Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə Böyük türklər layihəsindəyik, bu gün türklərin döyüş qaydaları barədə danışacağıq.

Türklərin döyüş taktikaları tarix boyunca müxtəlif dövrlərdə çox fərqli strateji yanaşmalarla inkişaf etmişdir. Türk xalqları, xüsusən, Orta Asiyada yaşayan, köçəri həyat tərzi sürən tayfalar, döyüşlərdə çevik, sürətli və səmərəli olmağa üstünlük verirdilər. Bu taktikalara əsaslanan döyüş strategiyaları onların böyük imperiyalar qurmasına və çoxsaylı düşmənlərlə mübarizə aparmasına imkan yaratmışdır. Türk döyüş taktikaları zamanla dəyişsə də, bir çox əsas prinsip və metodlar ümumiyyətlə qorunmuşdur.

 Türk döyüşçüləri əsasən atlı döyüşçülərdən ibarət idi. Onlar atları ilə sürətlə döyüş sahəsinə daxil olur, düşməni sürətli manevr və hiylə ilə təəccübləndirirdilər. Türk atlıları, xüsusilə, Göytürk, Səlcuqlu və Osmanlı imperiyalarının dövründə döyüş meydanında çox çevik və mobil olaraq tanınırdılar.

• Manevr qabiliyyəti: Türk döyüşçüləri döyüş meydanında sürətli dövran etməyi, düşməni çaşdırmaq və mübarizəni öz xeyirlərinə çevirmək üçün mükəmməl idarə edirdilər. Bu taktika "atlı hücumları" adlanırdı və düşmənin hətta ən yaxşı mövqelərində belə onları təzyiq altında saxlamağa imkan verirdi.
• Həmlə və geri çəkilmə: Türk atlıları döyüşə başladıqda sürətli hücumlar edir, düşmənin qüvvələrini dağılmağa vadar edir və sonra dərhal geri çəkilirdilər. Bu da düşmənin öz mövqelərini zəiflətməsinə səbəb olurdu.

 Türk döyüşçüləri döyüşdə çox çevik və müxtəlif taktikalarla işləyirdilər. Onlar döyüş sahəsini yaxşı öyrənir və düzgün mövqelənmə ilə üstünlük əldə edirdilər.

• Zəif mövqelərin hədəflənməsi: Türk ordusu düşmənin zəif tərəflərinə hücum edərək düşməni çaşdırmağa çalışırdı. Bu, düşmənin müdafiə xəttini sındırmağa və müdafiəsiz hissələri fəth etməyə imkan verirdi.
• Düşməni istismar etmək: Türklər düşmənin psixoloji durumunu da nəzərə alırdılar. Məsələn, düşmənin liderini öldürmək və ya onları sıxışdırmaqla düşmənin əzmini qırmaq taktikasını tətbiq edirdilər.

 Türk döyüşçüləri yalnız atlılardan ibarət deyildi, eyni zamanda, yaxşı təchiz olunmuş piyada döyüşçüləri də mövcud idi. Bu piyada qüvvələri döyüşün davamlılıq və müdafiə tələbləri üçün vacib idi.

• Ağır zirehli piyada: Osmanlı İmperiyası dövründə yüngül və ağır zirehli piyada döyüşçüləri, xüsusilə, Yeniçərilər, döyüşlərdə böyük rol oynayırdı. Bu, atlıların çevikliyini tamamlayan bir əlavə qüvvə idi.

Türklər düşməni aldatmaq üçün çox vaxt "geriyə çəkilmə" taktikasını istifadə edirdilər. Burada bir neçə atlı döyüşçü sanki məğlub olub, düşməni irəliləməyə məcbur edirdi. Lakin bu zaman əsas qüvvələr geri çəkilməyi dayandırıb sürətlə hücuma keçir və düşməni heç gözləmədiyi bir anda vururdu. Bu taktika çox vaxt müvəffəqiyyətlə istifadə olunmuşdur.

Türk döyüşçüləri bir çox döyüşdə dağılma taktikası tətbiq edirdilər. Döyüş qrupları fərdi döyüşçülərin çevikliyindən faydalanırdı. Onlar əvvəlcə düşmənin sıralarını pozub, qarışdırır və sonra müəyyən bir mövqedə yenidən toplanırdılar. Bu taktikalar, xüsusilə, Göytürk dövründə geniş istifadə edilirdi.

Türk döyüşçüləri müxtəlif taktikalardan istifadə edərək döyüş sahəsini öz xeyirlərinə çevirmək üçün qarışıq hücumlar həyata keçirirdilər. Bu taktika düşməni məhv etmədən əvvəl çox vaxt onları tələyə salmaq məqsədini daşıyırdı. Bu dövrün ən tanınmış taktikasından biri "atlı quruluşları" idi. Düşmənin mühasirəyə alınması və onları sıxışdırmaq bu döyüş strategiyasının əsasını təşkil edirdi.

Türk xalqları döyüşdə psixoloji üstünlüyə də böyük önəm verirdilər. Düşməni qorxutmaq, onlara psixoloji təzyiq etmək üçün müxtəlif üsullar istifadə edilirdi. Məsələn, düşməni heyrətləndirmək üçün "yəhərli atların" səsləri, qışqırıqlar və digər səs effektlərindən istifadə edirdilər.

Türklərin döyüşdə istifadə etdiyi silahlar və zirehlər də onların döyüş qabiliyyətini artırırdı. Həm atlılar, həm də piyada döyüşçüləri fərqli növ silahlarla təchiz olunurdu. Türk döyüşçüləri, xüsusilə, yay, qılınc və mızraq kimi silahları çox effektiv şəkildə istifadə edirdilər. Bu silahlar həm döyüşdə yaxın döyüşlər üçün, həm də uzaq məsafəli hücumlar üçün çox uyğun idi.

Türklərin döyüş taktikaları onların Orta Asiya steplerindən başlayaraq geniş ərazilərə yayıldığı zamanla inkişaf etmiş və fərqli dövrlərdə müxtəlif dəyişikliklərə uğramışdır. Bununla belə, sürət, çeviklik, manevr qabiliyyəti və psixoloji strategiya daima onların döyüş meydanında ən güclü tərəfləri olmuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2025)