar.
Azərbaycanla bağlı fəaliyyətlərimizlə əlaqədar böyük layihələrdən dahi bəstəkarımız Üzeyir bəy Hacıbəylinin "Koroğlu" operasını qeyd edə bilərəm. Bu TÜRKSOY-un bu günədək həyata keçirilən ən böyük layihəsidir. Bu layihədə üzv ölkələrin 6 opera teatrının 250 sənətçisi iştirak edib və 4 ölkənin 5 şəhərində (Bişkek, Almatı, Ankara, Bakı və İstanbul) tamaşalar böyük uğurla göstərilib.
2013-cü ildə Üzeyir bəyin məşhur "Arşın mal alan" operasının 100 illiyi ilə əlaqədar TÜRKSOY və Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin birgə əməkdaşlığı nəticəsində operettanın konsert versiyası YUNESKO səhnəsində göstərilib. Bu layihədə Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə opera sənətçiləri yer alıblar.
TÜRKSOY-un quruluşundan bu günə kimi hər il Türkiyədə təşkilatımız tərəfindən Novruz şənlikləri keçirilir. Bu proqramlara da türk dünyasından rəqs qrupları, musiqiçilər, aşıqlar və folklorçu alimlər dəvət edilir. Novruz bayramı YUNESKO-nun qeyri-maddi irs üzrə Reprezentativ siyahısına daxil edildikdən sonra Parisdə YUNESKO mərkəzində və Strasburqda Avropa Şurasında konsertlər verdik. 2010-cu ildə isə BMT Baş Assambleyası tərəfindən 21 mart günü "Beynəlxalq Novruz Günü" kimi elan olunduqdan sonra Nyu-Yorkda BMT mərkəzində və Vaşinqtonda Novruz konsertlərimiz keçirildi.
- Gələn il qurumun 25 illiyi qeyd olunacaq...
- Bəli, gələn il TÜRKSOY-un tarixində mühüm il olacaq. Təşkilat yaranmasının 25 illiyini qeyd edəcək. Biz qurumun 10, 15 və 20 illik yubileyləri zamanı Türkiyədə üzv ölkələrimizdən dəvət edilən mədəniyyət xadimlərinin, incəsənət nümayəndələrinin iştirakı ilə tədbirlər keçirdik. Gələn il isə bu yubileyi həm Türkiyədə və üzv ölkələrimizdə, həm də əməkdaşlıq etdiyimiz beynəlxalq təşkilatlar nəzdində müxtəlif səpgili tədbirlərlə qeydetməyi planlaşdırırıq.
- Keçən il Azərbaycanda "Multikulturalizm ili" elan olunmuşdu, bununla bağlı nümayəndəlik hansı addımlar atdı?
- Tarixi İpək yolunda yerləşən Azərbaycan müxtəlif sivilizasiyaların qovuşduğu məkan olaraq əsrlər boyu milli-mədəni rəngarənglik mühitinin formalaşdığı, ayrı-ayrı millətlərin və konfessiyaların nümayəndələrinin sülh, əmin-amanlıq, qarşılıqlı anlaşma və dialoq şəraitində yaşadığı diyar kimi tanınıb.
Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin yaradılması müasir dövrdə Azərbaycanda həyata keçirilən siyasətin tolerantlıq prinsiplərinə bu gün də sadiq qalmasını nümayiş etdirir.
2016-cı ildə TÜRKSOY Daimi Şurasının qərarı ilə Şəki şəhəri türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı elan olundu. Paytaxt ilinin Şəkidə keçirilən açılış mərasiminə digər rəsmi qonaqlarla yanaşı, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Sivilizasiyalar Alyansı üzrə ali nümayəndəsi Nassir Abdulaziz Al-Nasserin gəlişi və çıxışında tarixi ipək yolu üzərində yerləşən və zəngin mədəniyyətin yaşayan simvolu olan Şəkinin mədəniyyət paytaxtı elan edilməsinin "Multikulturalizm ili"nə gözəl töhfə verəcəyini vurğuladı. Şəkidə keçirilən "İpək Yolu" Beynəlxalq Musiqi Festivalında türk dünyasının müxtəlif xalqlarını təmsil edən kollektivlərin göstərdiyi mədəni tədbirlər multikulturalizm ilinin unudulmaz tədbirlərindən idi.
- Bəs "İslam həmrəyliyi ili" münasibətilə nə kimi işlər həyata keçirdiniz?
- Azərbaycan tolerantlıq mühitinin təşəkkül tapmasına, multikulturalizmin, mədəniyyətlərarası və sivilizasiyalararası dialoqun qurulmasına, islam dəyərlərinin dünyada təbliğinə böyük töhfələr verib. Buna görə, Azərbaycanda "İslam həmrəyliyi ili"nin elan olunması heç də təsadüfi deyil. TÜRKSOY da İslam aləmi ilə əlaqədar Bakıda təşkil olunan qlobal əhəmiyyətli bir sıra mühüm mədəni forumların iştirakçısı olub. 2009-cu ildə "Bakı İslam mədəniyyəti paytaxtı ili"nin açılış tədbirlərində TÜRKSOY heyəti iştirak edib.
Bu il isə "İslam həmrəyliyi ili"ndə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi, Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun birgə təşkilatçılığı ilə aprelin 12-də Bakıda keçirilən "İslam həmrəyliyi: dini və mədəni müxtəlifliyin harmoniyası" mövzusunda beynəlxalq konfransda TÜRKSOY nümayəndə heyəti və qurumun baş katibi Düsen Kaseinov bu konfransda çıxış edərək Azərbaycanın həm türk, həm də İslam mədəniyyətinə əvəzsiz töhfələr verdiyini vurğulayıb.
Əlavə olaraq qeyd etmək istərdim ki, TÜRKSOY və İSESKO təşkilatları arasında qarşılıqlı faydalı münasibətlər qurulub, həm İSESKO mərkəzində, həm də üzv ölkələrimizdə müştərək silsilə tədbirlər keçirilib.
- Türk ölkələri arasında əlaqələrin istənilən səviyyədə olmaması hər fürsətdə vurğulanır. Çatışmazlıqlar nələrdir və necə aradan qaldırmaq lazımdır?
- TÜRKSOY tərəfindən üzv ölkələrimiz arasında mədəni əlaqələrin qurulması və genişləndirilməsi istiqamətində mütəmadi işlər görülür. Türk dünyasını təmsil edən mədəniyyət və incəsənət xadimlərimiz arasında TÜRKSOY-un tədbirləri sayəsində əlaqələr qurulur və bu əlaqələr dalğa şəklində genişlənir. Sözsüz ki, çatışmazlıqlar ola bilər. Amma buna da müəyyən zaman lazımdır. Unutmamaqda fayda var ki, bir çox üzv ölkələr müstəqilliklərinin 26-cı ilini yaşayırlar.
- TÜRKSOY V Beynəlxalq Kitab Sərgi-Yarmarkasında təmsil olunurdu...
- Artıq ikinci dəfədir Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgi-Yarmarkasında təmsil olunuruq. Bu dəfə də təşkilatımız tərəfindən nəşr edilən, türk xalqlarının ədəbiyyatını, folklorunu, dastanlarını, poeziyasını, musiqisini, yəni zəngin mədəniyyətini əks etdirən, son yayımlarımızı ayrıca stenddə nümayiş etdirdik. TÜRKSOY-un stendinə maraq böyük idi. Açılış günü stendimizi baş nazirin müavini, Xalq yazıçısı Elçin Əfəndiyev, mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev və digər rəsmilər ziyarət etdilər.
Builki iştirakımızı Azərbaycanla bağlı yayımladığımız iki kitabla vurğulamaq istərdim. Birincisi, TÜRKSOY-Azərbaycan kitabı. Bu kitabda təşkilatın ölkəmizlə bağlı son on ildə keçirdiyi tədbirlər haqqında məlumatlar əhatə edilir. İkincisi isə Molla Pənah Vaqiflə bağlı kitab idi. Məlum olduğu kimi, bu il şairin anadan olmasının 300 illiyi qeyd olunur və bununla əlaqədar TÜRKSOY Daimi Şurasının qərarı ilə üzv ölkələrimizdə "Molla Pənah Vaqif İli" elan edilib. İl çərçivəsində keçirdiyimiz tədbirlərlə yanaşı, şairin seçmə şeirlərini tərcümə etdirərək "Dünya dillərində Molla Pənah Vaqif şeirləri" adlı kitab nəşr etdik. Hər iki kitabla bağlı sərgi salonunda mətbuat konfransı keçirdik.
"Dünya dillərində Molla Pənah Vaqif şeirləri" kitabı Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Milli Kitabxanası və TÜRKSOY-un birgə əməkdaşlığı sayəsində işıq üzü gördü. Kitabın elmi məsləhətçisi və ön sözün müəllifi AMEA-nın vitse-prezidenti, akademik İsa Həbibbəylidir. Milli Kitabxanada təqdimatı keçirilən kitabda Vaqifin şeirləri Azərbaycan, qazax, qırğız, özbək, türk, türkmən, başqırd, tatar, ingilis, italyan, rus və Ukrayna dillərində nəfis şəkildə nəşr olunub. Düşünürəm ki, bu kitab XVIII əsrin böyük şairi, filosofu və dövlət adamı Vaqifin xatirəsinə ən yaxşı hədiyyədir.
- Bundan əvvəl də teatrla bağlı almanax təqdim edilmişdi...
- Yeni nəşrlərimizdən biri də "Teatr almanaxı"nın 3-cü kitabıdır. Bu almanaxda türk xalqlarının uşaq pyesləri toplanıb. Azərbaycan bölümündə Abdulla Şaiqin "Qaraca qız" və "Fitnə" pyesləri öz əksini tapıb. Bundan başqa, almanaxa türk, qazax, qırğız, çuvaş və xakas dramaturqlarının uşaq əsərləri daxil edilib. İlk iki kitabda türk dünyasının dramaturqlarının əsərləri yer almışdı. Bu kitab-almanaxlar TÜRKSOY nəzdində qurulmuş üzv ölkələrin teatr rəhbərləri Şurasının aldıqları qərarlar əsasında nəşr olunub.
- Daha bir kitab sərgisi - İstanbul fuarı geridə qaldı. Bu sərgidə hansı yenilikləriniz oldu?
- Bu ilin 4-12 noyabr tarixlərində 36-cı Beynəlxalq İstanbul Kitab Sərgisi keçirildi. Sərginin açılış günü TÜRKSOY Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və Milli Kitabxana ilə birlikdə Azərbaycan stendində Molla Pənah Vaqifə həsr olunmuş tədbir təşkil olundu. Tədbirdə akademik Nizami Cəfərovun "Molla Pənah Vaqif", Milli Kitabxananın yayımladığı "Molla Pənah Vaqif. Biblioqrafiya" və TÜRKSOY-un nəşr etdiyi "Dünya dillərində Molla Pənah Vaqif şeirləri" kitablarının İstanbulda təqdimatı keçirildi.
- İndiyədək ən uğurlu layihə hansı olub?
- Düşünürəm ki, indiyədək ən uğurlu addım, ən mühüm layihə elə TÜRKSOY-un yaradılmasıdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.07.2023)
