Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə Türklərin tarixi layihəsində bu gün sizlərlə Türk sözünün yaranması və tarixi mənası barədə danışacağıq.
"Türk" sözü zəngin və mürəkkəb bir tarixi fonə sahibdir və bu sözün mənşəyi, çoxsaylı dil, mədəniyyət və etnik təsirlərlə formalaşmışdır. Bu yazıda, "türk" sözünün yaranmasını və zamanla necə geniş bir mənaya sahib olduğunu araşdıracağıq.
1. "Türk" sözünün ilk istifadəsi
Türk sözünün ən erkən qeyd edildiyi mənbələrdən biri, Orxon yazıtlarıdır. Bu yazıtlar, Göytürk imperiyasının hakimiyyəti dövrünə aiddir (VI əsr). Orxon-Yenisey abidələrindəki yazılarda, "Türk" sözü dövlətin və xalqın adı olaraq qeyd olunur. Bu dövrə aid olan yazılarda, "Türk" sözü, təkcə bir etnik qrupun adını deyil, həm də siyasi bir kimliyi ifadə edir.
Göytürk dövlətində "Türk" sözü, bu dövləti qurmuş və idarə etmiş xalqı təmsil edirdi. Bu dövrdə "Türk" yalnız bir xalqı deyil, həm də Orta Asiyada müəyyən bir güc və varlılıq simvolunu ifadə edirdi.
2. Türk sözünün əsl mənası və kökləri
"Türk" sözünün mənşəyinə dair bir neçə fərqli nəzəriyyə mövcuddur. Bəzi alimlər, bu sözün kökünü "türi" və ya "turük" kimi qədim türk dillərinə bağlayırlar ki, bu da "güclü", "cəsur" və ya "yüksək" mənalarına gəlir. Başqa bir ehtimala görə, "Türk" sözü, Orta Asiyanın qədim türk qəbilələrinin özlərini tanıtdığı bir söz ola bilərdi və bu, zamanla genişlənərək, bütün türk xalqlarının ümumi adı halına gəlmişdir.
Başqa bir ehtimala görə isə, "Türk" sözü, Türkic dil ailəsinə mənsub olan bir çox etnik qrupun birləşməsini ifadə etmək üçün istifadə olunmuşdur. Məsələn, qədim dövrlərdə Orta Asiyada yaşayan müxtəlif türklər və onların müxtəlif qəbilələri bir-birinə yaxın dil və mədəniyyətlərə sahib idilər, buna görə də "Türk" sözü bu qrupların ümumi adı olaraq qəbul edilmişdi.
3. Türk xalqının yayılması və "Türk" sözü
Zamanla, Orta Asiyada yaranan böyük türkdilli dövlətlər və imperiyalar, "Türk" sözünün coğrafi və etnik sərhədlərini genişləndirdi. Hun imperiyasından, Selçuklulara və Osmanlılara qədər, türk xalqları geniş ərazilərdə yerləşdilər. Hər yeni dövlət və imperiya ilə "Türk" sözü, yalnız bir etnik qrupun adı olmaqdan çıxıb, həm də bir mədəniyyətin, dilin və tarixin təmsilçisi halına gəldi.
Məsələn, Osmanlı imperiyasının genişlənməsi ilə "Türk" sözü, təkcə Orta Asiyadakı türkləri deyil, həm də Balkanlar, Anadolu və digər regionlarda yaşayan türkləri əhatə etməyə başladı. Bu dövrdə "Türk" sözü həm etnik, həm də siyasi mənada istifadə olunmağa başlandı.
4. "Türk" sözünün müasir anlamı
Günümüzdə "Türk" sözü, təkcə Orta Asiya və Anadolu regionlarında yaşayan bir xalqı deyil, dünya üzrə geniş yayılmış və bir çox ölkədə yaşayan türkdilli xalqları təmsil edən bir anlayışa çevrilib. Bu anlayış, həm də bir dil, mədəniyyət və ümumi tarixi mirası ifadə edir. "Türk" sözü, bir xalqın kimliyini, tarixini və mədəniyyətini simvollaşdırır, eyni zamanda türk dövlətlərinin və onların birliyinin bir işarəsi kimi də istifadə edilir.
"Türk" sözü, zəngin bir tarixi və mədəni mənşəyə malikdir. İlk olaraq, Orxon yazıtlarında dövlətin və xalqın adı kimi istifadə olunan bu söz, zamanla genişlənərək, müxtəlif türk xalqlarının ümumi adı halına gəlib. Bu söz, həm etnik, həm də siyasi bir kimliyi simvollaşdırır və türklərin tarix boyu qurduqları dövlətlər, mədəniyyətlər və dillər ilə birləşən bir anlayışa çevrilmişdir. Bu gün də "Türk" sözü, dünya miqyasında güclü bir kimlik və tarixə sahib olan bir xalqı təmsil edir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(10.04.2025)
