Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Şair, ədəbiyyatşünas Təranə Turan Rəhimli İzmir Karşıyaka Kültür Mərkəzində KIbrıs Balkanlar Avrasiya Türk ədəbiyyatları Qurumunun ev sahibliyi ilə tanınmış şair, araşdırmaçı, Balkan türkləri ədəbiyyatının yorulmaz tədqiqatçısı Necil Şükrü Aydının "Balkanlardakı Anadolu: Fustana və çevrəsi", "Qarasunun səsi" adlı türkoloji araşdlrmalarına həsr edilmiş tədbirdə iştirak edib.
Bildirdiyinə görə, türkologiya elminə qiymətli töhfələr olan bu kitabların yaddaşlarda dərin iz buraxacağına inanan dəyərli Türk dünyası aydınları, görkəmli şair və yazıçılar, TRT sənətçiləri, siyasətçilər, millət vəkilləri tədbirdə iştirak edərək sözügedən əsərlər haqqında fikir söyləyiblər. Tədbirdə dövlət himni səsləndikdən sinra şəhidlərin ruhu bir dəqiqəlik sükutla anılıb.
Kıbrıs, Balkanlar Avrasiya Türk Ədəbiyyatları Qurumunun fəxri və qurucu başqanı Fəyyaz Sağlam tədbiri giriş sözü ilə açaraq Necil Şükrü Aydının Balkan torpaqlarının övladı olduğunu, Bolqarıstandakı tarixi türk yurdlarına, doğulduğu Qarasu çevrəsinə, Fustana kəndinə sevgisindən söz açıb. Türk dünyası ziyalılarının işığına toplaşdığı dəyərli kitablarının da məhz həmin sevgidən qaynaqlandığını, böyük bir millətsevərlik, yurd, el-oba təəssübkeşliyi ilə yazıldığını vurğulayıb. Natiq uzun illər ədəbi fəaliyyətində doğulduğu ana torpağı, onun dəyərlərini tərənnüm edən Necil Şükrü Aydının indi də oxucularının görüşünə bu qiymətli türkoloji kirabları ilə gəlməsini Bolqarıstan türkləri üçün önəmli bir mənəvi sərvət olduğunu qeyd edib.
Şair Leyla İşıq çıxışına bu sözlərlə başlayıb: "Azadlıq və müstəqillik mənim xarakterimdir" deyən, görüş və düşüncələriylə bizlərə işıq tutan Mustafa Kamal Atatürk də bir Balkanlı idi. O da Balkanların itirilməsindən sonra başqa bir vətəni olmadığını bildiyi üçün Anadolu torpaqlarını düşməndən qurtarmaq savaşına başladı və bizlərə bir vətən qoyub getdi, Türkiyə Cümhuriyyətini qurdu. Yalnız bir gerçək də var ki, özü kimi o torpaqları və bütün bütün sərvətlərini qoyub yurdlarını tərk etmək məcburiyyətində qalanlar dərdləri ilə birlikdə xatirələrini də gətirdilər. Atatürk məhz buna görə "Mücahidlər itirdikləri ölkələrinin milli xatirələridir" deyirdi."
Leyla İşıq Necil Şükrü Aydının Balkanlardan köç edən bir ailənin övladı, o torpaqlarda dünyaya göz açan Balkan türkü kimi türkologiya sahəsində 50 ildən çox araşdırdırıb topladığı bilik və məlumatları "Balkanlardakı Anadolu: Fustana və çevrəsi", "Qarasunun səsi" kitablarında fakt və sənədlərlə oxuculara təqdim etdiyini bildirib. O, müəllifin bu araşdırmalarından daha öncə 2024-cü ildə nəşr edilən "Qarasunun səsi - Mesta Qarasu vadisi sözlü mədəniyyəti" adlı kitabında da Bolqarıstan türklərinin tarixi, dili və ədəbiyyatına dair dolğun ədəbi-elmi münasibətinin əks olunduğunu vurğulayıb.
Tədbirin rəsmi hissəsində çlxış edən Kıbrıs, Balkanlar, Avrasiya Türk Ədəbiyyatları Qurumunun başqanı Aygün Selvitopu, Balkan Köçmənləri Dərnəyinin başqanı Abdurrahim Nursoy, Makedoniya Köçmənləri Dərnəyinin başqanı Kadri Altınkalp, Makedobiya Köçmənləri Dərnəyinin fəxri və qurucu başqanı, Millət vəkili Kemal Vatan, Dr. Fadil Ünal, Dosent Doktor Seçkin Sevim və başqaları çıxış edərək Necil Şükrü Aydının şair, araşdırmaçı şəxsiyyətindən, "Balkanlardakı Anadolu: Fustana və çevrəsi", "Qarasunun səsi" kitabkarının məziyyətlərindən bəhs ediblər.
Tədbirin Ədəbiyyat paneli ilə davam edən elmi hissəsi KİBATEK-in qurucu və fəxri başqanı Fəyyaz Sağlamın moderatorluğu ilə gerçəkləşib. Ədəbiyyat panelində Dosent Doktor Atıf Akgün, Dosent, doktor Təranə Turan Rəhimli, Doktor Mevlut Kaplan, Doktor Mehmet Yardımçı Balkan türkləri ədəbiyyatı və Necil Şükrü Aydının araşdırmalarına dair məruzələrlə çıxış ediblər.
Filologiya elmləri doktoru, dosent Təranə Turan Rəhimli çıxışında Azərbaycan və Balkan Türklərinin ədəbi əlaqələrinin tarixindən söz açaraq Bolqarıstan türkləri ilə əlaqələrin öz miqyası, zənginliyi baxımından digər Balkan türkləri ilə əlaqələrdən daha dərin olduğunu vurğulayıb. Bolqarıstan türklərinin milli-mənəvi mədəniyyətinin, ədəbi irsinin formalaşmasında və inkişafında Azərbaycan xalqının müstəsna rolu olduğunu qeyd edərək bu əlaqələrin XX əsrin ortalarından başlandığını nəzərə çatdırıb. O, 1950-ci ildə Bolqarıstan türklərinin Türkiyəyə köç etməsinin çox az bir müddətdə Bolqarıstanın ağır sənayesini, kənd təsərrüfatını tənəzzülə uğratdığını, bundan narahat olan siyasi dairələrin ölkə üçün faciəyə çevrilən böyük köçün qarşısını almaq üçün Stalindən yardım istədiyini, beləliklə, Stalinin Moskvadan Nazim Hikməti köçün qarşısını almaq üçün Bolqarıstana təbliğata göndərdiyini xatırladıb. Bu tarixi səfərdən sonra Bolqarıstan türklərinin milli-tarixi taleyində ciddi dönüşü isə ilk nöbədə1951-ci ildə köç durdurulunca Stalinin türkcə məktəblər açdırması və orada dərs demək üçün Azərbaycandan müəllimlər göndərilməsi ilə əlaqələndirdi. Bolqarıstana göndərilən müəllimlər, alimlər, ədəbiyyatçılar və mədəniyyət işçilərinin Bolqarıstan türklərinin elm, mədəniyyət yolunda mayakı olduğunu vurğulayan Təranə Turan Rəhimli Bolqarıstan türklərinin mətbuatının, teatrının formalaşmasında da Azərbaycan aydınlarının ciddi təsiri olduğunu qeyd edib.
Eləcə də Bolqarıstan türklərinin Azərbaycana böyük sevgisinin kökləri haqqında bəhs edərək vurğuladı ki, Bolqarıstan Türkləri Osmanlı dövründən əvvəl bölgəyə şimaldan gələn qıpçaq, peçeneq və proto-bolqar xalqları ilə birgə Xorasan və Azərbaycandan gələn oğuz xalqlarının qaynaşması ilə formalaşmağa başlamış, Osmanlı dövründə yörük və türkmən boyları da buraya qatılmışdır. Təranə Turan Rəhimli Balkan Türklərinin ədəbiyyatını bütünlükdə yaradıcılığında, istər poeziyasında, istərsə də araşdırmalarında layiqincə təmsil edən, bu ədəbiyyata önəmli töhfələr verən Necil Şükrü Aydını Bolqarıstan türklərinin milli-tarixi taleyinə son dərəcə həssas münasibəti ilə seçilən bir ziyalı kimi tanıdığını bildirib. Çox kiçik yaşlarında doğma vətən torpaqlarından qoparılan, ancaq bütün ruhuyla, qəlbiylə o torpaqlara bağlı olan şair-tədqiqatçının KIBATEK Yayınlarında nəşr edilən “Qarasunun səsi”, Balkanlarda Anadolu: Fustana və çevrəsi” kitablarında müəllifin öz şair, türkoloq, pedaqoq, nəhayət, təəsübkeş, vətənsevər Türk mövqeyini ortaya qoyduğunu qeyd edib. O, çıxışında xüsusi olaraq vurğulayıb: "Şükrü Aydın araşdırmasında Balkanlardan ortaq yurd kimi söz açır, bu yurdda tarix boyu xalqların iç-içə, birlikdə yaşadığından, tarixdə türk-bolqar yaxınlığından bəhs edir, bununla da müasir dünyada xalqlar arasında irqçilik, şovinizm kimi insanları qruplara parçalayan anti insan münasibətlərə etirazını bildirir. Əslində müasir dünyanın müharibələrin içində yox olmaq təhlükəsi yarandığı, hər gün uşaqların öldürüldüyü, gələcəyin soyqırımına xitam verildiyi XXI əsrdə məsələyə belə humanist mövqedən elmi münasibət göstərmək son dərəcə qiymətli və gərəklidir. Onun kitabları Qarasu vadisində yaşayan türklərin kültürünün, Anadolu kültürünün daha uzaqlarda əks-sədasından xəbər verir. Fistana türküləri, ezgiler, havalar, sülalə və yer adları, manilər, ata sözləri, əfsanə və nağıllar, lətifələr, xüsusilə Nəsrəddin hocanın lətifələri Qarasu vadisindəki Fustana və çevrəsinin, eləcə də Balkanlardakı Anadolunun yüz illərlə yaşatdığı milli-mənəvi dəyər kimi Bolqarıstan türkləri haqqında qəhrəman xalq təəssüratını doğurur. “Qarasunun səsi” kitabının sonunda “Yörəsəl sözlük” verilib, o sözlüyü oxuyanda yarıdan çoxunun Azərbaycan türkcəsindəki sözlər olduğunu gördüm. Əba, ağa, ağız, analıq, ambar, əcəb, aş, ayran kasası, bayramlıq, bulamac, babalıq, çardaq, davar, dəbəlləşmək, qaytan və bunun kimi çox sözlər Azərbaycan türkcəsində də eyni mənanı verir. Bu da onu göstərir ki, türk xalqları uzaq yüzillərdən bəri əcdadlarının dilini qoruyub saxlaya bilib. Və bu dil yaşadıqca türk xalqı yaşayacaq, harada olmasına, hansı çətinliklərdən keçməsinə baxmayaraq türklərə uzanan xain əllər bu topluimu öz milli dəyərlərindən qopara bilməyəcək. Şükrü Aydın hocanın kitablarındakı hər bir bölüm başlığı ayrıca bir araşdırma mövzusu ola bilər. Buradakı məsələlərin dərinliyi, tarixin qaranlıq səhifəsinə işıq tutan həqiqətlərin yozumu yeni-yeni araşdırmaların ortaya çıxmasına stimul verir."
Tədbirin bədii hissəsində də çıxış edən Təranə Turan Rəhimli Balkan mövzusunda yazdığı "Batı Trakya", "Mənim tarixim" adlı şeirlərini və Azərbaycan dilinə yeni tərcümə etdiyi, Azərbaycan-Bolqarıstan türklərinin dostluq rəmzi kimi səslənən, Necil Şükrü Aydının "Azərbaycanımız bizim" adlı şeirini oxuyub.
Tədbirin bədii hissəsində TRT sənətçiləri - Hasan Karataş məharətli "Sarı Zeybek" rəqsi, Havva Karakaş dinləyiciləri sehrləyən bədii qiraəti, Hale Gürer rəhbərlik etdiyi xorun ifası ilə türk incəsənəti və mədəniyyətinin zənginliyini bütün gözəlliyi ilə canlandırıblar.
Tədbirin sonunda çıxış edərək iştirakçılara təşəkkürünü bildirən şair, türkoloq Necil Şükrü Aydın ədəbiyyatın birləşdirici gücünü ən önəmli təbliğat vasitəsi və mədəni dostluqların təməli kimi dəyərləndirib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.04.2025)
