Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk dünyasının böyük şəxsiyyətləri sırasında növbəti təqdim etdiyimiz Sultan II Mehmetdir.

Fatih Sultan Mehmet Osmanlı tarixində ən möhtəşəm hökmdarlardan biri olaraq tanınır. O, 21 yaşında İstanbulun fəthi ilə dünya tarixini dəyişdirərək Orta çağı bitirib Yeni çağı başlatmışdır. Zəkası, uzaqgörənliyi və hərbi dahiliyi ilə təkcə Osmanlı imperiyasının deyil, dünya tarixinin ən parlaq simalarından biridir.

Uşaq yaşından liderlik yolunda

II Mehmet 1432-ci ildə Ədirnədə anadan olub. Uşaqlığı həm elmi, həm də hərbi təlimlərlə keçib. Atası II Murad onu gənc yaşında taxta çıxarmış, lakin ölkənin daxili vəziyyətinə görə yenidən özü idarəçiliyə qayıtmalı olmuşdur. Bu vəziyyət Mehmetin həm liderlik bacarıqlarını erkən inkişaf etdirməsinə, həm də iradəsinin güclənməsinə şərait yaratmışdı.

İstanbulun fəthi: “Qapıların açarı”

1453-cü il, 29 may tarixi dünya tarixində dönüş nöqtəsidir. Gənc Sultan Mehmet böyük bir ordu və qabaqcıl texnologiya ilə Bizansın paytaxtı Konstantinopolu mühasirəyə aldı. Toplarla gücləndirilmiş Osmanlı ordusu şəhəri uzun və çətin bir mühasirədən sonra fəth etdi. Bu hadisə İstanbulun Osmanlı imperiyasının paytaxtı olmasını təmin etdi və imperiyanı qlobal güc halına gətirdi.

Sultan Mehmet fəthdən sonra böyük dözümlülük və ədalət nümayiş etdirərək şəhərdəki bütün dini və etnik qruplara azadlıq verdi. Ayasofya məscidə çevrildi, lakin şəhərin tarixi mirası qorundu və İstanbul bir mədəniyyət və ticarət mərkəzinə çevrildi.

Dahiliyi və elmi marağı

Fatih Sultan Mehmet təkcə sərkərdə deyil, həm də elm və sənət sahəsində böyük maraq göstərən bir hökmdar idi. O, 7 dil bilirdi və müxtəlif elmlərə dərindən bələd idi. Məşhur İtalyan rəssam və alimlərdən olan Bellini onun sarayına dəvət olunmuş və portretini çəkmişdir.

Onun sarayında alimlər, şairlər və filosoflar toplaşar, fərqli dinlər və ideologiyalar arasında dialoq aparılardı. O, mədəniyyətlərarası tolerantlığın və elmi inkişafın təməlini qoyan liderlərdən biri olmuşdur.

Mirası

Fatih Sultan Mehmetin hakimiyyəti Osmanlı imperiyasının “böyük güc” olmasının başlanğıcı idi. O, hüquq sahəsində islahatlar etdi, ticarəti inkişaf etdirdi və imperiyanın ərazisini xeyli genişləndirdi. Ən önəmlisi isə, o, sivilizasiyaların qovuşduğu bir mədəniyyət imperiyası yaratdı.

Fatih Sultan Mehmetin irsi bu gün də yaşayır. Onun zəfərləri, zəkası və liderlik xüsusiyyətləri əsrlər boyunca liderlərə nümunə olmuşdur. “Fəth edən sultan” olaraq dünya tarixində iz qoyan bu böyük şəxsiyyət, eyni zamanda, zəngin mənəviyyatı və sevgisi ilə də insanların qəlbində iz buraxmışdır.

Fatih Sultan Mehmet və Gənc Rəssamın Rəvayəti

İstanbul fəthindən sonra Sultan Mehmet şəhərin hər küncünü yenidən qurmaq, onu böyük bir mədəniyyət və elm mərkəzinə çevirmək üçün çalışırdı. O, sənətə və elmə olan sevgisi ilə tanınırdı. Bu dövrdə sarayında məşhur alim və sənətkarlarla yanaşı, adı az bilinən gənc bir rəssam da var idi. Bu rəssamın adı Yusuf idi, lakin heç kim onun necə bir taleyin sahibi olduğunu bilmirdi.

 Yusuf kiçik bir kənddə anadan olmuşdu və fırça ilə möcüzələr yaratma bacarığı vardı. Gəncliyində çəkdiyi rəsmlər bir gün Sultan Mehmetin qulağına çatır. Sultanın diqqətini çəkən onun insanın gözlərini heyrətə gətirən təfərrüatlı və canlı təsvirləri olur. Sultan Mehmet, Yusufun rəsmlərini görmək istəyir və onu saraya dəvət edir. Yusuf böyük bir qorxu və həyacanla saraya gəlir. O, hökmdarın qarşısında durub, fırçasının gücünü isbat edəcəyinə söz verir.

 Bir gün Fatih Sultan Mehmet Yusufu yanına çağırır və ona belə deyir:

“Ey Yusuf, sən məni fəth edən bir sultan kimi tanıyırsan. Amma indi istəyirəm ki, mənim şəxsiyyətimi, daxili aləmimi fırçanla təsvir edəsən. Elə bir əsər yarat ki, ona baxan mənim kim olduğumu hiss etsin.”

Bu, Yusuf üçün böyük bir sınaq idi. Sultan Mehmetin əzəmətini, zəfərlərini, eyni zamanda onun insani tərəfini bir tablodakı boya ilə göstərmək asan məsələ deyildi. Yusuf aylarla çalışdı, hər xırda təfərrüatı düşünərək əsərini tamamladı. Lakin əsəri sultana təqdim etmək vaxtı gələndə həyəcanı o qədər böyük oldu ki, əsəri təqdim etməyə cəsarət etmədi.

 Sultan Mehmet Yusufu çağıraraq əsəri görmək istədiyini söylədi. Yusuf isə özünü məhv olmuş kimi hiss edir və deyir:

“Əfəndim, sizin böyüklüyünüzü və daxili gözəlliyinizi təsvir etmək mənim kimi bir rəssam üçün mümkünsüzdür. Mən fırçamla sizin yalnız bir kölgənizi çəkə bildim.”

Bu sözlər Sultanı əvvəlcə qəzəbləndirdi. O, sərt baxışlarla Yusufa baxaraq dedi:

“Ey gənc, mənə öz bacarığının həddi olmadığını göstər! Əgər çəkdiyin əsər mənim əslimə yaxın olmazsa, sən bu saraydan qovulacaqsan!”

Yusuf qorxa-qorxa örtüyü çəkib tablonu ortaya çıxardı. Lakin Sultan Mehmet gördüyü mənzərədən donub qaldı. Tabloda yalnız onun fiziki təsviri yox, həm də bir əsgər kimi cəsarəti, bir alim kimi zəngin biliyi və bir insan kimi şəfqəti əks olunmuşdu.

Sultan Mehmet tablonun qarşısında bir neçə dəqiqə susub dayandı. Daha sonra dərin bir nəfəs aldı və dedi:

“Ey Yusuf, sən fırçanla yalnız mənim şəklimi deyil, ruhumu da çəkə bilmisən. Sən artıq bu sarayın rəssamı yox, mənim dostumsan.”

 O gündən sonra Sultan Mehmet Yusufa böyük hörmət göstərdi və onu qoruyub dəstəklədi. Rəssamın çəkdiyi bu tablo isə sarayda əsrlər boyu qorunub saxlandı. Deyilənə görə, hər dəfə Fatih Sultan Mehmet özünü zəif hiss edəndə həmin tabloya baxar, öz gücünü və məqsədini xatırlayardı.

 Bu rəvayət Fatih Sultan Mehmetin yalnız böyük bir hökmdar deyil, həm də incəsənəti və insan ruhunu anlayan bir şəxsiyyət olduğunu göstərir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.01.2025)